Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Εορτάζει σήμερα ο καλλιεπής Ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Αγίας Ζώνης, στην ομώνυμη γειτονιά της Κυψέλης των Αθηνών. Μια γειτονιά της οποίας η έκταση δεν ξεπερνά τα τριακόσια στρέμματα αλλά η γη της έχει γνωρίσει σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Ευτύχησε η περιοχή να φιλοξενήσει φωτισμένους κληρικούς και πιστούς λαϊκούς, οι οποίοι φρόντισαν να ανεγείρουν την εκκλησία τους, διατηρώντας ωστόσο και τον παλαιό ιστορικό ναΐσκο που βρίσκεται στον περίβολο.
Αντίθετα δηλαδή με ότι συνέβη σε άλλες περιοχές που θυσιάσθηκαν σημαντικά εκκλησιαστικά μνημεία για την ανέγερση νεότερων και μεγάλων σε όγκων ναών. Πρόκειται περί του φαινομένου το οποίο επανειλημμένως καυτηρίασε από τις στήλες της «Εστίας» ο Δημ. Γρ. Καμπούρογλους [1]. Επ’ ευκαιρία της εορτής θα επισκεφθούμε σήμερα τους δύο ναούς, με την πλούσια ιστορία και τον καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της γειτονιάς της Αγίας Ζώνης αλλά και της ευρύτερης περιοχής.
Εν έτει 1857
Αρχίζουμε την επίσκεψή μας από τον υπέροχο παλαιό ναΐσκο της Αγίας Ζώνης Κυψέλης, ο οποίος εορτάζει στις 2 Ιουλίου. Μπορεί οι πινακίδες και όσα έχουν γραφεί έως σήμερα να αναφέρουν το 1843 ως έτος ανέγερσης του σημαντικού θρησκευτικού μνημείου. Στην πραγματικότητα, όμως, ανεγέρθηκε και εγκαινιάστηκε το 1857, από τον Ρώσσο ορθόδοξο διπλωμάτη Αλέξανδρο Πέτροβιτς Οζερόβ (Μόσχα 1817- Τσάρκογιε Σελό 1900) και τη σύζυγό του, πιστή συμπαραστάτη στην καριέρα και στη ζωή, Όλγα Πάσκοβα Εγκόροβνα (1825-1873), κόρη Ρώσου Αντιστρατήγου.
Όλγα Πάσκοβα Εγκόροβνα (1825-1873).
Στη θέση εκείνη, βεβαίως, προϋπήρχε μικρός ναΐσκος, ο οποίος καταστράφηκε όπως πολλοί ακόμη στα χρόνια της μεγάλης Εθνεγερσίας. Η παράδοση θέλει τον ευσεβή Ρώσο να εντοπίζει τα υπολείμματά του και επ’ αυτών να ανεγείρει τον νεότερο κομψό ναΐσκο. Πάντως, είναι από τα ναΐδρια που απόλαυσαν τη φροντίδα κληρικών και πιστών.
Διασώθηκε ως λίθινος μάρτυρας της νεότερης ιστορίας της πόλης των Αθηνών. Όπως συνέβη σε πλείστες όσες περιπτώσεις, γύρω του αναπτύχτηκε ολόκληρη η γειτονιά στην οποία έδωσε το όνομά του. Και δίπλα του είδε να κτίζεται ο νέος ναός της Αγίας Ζώνης, ο οποίος εορτάζει σήμερα.
Αλέξανδρος Οζερόβ
Ο πατέρας του Αλ. Οζερόβ, ο Πιότρ Οζερόβ (1778-1843), ήταν μέλος του Συμβουλίου της Επικρατείας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, Γερουσιαστής και Κυβερνήτης της περιοχής Τβερ. Ο Αλέξανδρος αποφοίτησε από το Λύκειο Τσάρσκογιε Σελό, σχολείο για τα παιδιά των ευγενών, το οποίο είχε ανεγερθεί από τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο (1811) και είχε παράδοση στη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και του Φιλελληνισμού. Εξάλλου, από το Λύκειο αυτό είχε αποφοιτήσει και ο εθνικός ποιητής της Ρωσίας Αλέξανδρος Πούσκιν.
