Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Οι περαστικοί που ακολουθούν τη διαδρομή οδός Αδριανού και Nαυάρχου Νικοδήμου δεν στρέφουν την κεφαλή στο ταπεινό ναΐδριο που βρίσκεται αριστερά τους. Το ιστορικό Ρηνάκι της Πλάκας, την Αγία Ρηνούλα των Αθηναίων, η οποία αν μπορούσε θα εξιστορούσε θαυμάσια πράγματα. Θα μας έλεγε για την πόλη άγνωστες ιστορίες και θρύλους. Θα μας έδινε περιγραφές για τους κατοίκους, τις συνήθειες και τα πάθη τους. Ακόμη περισσότερες πληροφορίες θα προσέφερε για τους μοχθηρούς κατακτητές και τις σκληρές συνθήκες καθημερινότητας που έζησαν οι γηγενείς, τις διώξεις, τις δηώσεις, τις λεηλασίες και την κακομεταχείριση των γυναικών.
Θα είχε όμως το Ρηνάκι και άφθονες διηγήσεις για τα σκληρά χρόνια της Εθνεγερσίας και τα ακόμη πιο σκληρά χρόνια που ακολούθησαν στο πέρασμα στην ελεύθερη ζωή. Η Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος (1822-1827), η Ελληνική Πολιτεία (1827-1832) και η περίφημη πλέον τριακονταετής Οθωνική περίοδος (1833-1862), όταν τέθηκαν οι βάσεις του νέου δυτικού τύπου ελληνικού κράτους, χωρίς να παραβλέπεται και η σύνδεση με την παράδοση. Μεταξύ άλλων καταβλήθηκε προσπάθεια να αξιοποιηθεί και να κομίσει έσοδα η δημόσια περιουσία. Σε αυτήν, με έμμεσες μεθόδους και χωρίς σεβασμό, είχε περιέλθει και η περιουσία της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας.
Ο ναΐσκος όπως είναι σήμερα.
Αγία Φιλοθέη
Στην Κυρά των Αθηνών ανήκε και το Ρηνάκι, όπως και η ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει και το Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο της οδού Αγίας Φιλοθέης και βεβαίως και τον ναό του Αγίου Ανδρέα. Δύο μελέτες, μία παλαιότερη του Αμίλκα Σ. Αλιβιζάτου και μία νεότερη του Σωτήρη Βογιατζή, καθώς και διάφορα άρθρα του Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου, έχουν παραδώσει πλούσια στοιχεία για την ιστορία του ναϊδρίου, τη χρονολόγησή του κ.ά.
Ωστόσο, εξίσου ενδιαφέροντα είναι και τα ανέκδοτα στοιχεία που αφορούν στο ιδιοκτησιακό καθεστώς του ναϊδρίου, στο οποίο και οφείλεται η διάσωσή του. Απέφυγε την τύχη τόσων και τόσων ναΐσκων που κατέληξαν οικοδομική ύλη της νεοανεγειρόμενης πόλης. Τα στοιχεία που είναι γνωστά έως σήμερα, κυρίως από τις δημοσιεύσεις που προαναφέρθηκαν είναι ότι η περιοχή που βρίσκεται το Ρηνάκι ήταν ιδιοκτησίας της οικογενείας του Άγγελου Κυπριάδη. Ποιος ήταν όμως ο Άγγελος Κυπριάδης και πως πέρασε στα χέρια του μέρος της ιδιοκτησίας της Αγίας Φιλοθέης;
Η θέση
Ας ξεκινήσουμε από τη θέση του ναϊδρίου στη συνοικία της Πλάκας, η οποία μαρτυρά βεβαίως τον σύνδεσμο που είχε με τη Μονή της Αγίας Φιλοθέης Μπενιζέλου αλλά και με τα λουτρά που διατηρούνταν στην συμβολή των οδών Αγίας Φιλοθέης και Νικοδήμου. Αυτά ταύτιζε ο Δημήτριος Καμπούρογλους με τα Αθηναϊκά λουτρά των ρωμαϊκών χρόνων, στα οποία ελούοντο ως φοιτητές μεγάλες προσωπικότητες των χρόνων εκείνων. Ο ναός βρίσκεται στη νότια άκρη του οικοπέδου.
