Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ποδήλατο με ξύλινους τροχούς (περίπου 1880).
«Παγκόσμια Ημέρα Ποδηλάτου» σήμερα και οι Αρχές πολλών πόλεων ενθαρρύνουν τους πολίτες να χρησιμοποιούν για τις μετακινήσεις τους αντί για τα μέσα μαζικής μεταφοράς τα ποδήλατα. Ευκαιρίας δοθείσης και αφού το ποδήλατο ευρίσκεται στο επίκεντρο των εκστρατειών σε όλη την Ευρώπη, σπεύδουμε να αποκαταστήσουμε την ιστορική αλήθεια για την πρώτη παρουσία ποδηλάτου στην ελληνική πρωτεύουσα.
Τα μέχρι σήμερα δημοσιευμένα στοιχεία, τα οποία έχουμε υπόψη μας, χωρίς τεκμηρίωση τοποθετούν την πρώτη παρουσία ποδηλάτου στην Αθήνα «κάπου στα 1885». Δεν είναι όμως έτσι, γεγονός που πιστοποιεί ένας έγκυρος και αδιάψευστος μάρτυρας των γεγονότων της εποχής. Πρόκειται για τον Ιωάννη Δαμβέργη (1862-1938). Γράφοντας ενόψει των πρώτων Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 στην Αθήνα, απεκάλυψε πότε ήλθε στην πρωτεύουσα το πρώτο ποδήλατο και ποιος το έφερε. Η πλούσια ιστορία του ποδηλάτου δεν περιορίζεται βεβαίως στο δημοσίευμα αυτό, αλλά –όπως συνηθίζουμε– θα επανέλθουμε με νεότερα πλούσια και ανέκδοτα στοιχεία.
«Χορηγός ηδονής»!
Ο τρόπος που παρουσιαζόταν το ποδήλατο σε δημοσιεύματα του Τύπου, στα τέλη του 19ου αιώνα είναι εντυπωσιακός. «Έχει τόσην χάριν, είνε χορηγός τόσης ηδονής, τόσης απολαύσεως, έχει τόσους φανατικούς οπαδούς, έτυχε τόσης λατρείας από πάντας τους φίλους του, ώστε του αξίζει μία βιογραφική σημείωσις», έγραφε ο Ι. Δαμβέργης, ο οποίος –κυριολεκτικώς– αποθέωσε το δίτροχο μέσο, φθάνοντας σε σημείο ερωτικής υστερίας[1]!
Τι ήταν λοιπόν το ποδήλατο για τον ποδηλάτη το 1896; «Είνε η μουσική του, η διασκέδασίς του, το καφφενείον του, το γλέντι του. Το αγαπά περιπαθώς, το αντικρίζει ως ερωμένην του, το περιποιείται ως επιστήθιόν του φίλον. Ασκεί επ’ αυτού γοητείαν μυστηριώδη και του παρασύρει την φαντασίαν, όπως οι τροχοί του τον μεταφέρουσιν εις όλα του ορίζοντος τα σημεία. Σωστή μαγγανεία η αγάπη του ποδηλάτου. Οι Γάλλοι την ωνόμασαν velocipedomania. Πόσα δεν λέγει η λέξις ποδηλατομανία»[2]!
Η ψυχολογία
Και αν φανταστεί κανείς ότι τα κείμενα αυτά γράφονται στο ιδιαίτερα συντηρητικό 1896, αντιλαμβάνεται τι συνέβαινε. Ο ίδιος μάρτυρας μας ενημερώνει ότι «Αι Αθήναι το δεικνύουν τώρα. Τους δρόμους της και τας εξοχάς της διασχίζουσι καθημερινώς όλαι αι ηλικίαι με ποδήλατα. Τρέχουν απ’ εδώ, τρέχουν απ’ εκεί, άλλοι εν ομίλοις, άλλοι μόνιμοι, άλλοι ως Διόσκουροι, δύο-δύο, μόνοι, κατάμονοι με πολύ κουράγιο και περισσότερον ταρταρινισμόν, απολαμβάνοντες την από ποδηλάτου ακατάληπτον απόλαυσιν».
Ενδιαφέρουσα όμως είναι η ψυχανάλυση του ποδηλάτου, όπως επιχειρείται στις πρώιμες εκείνες ορθοπεταλιές του: «Το ποδήλατον κολακεύει τον ανθρώπινον εγωϊσμόν, διότι αυτός το θέτει εις κίνησιν. Το ποδήλατον παρουσιάζει εις τον επιβάτην του τον εξωτερικόν κόσμον υπό άλλην όψιν εντελώς. Θέλγει το όμμα, ανακουφίζει την ψυχήν, αναπαύει με την γλυκείαν καταπόνησίν του το νευρικόν σύστημα, καθιστά διαυγείς τους οφθαλμούς και βλέπει ο ποδηλάτης με ανέκφραστον ευχαρίστησιν και τον στρεφόμενον τροχόν του ποδηλάτου του και τα αφανιζόμενα κανονικώς αντικείμενα»!
Ο ίππος… αντίπαλος
Την εποχή εκείνη δεν κυκλοφορούσαν παρά ελάχιστα αυτοκίνητα, μετρημένα στα δάχτυλα των δυο χεριών, στους δρόμους των Αθηνών. Ούτε υπήρχαν τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας, πλην του τραίνου που κινείτο σε σταθερή τροχιά. Κυκλοφορούσε βέβαια και ο ιπποσιδηρόδρομος, στον οποίο αποδόθηκε το όχι και τόσο τιμητικό όνομα «κωλοσούρτης» που έδειχνε τον τρόπο και την ταχύτητα με την οποία κινείτο στους δρόμους της πρωτευούσης.