Αλέξανδρος Πέτροβιτς Οζερόβ (1817- 1900).
Ο Αλ. Οζερόβ σε ηλικία 18 ετών εισήλθε στη δημόσια διοίκηση, στο γραφείο του ανωτάτου διοικητού της ρωσικής ταχυδρομικής υπηρεσίας. Το 1842 ενετάχθη στο δυναμικό του υπουργείου Εξωτερικών και σε υπηρεσία ειδικών αποστολών για την Ασία. Τον Μάιο 1842 διορίστηκε γραμματέας στην Τεχεράνη και δύο χρόνια αργότερα στο Προξενείο του Ταμπρίζ (Αζερμπαϊτζάν). Το 1846 επέστρεψε στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών έως το 1850 που διορίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε επί μία τριετία[2].
Το παρασκήνιο
Κατόπιν συμμετείχε σε διάφορες αποστολές έως τα τέλη 1856. Στη συνέχεια ανέλαβε επισήμως υπηρεσία στην πρεσβεία των Αθηνών φέροντας τον βαθμό του πληρεξουσίου υπουργού. Πολλά και ανακριβή έχουν γραφτεί για τον χρόνο άφιξης και παραμονής του στην ελληνική πρωτεύουσα, όπου διαδέχθηκε τον Ιβάν Περσιάνι Εμμανουήλοβιτς. Στον Πειραιά αφίχθη την Παρασκευή, 1 Μαρτίου 1857 και παρουσιάστηκε την Τρίτη, 5 Μαρτίου 1857 στον βασιλιά Όθωνα, ο οποίος και του παρέθεσε επίσημο γεύμα.
Οι λεπτομέρειες είναι απαραίτητες δεδομένου ότι δεν βρισκόταν στην Αθήνα το 1843, έτος κατά το οποίο ανακριβώς αναφέρεται ότι ανήγειρε το ναΐδριο. Δικαιολογημένα τον συνόδευε η φήμη του φιλέλληνα. Στην Αθήνα σχετίστηκε με τον ακραιφνή ρωσόφιλο Δημήτριο Καλλέργη (1803-1857), τον οποίο και βοήθησε να καταλάβει τη θέση του πρέσβεως στο Παρίσι. Οπωσδήποτε, όταν βρέθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα, χρειάστηκε να πολιτευτεί και να διατηρήσει ισορροπίες, έχοντας στενές σχέσεις με την ευάριθμη πλην ισχυρή ρωσική κοινότητα των Αθηνών και τον σπουδαίο πνευματικό της, τον Αντωνίνο Καπούστιν (1817-1894).
Ο παλαιός ναΐσκος της Αγίας Ζώνης στην Κυψέλη.
Βαθιά θρησκευόμενος ο Οζερόβ, αποφάσισε την ανέγερση Ναού αφιερωμένου στην Αγία Ζώνη. Εντός επτά μηνών από την άφιξή του στην Αθήνα, ο Ναός ανεγέρθηκε, γεγονός που αποκαλύπτει τις διαθέσεις του. Τα επίσημα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο, 5 Οκτωβρίου 1857[3]. Πέραν όμως των θρησκευτικών συναισθημάτων, η πράξη του Ρώσου πρέσβη είχε βαθιά πολιτικό χαρακτήρα. Εναρμονιζόταν με την πολιτική που είχε χαράξει η Ρωσική αυτοκρατορία και εκκλησία. Πολιτική την οποία εξέφραζαν ο πρέσβης για λογαριασμό της πρώτης και ο Αντ. Καπούστιν για λογαριασμό της δεύτερης. Πρόκειται για σημαντική πτυχή της διπλωματικής μας ιστορίας.