Το προς την οδό Νικοδήμου μέρος του είναι ημιυπόγειο, ενώ το από της δυτικής και βορείου αυλής μέρος του είναι κατά το ήμισυ ισόγειο, γεγονός που καταδεικνύει ότι η αρχική εκκλησία είναι αρκετά παλαιότερη από τη σημερινή διαμόρφωση της πόλης. Το ύψος του ναΐσκου είναι 4,15 μέτρα, το μήκος του 5,45 μ., ενώ το πλάτος του κυρίως ναού 4,50 μ.
Η δημοπρασία
Αφού περιήλθε και αυτό το οικόπεδο στο Δημόσιο, με ανορθόδοξες και διαβλητές μεθόδους, εντάχθηκε στα ακίνητα τα οποία δημοπρατήθηκαν βάσει του Νόμου της 25ης Μαρτίου 1835 περί προικοδότησης και αγοράστηκαν από ιδιώτες. Στις ιδιοκτησίες, λοιπόν, του Δημοσίου περιλαμβανόταν και το «Εθνικό Μικρό Λουτρό», στο οικόπεδο του οποίου περιλαμβανόταν το Ρηνάκι και δημοπρατήθηκε στις 18 Μαρτίου 1836.
Η δημοπρασία διήρκεσε ένα ολόκληρο τριήμερο, στη διάρκεια του οποίου φαίνεται πως έγιναν πολλά παζάρια, συζητήσεις και συνεννοήσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων. Τελικά, ως πλειοδότης εμφανίσθηκε ο Γ. Λεβίδης, ενώ ταυτόχρονα συστηνόταν εταιρεία στην οποία περιερχόταν η κυριότητα του «Εθνικού Μικρού Λουτρού». Στην εταιρεία συμμετείχαν οι Γ. Λεβίδης, Χατζή Μιχαήλ Πατύχας, Ν. Φιλαλήθης και Δημ. Καλουδάκης. Οι τέσσερις εταίροι μετείχαν με ίσα μερίδια στην εταιρεία, δηλαδή αντιστοιχούσε 25% στον καθέναν.
Ιδιοκτήτες
Ακολούθησαν διάφορα με αποτέλεσμα το τελικό εταιρικό σχήμα να διαμορφωθεί με τον Δ. Καλουδάκη να κατέχει το 75% και Χ’’ Μιχαήλ Πατύχα το 25%. Η αγορά του Λουτρού είχε πραγματοποιηθεί με δεκαετή πίστωση και αποπληρωμή με καταβολή ετήσιων τοκοχρεολυσίων. Ο Δημήτρης Καλουδάκης φεύγει από τη ζωή το 1844 και την εταιρεία συνεχίζουν η σύζυγός του Κοκονίτσα και τα δυο παιδιά του, ο 19χρονος Μιχαήλ και ο 18χρονος Εμμανουήλ. Είχε ακόμη ένα κορίτσι, την 13χρονη Ελένη.
Δύσκολες εποχές. Μια γυναίκα μόνη της δεν είναι δυνατόν να συντηρήσει μια τέτοια επιχείρηση στην Αθήνα. Αποφασίζει λοιπόν να πωλήσει το μερίδιο το δικό της και των παιδιών της στον Άγγελο Κυπριάδη. Μαζί πωλεί και ένα διπλανό ακίνητο, το οποίο ο Δημήτρης Καλουδάκης είχε αποκτήσει το 1837 με αγορά από τη Μονή Πεντέλης. Ήταν έκτασης 538 τετραγωνικών πήχεων και αγοράστηκε -σε δημοπρασία- τον Σεπτέμβριο 1837 έναντι 2.450 δραχμών. Πως γνωρίστηκε η χήρα του Δημήτρη Καλουδάκη, η Κοκονίτσα, με τον Κυπριάδη;
Η κάτοψη του ναού (σχέδιο Ειρήνης Κινδύνη με τις υποδείξεις του Αμίλκα Σ. Αλιβιζάτου).
