Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Σατιρική απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο ανταποκρίθηκαν οι Έλληνες στις απαιτήσεις των Άγγλων (Πατσιφικά). Του περίφημου Γάλλου γελοιογράφου και λιθογράφου Charles Amédée de Noé (Cham).
Απέραντο μελάνι έχει χυθεί και πλήθος κειμένων έχουν γραφτεί για τα πασχαλιάτικα συμβάντα στην Αθήνα που έμειναν στην ιστορία ως «Πατσιφικά» και «Παρκερικά» και, μεταξύ άλλων, έγιναν αφορμή για να σταματήσει το βάρβαρο έθιμο του καψίματος του Ιούδα. Λανθασμένες ημερομηνίες, ελλιπή στοιχεία για τους πρωταγωνιστές αλλά και παρερμηνείες αλλοίωσαν με το πέρασμα του χρόνου τα πραγματικά γεγονότα. Όσα συνέβησαν στην Αθήνα το Πάσχα του 1847, έμελλε να απασχολήσουν επί πολύ τους διπλωμάτες, ενώ η απερισκεψία σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση της ευπιστίας του λαού έβαλε τη χώρα μας σε περιπέτειες.
Έντονα αντισημιτικά στοιχεία είχαν εισχωρήσει επί πολλούς αιώνες στις ελληνικές παραδόσεις, ιδιαιτέρως δε καλλιεργήθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ανάμεσα στ’ άλλα, το Μεγάλο Σάββατο έβγαινε η κλησάρισσα στη γειτονιά και μάζευε τα αποκαλούμενα ξερόνια, δηλαδή λεπτά και ξερά ξύλα. Στεκόταν έξω από κάθε πόρτα και φώναζε: «Φέρτε ξερόνια για τον Οβραίο»! Τον «Οβραίο» τον γέμιζαν με βαμβακόσπορο και στα μάτια και στο κεφάλι έβαζαν μπαρούτι ζυμωμένο με νερό. Τον έβαζαν πάνω στα ξερόνια και άναβαν φωτιά. Τότε από τα μάτια και το στόμα του πετιόντουσαν φλόγες και όλος ο κόσμος ξεκαρδιζόταν από τα γέλια[1]. Το «κάψιμο του Εβραίου», ως γνωστόν, εξακολούθησε επί πολύ ακόμη και η βαναυσότητα αυτή, στην Αθήνα τουλάχιστον, σταμάτησε με τα επεισόδια που έγιναν το 1847.
Το σπίτι του Πατσίφικο μετά τις καταστροφές.
Στην οδό Καραϊσκάκη, στη γειτονιά του Ψυρρή, κατοικούσε με την οικογένειά του ο Δoν Πατσίφικο ή Cavaliere David Pacifico, όπως υπέγραφε επισήμως σε διάφορα συμβόλαια στην Ελλάδα. Ήταν Εβραίος έμπορος, ο οποίος είχε γεννηθεί το 1784 στο Γιβραλτάρ, άρα το Πάσχα του 1847 διήγε το 63 έτος της ηλικίας του. Ξεκίνησε την επιχειρηματική του δραστηριότητα από το Λάγος της Πορτογαλίας το 1812. Η επιλογή του να βρεθεί σε λάθος πολιτική πλευρά όταν ο Μιγκέλ Α΄ της Πορτογαλίας κατακτούσε τη Βραζιλία κατέληξε στην κατάσχεση της περιουσίας του και στον χαρακτηρισμό του ως «ανεπιθύμητου». Χρησιμοποιώντας τις γνωριμίες του αλλά και την οικονομική του επιφάνεια διορίστηκε πρόξενος της Πορτογαλίας στο Μαρόκο το 1835 και δύο χρόνια αργότερα θα βρεθεί με την ίδια ιδιότητα στην Αθήνα. Πρόξενος παρέμεινε μέχρι το 1842, οπότε και απολύθηκε αλλά συνέχισε να ζει στην ελληνική πρωτεύουσα ασκώντας τα επικερδή επαγγέλματα του τοκογλύφου και του κτηματία και έχοντας τη βρετανική υπηκοότητα. Κάθε Πάσχα η Ελληνική Αστυνομία, λόγω του κλίματος που επικρατούσε και για προληπτικούς λόγους, προστάτευε την κατοικία του Πατσίφικο. Όμως το 1847 ήταν μια ιδιαίτερη χρονιά. Λόγω διαφόρων επεισοδίων και εγκλημάτων στην πρωτεύουσα, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης διακήρυττε ότι επικρατούσε πλήρης ασφάλεια στην πόλη. Επίσης, λόγω της φιλοξενίας του διάσημου τραπεζίτη Άμσελ Μάγερ Ρότσιλντ, ο οποίος βρισκόταν στην Αθήνα συζητώντας ζητήματα δανειοδότησης της χώρας, εκδόθηκε ειδική απαγόρευση του εθίμου καψίματος του Ιούδα.[2]
Λαϊκή γελοιογραφία. Δεξιά, ο Πατσίφικο διαμαρτύρεται προς τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων.
