Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Συμπληρώνονται φέτος 71 χρόνια από τότε που άναψε το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο σε πλατεία των Αθηνών και ακόμη δεν έχει ιστορηθεί ο τρόπος που καθιερώθηκε το έθιμο αυτό. Είναι γνωστό πως το Χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν περιλαμβανόταν στην εορταστική κουλτούρα των νεοελλήνων. Τον πρώτο αιώνα ύπαρξης του νεοελληνικού κράτους η χρήση του περιοριζόταν στα όρια του Παλατιού και ελάχιστων αστικών οικογενειών. Από το 1923 και μετά αρχίζει να εξαπλώνεται η χρήση του ελάτου και μία δεκαετία αργότερα χιλιάδες δένδρα πετσοκόβονταν για να διακοσμήσουν τα αθηναϊκά σπίτια. Στα προπολεμικά ακόμη χρόνια καταβλήθηκε ανεπιτυχώς προσπάθεια για την αναχαίτιση της βλαπτικής αυτής συνήθειας η οποία επέφερε πρωτοφανή καταστροφή στην ελατοβριθή Πάρνηθα.
Το φωταγωγημένο χριστουγεννιάτικο δένδρο (1952) μπροστά από το Δημαρχιακό Μέγαρο. Ανέκδοτες φωτογραφίες από το αρχείο του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά.
Το ίδιο ίσχυσε και αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Ενώ το έθιμο είχε ριζώσει πλέον και είχε μεταλαμπαδευτεί στις λαϊκές ψυχές, διεξάγονταν εκστρατείες για την αποτροπή καταστροφής των δασών. Ήταν το 1952 όταν η Σουηδική Ακτοπλοϊκή Εταιρεία, με παρότρυνση του Σουηδού Πρέσβη στην Αθήνα, αποφάσισε να δωρίσει δύο μεγάλα έλατα στην ελληνική πρωτεύουσα και στο επίνειό της. Πράγματι τις παραμονές των γιορτών έφτανε στο λιμάνι του Πειραιώς το πλοίο «Νάμπολαντ» μεταφέροντας δύο έλατα, ύψους δεκαπέντε μέτρων το καθένα. Συνοδεύονταν όμως και από τα απαραίτητα εξαρτήματα και στολίδια τους.
Ο Δήμαρχος Αθηναίων Κ. Νικολόπουλος μοιράζει δώρα στα παιδιά. Ανέκδοτες φωτογραφίες από το αρχείο του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά.
Περισσότεροι από 300 λαμπτήρες των 25 βατ για το κάθε δέντρο, 20 σωλήνες φθορίου, καθώς και 10 λαμπτήρες των 60 βατ για τον φωτισμό ενός μεγάλου αστεριού. Τα δέντρα μεταφέρθηκαν το ένα στην πλατεία Κοτζιά, μπροστά από το Δημαρχιακό Μέγαρο της οδού Αθηνάς και το άλλο στην πλατεία Κοραή του Πειραιώς. Δήμαρχος Αθηναίων, εκείνη την εποχή ήταν ο ευπατρίδης Κωνσταντίνος Νικολόπουλος. Είχε διαδεχθεί τον Κώστα Κοτζιά, ο οποίος αποβίωσε εν ενεργεία δήμαρχος περίπου έναν χρόνο νωρίτερα. Ένα από τα προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο δήμαρχος, ήταν η προστασία του δέντρου προκειμένου να μην το… κορφολογήσουν τυχόν καλοθελητές.
Οπότε το πρώτο δέντρο που στήθηκε στην Αθήνα απόλαυσε την προστασία κλητήρων του Δήμου Αθηναίων. Στη φωταγώγηση του δέντρου δόθηκε ιδιαίτερα εορταστικός χαρακτήρας και διαφημίστηκε από τον Τύπο. Αποφασίστηκε να γίνει πανηγυρικά την παραμονή των Χριστουγέννων, δηλαδή στις 24 Δεκεμβρίου 1952. «Ως εγνώσθη το ωραίον αυτό δένδρον θα φωταγωγηθή και θα παρουσιάζη με τα διάφορα στολίδια του φαντασμαγορικόν θέαμα»[1], έγραφαν οι εφημερίδες και πλήθος ανθρώπων συνέρρευσε για να παρακολουθήσει την τελετή της αφής, όπως την αποκαλούσαν. Παρά την κακοκαιρία πολλοί ήταν εκείνοι που συμμετείχαν στην τελετή στην Αθήνα, όπου παραβρέθηκαν επίσημοι και ο Σουηδός πρεσβευτής αλλά και στον Πειραιά.
Παιδάκια με δώρα και τρίγωνα μπροστά στο δένδρο εντός του Δημαρχείου. Ανέκδοτες φωτογραφίες από το αρχείο του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά.
Μια νέα εορταστική συνήθεια μεταλαμπαδευόταν από χώρες της Ευρώπης και καθιερωνόταν στον δημόσιο χώρο. Ο τρόπος που παρουσιαζόταν η είδηση προσέλκυσε πλήθος επισκεπτών τις ημέρες των εορτών, όχι μόνον από την Αθήνα αλλά και από την επαρχία: «Ηνάφθη το προ του Δημαρχείου στηθέν Χριστουγεννιάτικο δένδρο. Τα φωτισμένα στολίδια του δένδρου, εις την κορυφήν του οποίου έχει τοποθετηθεί ένα μεγάλο φωτεινόν άστρον»[2]. Η τελετή επαναλήφθηκε και την επόμενη χρονιά, το 1953, με την δημοτική χορωδία να ψέλνει τα Κάλαντα και να συνοδεύεται από την Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων. Δεν έλειψαν ωστόσο και εκείνοι που μεμψιμοιρούσαν κατηγορώντας τις αρχές ότι υιοθετούσαν ξένα ήθη και έθιμα. Την απάντηση έδινε η «Νέα Εστία», η οποία καλούσε τους Έλληνες να αγκαλιάσουν τη νέα συνήθεια διότι «η ζωή σαρώνει τις αντιρρήσεις». Προέβλεπε μάλιστα πως θα έρθει κάποια ημέρα που θα βλέπουμε και εμείς δένδρα στις πλατείες και θα τα εγκλιματίσουμε απολαμβάνοντας το σχήμα, τη φωτεινότητα και τη λάμψη τους!
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία», 24/12/2017.