Άγγελος Κυπριάδης
Τον Σεπτέμβριο 1848 τη βρίσκουμε να ενάγει τον ενοικιαστή της Γεώργιο Π. Πατζάκο στο Ειρηνοδικείο της Νότιας Πλευράς για καθυστέρηση ενοικίων. Η αγωγή εκδικάσθηκε με δικαστή τον δικηγόρο Κωνσταντίνο Κυπριάδη, αδελφό του Άγγελου. Ήταν τότε η αρχή της γνωριμίας τους; Ίσως. Πάντως, ο Άγγελος Κυπριάδης ήταν χήρος αφού είχε χάσει τη γυναίκα του Βασιλική το γένος Θεριανού. Παντρεύεται, λοιπόν, σε δεύτερο γάμο, την κόρη της Κοκονίτσας, την Ελένη Καλουδάκη, η οποία ήταν τουλάχιστον κατά εικοσιπέντε χρόνια νεότερή του.
Αλλά ο γάμος αυτός ατύχησε, αφού η Ελένη απεβίωσε μόλις έξι μήνες μετά τον γάμο. Εν τω μεταξύ το 1849 είχε αγοράσει τα ¾ της επιχειρήσεως ο Άγγελος Κυπριάδης. Ήταν γεννημένος τον Νοέμβριο 1803 στην Κύθνο. Μετείχε στην Ελληνική Επανάσταση και διετέλεσε σε διάφορες διοικητικές θέσεις του Δημοσίου από το οποίο απολύθηκε στις 12 Αυγούστου 1863 με τον βαθμό του Γραμματέως Α΄ Τάξεως στο υπουργείο Εκκλησιαστικών Υποθέσεων. Το 1843 είχε τιμηθεί από τον βασιλιά Όθωνα με το Χαλκούν Αριστείον για την προσφορά του.
Πτώχευσαν!
Οι σχέσεις του νέου εταίρου Κυπριάδη με τον Πατύχα δεν ήταν καλές.
Ξέσπασαν διαμάχες που κατέληξαν σε δικαστική Οδύσσεια, η οποία κράτησε περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνος. Στην ατελείωτη και καταστροφική διαμάχη αναμίχθηκαν πολλοί αλλά και το Δημόσιο το οποίο διεκδικούσε τις οφειλόμενες δόσεις, οι οποίες στο μεταξύ ανέρχονταν σε μεγάλα ύψη και προσθέτονταν οι τόκοι υπερημερίας πολλών ετών.
Τα αποτελέσματα ήταν πράγματι θλιβερά, αφού και οι δύο πρωταγωνιστές γονάτισαν κάτω από τα βάρη των τεράστιων δαπανών των δικαστικών διαμαχών και κατέληξαν σε πτώχευση. Έτσι, οι Άγγελος Κυπριάδης και Χατζή Μιχαήλ Πατύχας κηρύσσονται «πένητες», δηλαδή «πτωχοί» με την έννοια του Εμπορικού Δικαίου. Παρά ταύτα θα συνεχίσουν τις δικαστικές διαμάχες τους, οι οποίες δεν θα σταματήσουν ακόμη και όταν ένας εκ των δύο έχει ήδη φύγει από τη ζωή.
Αγαλλίαση
Ήταν μυθιστορηματικές και αποτελούν αντικείμενο ιδιαίτερης εργασίας οι δικαστικές περιπέτειες που ακολούθησαν έως ότου εκδοθεί το 1872 η τελική απόφαση, η οποία απέδωσε οριστικά το ακίνητο στην οικογένεια Κυπριάδη. Το οικόπεδο αυτό, το οποίο περιλάμβανε και τη γειτνιάζουσα μικρή διώροφη κατοικία, περιήλθε στη συνέχεια στον καθηγητή Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Αμίλκα Αλιβιζάτο.
Ο τελευταίος το απέδωσε με κληροδότημα στην Ακαδημία Αθηνών, της οποίας διετέλεσε μέλος (1962) και πρόεδρός της (1969). Eκείνη με τη σειρά της το παραχώρησε στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών για μακροχρόνια χρήση, οπότε το ευλογημένο εκκλησάκι περιήλθε στην Εκκλησία μας και διασώθηκε για να δίνει τη δική του μαρτυρία στην ιστορία της πόλης των Αθηνών. Η ψυχή της Αγίας Φιλοθέης θα έχει αγαλλιάσει.
