Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
To νερό, κυρίαρχο στοιχείο ζωής και ανάπτυξης, όπως ήταν φυσικό έδινε ζωή στους Αθηναίους και τα χωράφια τους. Γι’ αυτό τραβούσε τα βλέμματα και τα βήματα πολλών στα Σεπόλια, τα οποία αγκάλιαζαν τον Κηφισό ποταμό. Εξάλλου, με νερό οι κάτοικοι της αττικής γης, ελλείψει άλλων πηγών ενέργειας, κινούσαν τους υδρόμυλους για να αλέσουν τα σιτάρια τους οι μυλωθροί, να τεμαχίσουν τα υπέροχα αττικά μάρμαρα οι μαρμαροκόπτες ή να μουλιάσουν και να χρωματίσουν τα φέσια τους οι φεσοποιοί. Έτσι εξηγείται το γεγονός, πως, κατά τον 19ο αιώνα ακόμη, από τα Σεπόλια μέχρι τον Κόκκινο Μύλο υπήρχαν 17 νερόμυλοι! Πλούσια η ιστορία τους και ενδιαφέρουσα η παρουσία και η λειτουργία τους, αλλά ασαφείς και ατεκμηρίωτες οι ιστορικές πληροφορίες που σποραδικά δημοσιεύονται.
Πανάρχαιο έθιμο
Βέβαια, η χρησιμότητα του νερού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αλλά και καθ΄ όλη σχεδόν τη διάρκεια του 19ου αιώνα, δεν τελείωνε στη λειτουργία των μύλων. Μετά παραλάμβαναν το νερό οι ιδιοκτήτες των κήπων των Σεπολίων και της Κολοκυνθούς, ενώ μερίδιο έπαιρνε και η Κοινότητα των Αθηνών, την οποία μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους διαδέχθηκε ο Δήμος Αθηναίων.
Πανάρχαιο ήταν το έθιμο που ήθελε το νερό, αφού είχε λειτουργήσει με τις δυνάμεις του τους μύλους, να παραλαμβάνεται από τους ιδιοκτήτες των κήπων και να το χρησιμοποιούν για την άρδευση των περιουσιών τους από του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) μέχρι του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου), δηλαδή περίπου ένα εξάμηνο. Και το άλλο εξάμηνο, από 26 Οκτωβρίου μέχρι 23 Απριλίου, δηλαδή τη χειμερινή περίοδο, το νερό ανήκε αποκλειστικά στην Κοινότητα, η οποία ανέθετε σε «ενοικιαστές» να το διαχειρίζονται και με τη σειρά τους να το ενοικιάζουν στους διάφορους ιδιοκτήτες για την άρδευση των κτημάτων τους.
Μικτή Επιτροπή
Ειδικότερα στην περιοχή των «Μύλων των Αθηνών», τα δικαιώματα αυτά τηρούνταν και μεταβιβάζονταν με τις συμβολαιογραφικές πράξεις των αγοραπωλησιών τουλάχιστον μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Ελάχιστες ήταν οι διαφορές από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Λόγω της κατάτμησης των μεγάλων αγροτεμαχίων προσδιορίζονταν ειδικότερες ώρες χρήσης του νερού. Ο ένας χρησιμοποιούσε το νερό το Σάββατο το πρωί ή την Κυριακή το βράδυ, μετά τη δύση, κ.ά.
Την τήρηση των εθίμων που επικρατούσαν για τη διανομή του νερού αλλά και τη δίκαιη και λογική χρήση του επέβλεπε με αυστηρότητα μικτή Επιτροπή Ελλήνων και Τούρκων. Η Επιτροπή αυτή εισέπραττε και ορισμένα χρηματικά ποσά από εκείνους που χρησιμοποιούσαν το νερό και με τα οποία κατασκευάζονταν γέφυρες, μικροί δρόμοι και μονοπάτια ακόμη, ανάμεσα στον ονομαστό Ελαιώνα των Αθηνών. Η ίδια Επιτροπή διόριζε και τον «Ποταμάρχη», ένα είδος φύλακα που επέβλεπε καθημερινά τη διανομή των νερών στον ποταμό Κηφισό.
Η πώλησή του 16 ημέρες τον χρόνο!
Υπήρχαν και άλλες ειδικότερες και ενδιαφέρουσες ρυθμίσεις που σχετίζονταν με το νερό του Κηφισού. Παμπάλαιο ήταν επίσης το δικαίωμα της Κοινότητας να προβαίνει σε πώληση του νερού σε μια συγκεκριμένη θέση, λίγο πριν από τον «Μύλο Σκουντούπι»-για τον οποίο θα μιλήσουμε άλλη φορά- αλλά μόνον για 16 ορισμένες ημέρες του έτους. Τρεις ημέρες των Χριστουγέννων (παραμονή, αυθημερόν και επόμενη), δύο ημέρες του Αγίου Βασιλείου (31 Δεκεμβρίου και πρώτη Ιανουαρίου), τρεις ημέρες κατά τα Θεοφάνια (παραμονή, αυθημερόν και επομένη), δύο ημέρες την «κρεατινή Απόκρεω» (Σαββατοκύριακο) και έξι ημέρες τη γιορτή του Πάσχα (από το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής μέχρι το απόγευμα της Τετάρτης του Πάσχα). Κανείς άλλος δεν είχε δικαίωμα να αφαιρέσει νερό από το ποτάμι, ούτε να εμποδίσει τη ροή του.
