Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς.
Η Αγία Ελεούσα (1922).
Το πρώτο δημόσιο «Άσυλον Φρενοβλαβών» που δημιουργήθηκε στην Αθήνα, στις αρχές του 20ού αιώνα, εγκαταστάθηκε στις Τζιτζιφιές! Πρόκειται για ένα κομμάτι της ιστορίας της ψυχιατρικής στη χώρα μας που δεν έχει απασχολήσει ακόμη τους ερευνητές. Ο πληθυσμός των Αθηνών αυξανόταν ραγδαίως και οι δύσμοιροι ψυχασθενείς μέχρι το 1914 φιλοξενούντο, από κοινού με περιθωριακά άτομα, αλήτες, τοξικομανείς και κάθε φύσεως επικίνδυνα για την δημόσια τάξη άτομα, στα υπόγεια του κεντρικού αστυνομικού καταστήματος των Αθηνών, στην οδό Κυδαθηναίων. Η ακαταλληλότητα του κτιρίου και οι απαράδεκτες συνθήκες οδήγησαν στην δημιουργία του πρώτου ασύλου φρενοβλαβών.
Μπορεί να υπήρχε νομοθεσία για τη σύσταση «φρενοκομείων» από το 1862, αλλά παρέμενε αδρανής[1]. Μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα απέκτησε η Ελλάς το πρώτο ψυχιατρείο της στο Δαφνί. Το ψυχιατρείο της Κερκύρας, το οποίο λειτουργούσε όταν τα Επτάνησα προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα δεν επαρκούσε, ενώ το Δρομοκαΐτειο που ιδρύθηκε το 1887 δεν είχε δημόσιο χαρακτήρα. Το Αιγινήτειο το οποίο ιδρύθηκε το 1904 διέθετε ελάχιστες κλίνες και λειτουργούσε ως πανεπιστημιακή κλινική. Σημειωτέον ότι μόλις το 1893 είχε αρχίσει η διδασκαλία της ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από τον καθηγητή Μ. Κατσαρά. Μικρότερης εμβέλειας νοσοκομεία υπήρχαν στην επαρχία (Κεφαλονιά, Χίος), ενώ στην Αθήνα λειτουργούσαν ιδιωτικές κλινικές καλύπτοντας τις ανάγκες ευπορότερων Ελλήνων.
Η ακαταλληλότητα του κτιρίου και απαράδεκτες συνθήκες οδήγησαν στην δημιουργία του πρώτου εκείνου ασύλου φρενοβλαβών στις Τζιτζιφιές, αριστερά από τη διασταύρωση, στην απόληξη της σημερινής Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι περιγραφές που διαθέτουμε για το πρώτο εκείνο κατάστημα, κυρίως από τον Άγγελο Τανάγρα, είναι ελάχιστες αλλά και δραματικές[2]. Ένα περίφραγμα από σανίδια, λίγο ψηλότερο από το ανθρώπινο ανάστημα, με πόρτες αμπαρωμένες, φύλακες και χωροφύλακες. Εξήντα – εβδομήντα άνθρωποι στοιβάζονταν εκεί, οι περισσότεροι γυμνοί. Εκεί οδηγούνταν κυρίως όσοι συλλαμβάνονταν από την Αστυνομία να περιφέρονται στους δρόμους. Το συσσίτιό τους προσφερόταν από το «Οικονομικόν Συσσίτιον Πειραιώς».
Αλλά οι φιλοξενούμενοι ήταν σε άσχημη κατάσταση. Σύμφωνα με περιγραφή της εποχής (1915) ήταν όλοι με πρησμένα και αιμόφυρτα πρόσωπα, μελανιασμένα μάτια και εκχυμωμένα μέλη. Δύο ισόγεια δωμάτια, με γκρεμισμένες τρύπες για παράθυρα και πόρτες, χωρίς τζάμια και εξώφυλλα, ήταν ο χώρος που τους φιλοξενούσε. Ανοικτός στις καιρικές συνθήκες. Τριάντα σε κάθε θάλαμο, κουλουριάζονταν πάνω σε σανίδια. Το πρώτο αυτό ίδρυμα, το οποίο βρισκόταν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εσωτερικών, διοικείτο από την Αστυνομία, με διευθυντή έναν υπομοίραρχο και υπό τις διαταγές του έναν υπενωμοτάρχη, τρεις τέσσερις χωροφύλακες και μία νοσοκόμο, την Αγάπη Χατζηδάκη-Κουράτορα. Όπως ήταν φυσικό οι διαμαρτυρίες που ακούγονταν, σε συνδυασμό με ορισμένα δημοσιεύματα, προβλημάτισαν τους υπεύθυνους.
Άποψη της Καλλιθέας, δεκαετία 1920.
Λίγα χρόνια αργότερα το Άσυλο αυτό μεταφέρθηκε στην κοντινή και αποκαλούμενη «Βίλλα της Αγίας Ελεούσης» της Καλλιθέας, η οποία το 1924 μετονομάσθηκε επισήμως σε «Δημόσιο Ψυχιατρείο Αγίας Ελεούσης»[3]. Ήταν το «Τρελάδικο της Καλλιθέας», όπως το γνώριζαν οι ντόπιοι. Βρισκόταν τριακόσια –τετρακόσια μέτρα από την Αγία Ελεούσα, στην ίδια πλευρά, δεξιά των κατερχομένων προς τη θάλασσα, μέσα σε περιβολότοπους και χέρσους χώρους. Εκεί, σε συνθήκες και πάλι αθλιότητας, ζούσαν περίπου 300 άνθρωποι, υπό την ευθύνη και πάλι της Αστυνομίας. Οι αποδράσεις ήταν ένα από τα συχνά φαινόμενα, γεγονός που προκαλούσε τρόμο στους περιοίκους, λόγω των επανειλημμένων επεισοδίων αλλά και δυστυχημάτων που προκαλούνταν. Πάντως, εκεί λειτούργησε το «Ψυχιατρείον Αγίας Ελεούσης» μέχρι το 1936, οπότε και οι ασθενείς μεταφέρθηκαν στο Ψυχιατρείο του Δαφνιού, όπου μόλις είχαν ανεγερθεί δύο περίπτερα με 300 κλίνες.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 2 Νοεμβρίου 2015
