Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Είναι από τα όμορφα δημιουργήματα που συνοδεύουν τις ανθρώπινες ζωές. Η ιστορία τους, όταν αποκαλύπτεται, προκαλεί ρομαντικά συναισθήματα, αναπάντεχους συνειρμούς και γόνιμες σκέψεις. Φαντάζει σα να έχουν συνηγορήσει ορατές και αόρατες δυνάμεις για να γεννηθεί ένα γοητευτικό αφήγημα. Ένα αφήγημα που ξεκινά με τον Δημήτριο Σκουζέ, ο οποίος κατά την διάρκεια πολύμηνης ανάρρωσής του από βαριά ασθένεια έγραψε ένα βιβλίο και ήθελε να το εκδώσει. Κρατούσε σημειώσεις για τα «Περασμένα», «από τα ένδοξα πολεμικά χρόνια» τα οποία είχε ζήσει στα νιάτα αλλά και στην ωριμότητά του. Χωρίς να είναι επαγγελματίας στρατιωτικός είχε υπηρετήσει ένστολος την πατρίδα του επί μία ολόκληρη δεκαετία. Από τον Σεπτέμβριο 1912 έως τον Αύγουστο 1922 αλλά και στον πόλεμο του 1940.
Ξεκίνησε ένστολος υποδεκανέας του 1ου Πεζικού Συντάγματος και τερμάτισε τη στρατιωτική του ζωή ως έφεδρος Ταγματάρχης, υπασπιστής του Α΄ Σώματος Στρατού στην Αλβανική εποποιία. Τις αναμνήσεις του από τα χρόνια αυτά θέλησε να αποτυπώσει στο χαρτί και φαίνεται πως τα κατάφερε. Οπότε το 1945 εξέδωσε το βιβλίο του με τίτλο «Τα Περασμένα» με τις Εκδόσεις «Αετός Α.Ε.» που άκμαζαν εκείνη την εποχή. Ήθελε όμως το βιβλίο του να είναι εικονογραφημένο αλλά όχι με φωτογραφίες που διέθετε πλήθος στο αρχείο του.
Το ήθελε με σκίτσα! Την εργασία αυτή ανέλαβε να πραγματοποιήσει για λογαριασμό του ο γνωστός για τα περίτεχνα σκίτσα του, φίλος του και μέλος του Συλλόγου των Αθηναίων Κώστας Δημητριάδης. Είχε εκδώσει την ίδια χρονιά (1945) και λίγο νωρίτερα από τον Δ. Σκουζέ το βιβλίο του «Παληές Γειτονιές» που γνώρισε μεγάλη επιτυχία και πολλές επανεκδόσεις. Το βιβλίο του το είχε διακοσμήσει με τα περίτεχνα σκίτσα του και ίσως να ήταν η αφορμή για να πράξει το ίδιο και ο φίλος του Δ. Σκουζές.
Το σκίτσο του Κ. Δημητριάδη
Πράγματι, ο Κ. Δημητριάδης ανέλαβε να εικονογραφήσει το βιβλίο με σκίτσα. Ένα για το ξεκίνημα κάθε κεφαλαίου. Είκοσι κεφάλαια, είκοσι σκίτσα! Αλλά έπρεπε να βρεθεί και ένα για το εξώφυλλο, προφανώς που να εκπροσωπεί τη ρομαντική διάθεση του συγγραφέα. Επέλεξε λοιπόν ένα από τα σκίτσα που είχε δημοσιεύσει στο βιβλίο του και μάλλον το πιο… πικάντικο.
Διότι σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου του ο Κ. Δημητριάδης μιλούσε για τους παραδοσιακούς αμαξάδες που εξυπηρετούσαν κάποτε το Κολωνάκι. Είχαν περίεργα παρατσούκλια. Όπως ο Ψωμόλυσσας που είχε πάντα λιγδωμένες αφέλειες και ο Κάτσικας που ήταν πάντα σουρωμένος και πήγαινε το λαντώ του μια δεξιά και μια ζερβά. Αστραφτερά χάμουρα, κουδουνάκια, στράκες καμτσικιών και πλούσια χαϊμαλιά. Εικόνες μιας περασμένης από τότε εποχής στην οποία δεν έλειπαν βεβαίως και οι περίκομψες Ατθίδες, όπως τις αποκαλεί ο Κ. Δημητριάδης. Πελώρια καπέλα, δαχτυλιδένιες μέσες και τουρνούρια. Όταν πλησίαζαν να ανέβουν σε κάποια από τις άμαξες, αναγκάζονταν να ανασηκώσουν λίγο τα πλούσια συρτά φουστάνια τους. Τότε οι λιμοκοντόροι έκαναν τα μάτια τους γαρίδα για να δουν -έστω και για μια στιγμούλα- λίγο κομψό ποδαράκι μέχρι τον αστράγαλο! Αυτά έγραφε στο βιβλίο του ο Κ. Δημητριάδης παραθέτοντας και το ανάλογο σκίτσο που συμπλήρωνε την περιγραφή με τον πλέον θαυμάσιο τρόπο. Αυτό το σκίτσο λοιπόν του ζήτησε ο Δ. Σκουζές και το έβαλε στο εξώφυλλο του βιβλίου του από το οποίο δεν έλειπαν τα κεφάλαια για την ευτυχισμένη εποχή και τα ανθισμένα νιάτα.