Αμάξια, αμαξάκια, άλογα και γαϊδουράκια ήταν τα συνήθη μέσα μεταφοράς και μετακινήσεως για τους πολλούς. Σ’ αυτά λοιπόν αναζητούσε τον «αντίπαλό» του το νεοεισηγμένο ποδήλατο. «Οι ιππείς ερίζουσι με τους ποδηλάτας» μας ενημερώνει το ρεπορτάζ της εποχής, συμπληρώνοντας ότι «οι ιππείς λέγουσιν την ιππασίαν απολαυστικωτέραν, οι ποδηλάται δεν παραδέχονται άλλο από ποδήλατον». Ποιος είχε δίκαιο; «Υποθέτομεν και οι δύο να έχωσι …δίκαιον» κατέληγε η περιγραφή.
Εν Αθήναις τω 1881
Από τις σημαντικότερες όμως πληροφορίες που παρέδωσε ο Ι. Δαμβέργης είναι πως «το πρώτον ποδήλατον δίκυκλον το έφερε εις την Ελλάδα ο Βασιλεύς. Αυτό είνε βεβαιωμένον. Εις τας Αθήνας έφθασε τω 1881». Πρόκειται βεβαίως για τον βασιλιά Γεώργιο Α΄, ο οποίος όταν έφερε το πρώτο ποδήλατο ήταν ήδη 36 ετών, παντρεμένος και είχε ήδη τα πέντε από τα επτά παιδιά του. Ποια ήταν η μορφή του ποδηλάτου με το οποίο διασκέδαζε ο βασιλιάς; «Ήτο με ξυλίνους τροχούς, ισοκύκλους. Το ίππευσε ο Βασιλεύς επί τινα καιρόν. Ήτο όμως βαρύ και δυσκίνητο και εγκατελείφθη».
Διαθέτουμε και άλλα στοιχεία για την αγάπη του Γεωργίου προς το ποδήλατο, καθώς και μαρτυρίες ότι συνέχισε και πολλά χρόνια αργότερα να κινείται με ποδήλατο μέσα στο κτήμα του Τατοΐου, ενώ το ίδιο ίσχυε και για τα παιδιά του. Είναι δε γνωστή η ποδηλατάδα που έκανε ο Γεώργιος Α΄ με τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Φέλιξ Φόρ, όταν επισκέφθηκε το Παρίσι, την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Όσο για την τύχη του πρώτου ποδηλάτου, αφού εγκαταλείφθηκε επί πολλά έτη στο Τατόι δωρήθηκε στην περίφημη «Ελληνική Ποδηλατική Εταιρεία».
Πρώτος έμπορος και αντιδράσεις
Στη μνήμη ωστόσο των περισσοτέρων Αθηναίων εκείνος που έμεινε ως εισηγητής του ποδηλάτου στην ελληνική πρωτεύουσα ήταν ο περίφημος φον Γκέντριχ. Ήρθε ως εκπρόσωπος μεγάλης εταιρείας παραγωγής ποδηλάτων και ποδηλατικού βιομηχανικού καταστήματος. Κατοικούσε σε ένα σπιτάκι στην οδό Ηπείρου, η οποία τότε θεωρούνταν ότι βρισκόταν έξω από την πόλη. Έκπληκτοι οι Αθηναίοι τον έβλεπαν να κυκλοφορεί με το ποδήλατο στους δρόμους και τον θεωρούσαν «θαυματοποιό».
Από τη στιγμή που αγοράστηκε όμως το πρώτο ποδήλατο η φήμη του Γκέντριχ… κατέρρευσε. Έμεινε, ωστόσο, ιστορικό το πρώτο ταξίδι με ποδήλατα που έγινε έως το Δαφνί. «Ήσαν 7 εν όλω, αλλά επροξένησαν εις το Δαφνίον εντύπωσιν ομοίαν με 1007 διαβόλων, οι οποίοι ηδύναντο να εξέλθουν από τα τάρταρα». Όσο για την αντιμετώπισή τους από τους αγαθούς χωριάτες της Αττικής, μία μαρτυρία λέει πως «ένας έβαλε μία τρικλοποδιά και αναποδογυρίζει ένα ποδηλάτην. Ήθελε να δει πως στέκεται στο ποδήλατο ο αναβάτης»!
Ο Αριστείδης (Άρης) Κωνσταντινίδης Έλληνας ποδηλάτης και χρυσός Ολυμπιονίκης το 1896.
Η εξάπλωση
Στις παραμονές των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων (1896) η Αθήνα διέθετε ήδη 2.000 ποδηλάτες κάθε ηλικίας, ενώ οι γυναίκες ποδηλάτριες δεν ξεπερνούσαν τις 50 και οι περισσότερες ήταν ξένες. Από τους 2.000 ποδηλάτες, 300-400 ήταν φανατικοί, διέθεταν το δικό τους ποδήλατο και τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα έκαναν την ποδηλατάδα τους στην πόλη και στις εξοχές της. Όσο για τους πρώτους Συλλόγους ήταν δύο. «Ένωσις η Ποδηλατική» ήταν ο ένας και η ισχυρή «Ελληνική Ποδηλατική Εταιρία» που αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στους Αγώνες του 1896.