Ο νεότερος ναός
Η θεμελίωση του νεότερου και εορτάζοντος σήμερα ναού πραγματοποιήθηκε με κάθε επισημότητα το 1921 από τον διάδοχο τότε και αργότερα βασιλιά Γεώργιο Β΄. Τοποθέτησε τον θεμέλιο λίθο για λογαριασμό του απουσιάζοντος πατρός του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄. Η ανέγερση όμως αυτού του Ναού είχε και ένα χαρακτηριστικό που τον διαφοροποιούσε από τους άλλους της πρωτευούσης. Δεν στηρίχθηκε στη συνήθη ερανική διαδικασία αλλά σε μια δράκα εύπορων χριστιανών της ενορίας, οι οποίοι προσέφεραν για την ανέγερσή του.
Η δράκα αυτή των χριστιανών δεν μνημονεύεται συνήθως. Ανάμεσά τους πρώτος ήταν ο έμπορος Σταύρος Γ. Προκοπίου, ο οποίος διετέλεσε και πρόεδρος του Ενοριακού Συμβουλίου και ακολούθησαν οι Στυλιανός Κάστανος, Παναγιώτης Σκρέπας, Θεόδωρος Γολέγος, Ελένη Ναυπλιώτου, Μαριγώ Λυκούρη, Ζαχαρούλα Παναγοπούλου, Κ. Σακιώτης, Γεώργιος Λαμπρόπουλος, Ευανθία Γεωργίου, Πέτρος Θεοδωρόπουλος, Κωνσταντίνος Μπιτζάνης, Περίανδρος Ζαχαρόπουλος και Όλγα Παπαθανασίου. Αυτοί υπήρξαν οι πρωτεργάτες και ακολούθησαν πολλοί περισσότεροι προσφέροντας ποσά περισσότερα από 30.000 δραχμές ο καθένας[4]!
Τα εγκαίνια
Έτσι δεν χρειάστηκε να επιβαρυνθούν οι κάτοικοι της περιοχής για την ανέγερση του περικαλλέστατου ναού, ο οποίος κόστισε περίπου έξι εκατομμύρια δραχμές. Ένας, επίσης, από τους κατοίκους που πρέπει να μνημονευθεί ξεχωριστά για την προσφορά του στη γειτονιά της Αγίας Ζώνης τα προπολεμικά χρόνια, είναι ο Απόστολος Χρύσης.
Είναι το πρόσωπο που αγωνίστηκε για τη διάσωση του παλαιού ναΐσκου αλλά και τη δημιουργία Σταδίου στην περιοχή της Αλεπότρυπας, δηλαδή στο λόφο Ελικώνος. Παραμένει ωστόσο αμνημόνευτος έως σήμερα ο χρόνος τέλεσης των εγκαινίων του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου – Αγίας Ζώνης.
Τα εγκαίνια του ναού τελέστηκαν επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Μιχαλακοπούλου και με υπουργό Εκκλησιαστικών τον Ιωάννη Μανέτα. Πραγματοποιήθηκαν στις 24 Μαΐου 1925 μεγαλοπρεπώς και της τελετής προέστη ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Α΄. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1929, υπήρξε μια λαμπρή χρονιά για τον ναό της Αγίας Ζώνης, τη γειτονιά του αλλά και όλη την πρωτεύουσα. Μεταφέρθηκε από το Άγιον Όρος το κειμήλιο της Αγίας Ζώνης της Θεοτόκου και πραγματοποιήθηκαν τελετές, λειτουργίες και λιτανείες.
Έμεινε στην Αθήνα από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου πριν επιστρέψει στην θέση της. Την αγιογράφηση του ναού και εν γένει τον εσωτερικό διάκοσμο πραγματοποίησε ο αγιογράφος Στέφανος Ασμάνης και το πανέμορφο τέμπλο οι Τηνιακοί αδελφοί Λάζαρος και Θεόδωρος Λυρίτης[5].