Τι απέγινε όμως το πρωτότυπο σκίτσο που δεν βρίσκεται στο αρχείο του Κ. Δημητριάδη που φυλάσσεται στον «Σύλλογο των Αθηναίων»; Ένα αντίγραφο εντοπίσθηκε τυχαία προ ολίγων ετών, σε μία επίσκεψή μας στο σπίτι της Κυρίας Ρέας Τσούτσου, θυγατέρας του δημοσιογράφου και αρχισυντάκτη της «Εστίας» Χρήστου Αγγελομάτη. Εκεί βρήκαμε κορνιζαρισμένο το σκίτσο και υπογεγραμμένο από τον Κ. Δημητριάδη με ημερομηνία 46 (:1946).
Η έκδοση του Δημητρίου Σκουζέ φέρει στο εξώφυλλο το σκίτσο του Κ. Δημητριάδη
Αριστερά κάτω με δικά του γράμματα την επισήμανση «Για το βιβλίο μου “Παληές Γειτονιές”» και δεξιά πάνω την αφιέρωση «Στον αγαπητό μου φίλο Ε. Αγγελομάτη. Κώστας Δημητριάδης 2– II – 47». Και με αχνά γράμματα στην κάτω δεξιά πλευρά μία οδηγία για τον τυπογράφο «Κλισέ 15Χ10» και ένα σχόλιο «Η μοναδική ευκαιρία στα 1900 για… λίγο ποδαράκι»! Το έργο δώρισε η κάτοχος στο «Σύλλογο των Αθηναίων» του οποίου είναι διακεκριμένο μέλος.
Προφανώς πρόκειται περί αντιγράφου το οποίο δημιούργησε ο Κ. Δημητριάδης. Είναι παραλλαγή εκείνου που είχε δημοσιεύσει στο βιβλίο του και σαφώς καλύτερη εκδοχή από το σκίτσο που είχε δημοσιεύσει ο Δ. Σκουζές στο εξώφυλλο του δικού του βιβλίου. Το αντίγραφο θα δόθηκε στον Χρ. Αγγελομάτη και εκ λάθους θα έγραψε το «Ε. Αγγελομάτη».
Αλλά η ιστορία του σκίτσου αυτού δεν έμελλε να τελειώσει εκεί. Διότι πολλά χρόνια αργότερα, όταν ο Δ. Σκουζές αποφάσισε να εκδώσει το βιβλίο του «Η Αθήνα που έφυγε» χρησιμοποίησε την δεύτερη αυτή εκδοχή για εξώφυλλο! Συνέδεσε έτσι και κατά κάποιον τρόπο την εικαστική εκδοχή της συγγραφικής του δραστηριότητας με το σκίτσο αυτό.
Στην τρίτη έκδοση του βιβλίου του «Παληές Γειτονιές» (Αθήνα 1984, Εκδόσεις «Εστία») ο Κ. Δημητριάδης δεν παρέλειψε να προσθέσει υποσημείωση γράφοντας πως «Το σκίτσο αυτό παραχωρήθηκε αργότερα από τον συγγραφέα και στον Πρόεδρο του Συλλόγου των Αθηναίων Δημήτριο Σκουζέ για εξώφυλλο του βιβλίου του “Η Αθήνα που έφυγε”». Χωρίς ωστόσο να αναφέρει πως ήδη από το 1945 είχε αποτελέσει εξώφυλλο του πρώτου βιβλίου του Δ. Σκουζέ (Περασμένα, 1945).
Καλή τύχη ήθελε τα αρχεία αμφοτέρων, του Δημητρίου Σκουζέ και του Κώστα Δημητριάδη να κατατεθούν στον «Σύλλογο των Αθηναίων», μαζί με τα μεταλλικά κλισέ που χρησιμοποιήθηκαν στις εκδόσεις τους! Οπότε ο γραφικός και μυστακοφόρος αμαξάς της δημιουργίας αυτής του Κ. Δημητριάδη, που τόσο αγαπήθηκε και από τον Δ. Σκουζέ, επιλέχθηκε για να συνοδεύει το λογότυπο του «Αθηναϊκού Μουσείου – Μόνιμη Συλλογή Σκουζέ -Πετρίδη». Παραπέμποντας σε μια άλλη εποχή και συνοδεύοντας την άμαξα των Σκουζέδων που διασώθηκε κι αυτή για να εκπροσωπεί τον πολιτισμό των χρόνων που έζησαν οι ιδιοκτήτες της.