Όμως τα λαϊκά στρώματα δεν υπάκουαν σε τέτοιου είδους απαγορεύσεις. Η γιορτή του Πάσχα εκείνης της χρονιάς συνοδεύθηκε από πολλές αταξίες και πυροβολισμούς. Ένας Υδραίος και μία γυναίκα έπεσαν νεκροί, ενώ δεκάδες ήταν οι τραυματίες. Το γεγονός όμως που στιγμάτισε το Πάσχα εκείνης της χρονιάς ήταν η επίθεση που δέχθηκε το σπίτι του Πατσίφικο. Μετά τη δεύτερη ανάσταση πλήθος ανθρώπων, μεταξύ των οποίων «υπήρχον και υιοί υπουργών και υιοί αξιωματικών», σύμφωνα με μαρτυρία της εφημερίδας «Αιών», επιτέθηκαν στο σπίτι του Πατσίφικο[3]. Του απέδιδαν την απαγόρευση του καψίματος του εικονικού Ιούδα. Οι φιλοκυβερνητικοί παρουσίαζαν τον Πατσίφικο ως τυχοδιώκτη, κακομοιριασμένο και συντηρούμενο από την ελεημοσύνη της Δουκίσσης της Πλακεντίας, ενώ οι αντιπολιτευόμενοι ως έναν πλούσιο, ειρηνικό και ευυπόληπτο γέροντα. Οι ακρότητες που γράφονταν και συζητιούνταν δεν είχαν προηγούμενο. Επικράτησε αντισημιτική υστερία και παράχθηκαν απίστευτες και κακόβουλες υπερβολές. Μία εξ αυτών ανέφερε πως ο Πατσίφικο την Μεγάλη Παρασκευή είχε σταυρώσει έναν κόκορα για να εμπαίξει τη σταύρωση του Χριστού!
Ο Πατσίφικο, ενώ βρίσκεται πάνω σε αγγλικό πλοίο και προσπαθεί να ρίξει κανονιά στην Ελλάδα.
Όμως την πραγματικότητα αποκαλύπτουν τα επίσημα έγγραφα και τεκμήρια που πιστοποιούν, αφενός, την άδικη επίθεση που υπέστη ο Πατσίφικο και η οικογένειά του και, αφετέρου, ότι το επεισόδιο χρησιμοποιήθηκε από τον παθόντα για να απαιτήσει υπέρογκες αποζημιώσεις και από την αγγλική κυβέρνηση ως αφορμή για να ανακινήσει σημαντικά ζητήματα. Όπως έγραψε ο Δημήτριος Καμπούρογλους[4], οι άγριοι αλλά αφελείς επιδρομείς δεν μπορούσαν να φανταστούν τον ενθουσιασμό του Πατσίφικου για τις εξελίξεις. Ζήτησε ως αποζημίωση για τις ζημιές που υπέστη 886.736 δραχμές και 67 λεπτά «διά την ακρίβειαν». Ανάμεσα στ’ άλλα, ο Πατσίφικο επικαλέστηκε ότι απωλέσθηκαν και έγγραφα επί των οποίων στήριζε απαιτήσεις εναντίον της πορτογαλικής κυβέρνησης.
Ο ναύαρχος Ουίλιαμ Πάρκερ.
Είναι γνωστοί οι λόγοι της εναντίον του Όθωνα δυσμένειας της αγγλικής κυβέρνησης. Εξάλλου, το ζήτημα απασχόλησε επί μακρόν τόσο τα δύο σώματα του αγγλικού κοινοβουλίου όσο και τη βασίλισσα της Αγγλίας. Στο τέλος (Ιανουάριος 1850) και αφού η χώρα μας δεν κατέβαλε τις υπέρογκες αποζημιώσεις στον Πατσίφικο, η Αγγλία διέταξε τον ναύαρχο Ουίλιαμ Πάρκερ να επιβάλει ναυτικό αποκλεισμό στον Πειραιά και τα κυριότερα ελληνικά λιμάνια.
Εντέλει ο Πατσίφικο δεν έλαβε όχι μόνον τις 886.736 δραχμές και 67 λεπτά που ζητούσε, αλλά ούτε τις 650.000 δραχμές στις οποίες μείωσε τις απαιτήσεις του δείχνοντας… μεγαλοψυχία. Πήρε μόνον 3.750 δραχμές, γεγονός το οποίο στην πραγματικότητα οφειλόταν στην προστασία της Γαλλίας και στην ανεύρεση στην Πορτογαλία των εγγράφων του! Η τελευταία αυτή ανακάλυψη εξήγειρε την αγανάκτηση όλου του κόσμου εναντίον του Πατσίφικου, ο οποίος αναγκάστηκε να φύγει οικογενειακώς για το Λονδίνο, όπου και πέθανε το έτος 1854 σε ηλικία 70 ετών. Στην Αθήνα έμεινε μόνον μία κόρη του, η οποία βαφτίστηκε χριστιανή και παντρεύτηκε έναν αξιωματικού του Στρατού. Η «Πατσιφοθυγατήρ», όπως την αποκαλούσε ο Τύπος, εγκατέλειψε αργότερα τον άνδρα της για χάρη ενός σταβλίτη του βασιλιά Γεωργίου Α΄. Τα «Πατσιφικά» υπήρξαν αφορμή να απαλλαγεί η πρωτεύουσα από το βάρβαρο έθιμο του καψίματος του Ιούδα. Ο αποκλεισμός έληξε τον Ιούνιο 1850 και από την περιπέτεια μπορεί να ζημιώθηκε η Ελλάδα οικονομικά, αλλά ηθικά εξήλθε κερδισμένη[5].
