Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ασκούμενος στο τζηρίτι. Έγχρωμη χαλκογραφία L. Mayer.
Η λέξη «τζιρίτι» έχει δικαιολογημένα εξαφανιστεί από το λεξιλόγιό μας. Δεν υπάρχουν πλέον νεαροί αγάδες στην Αθήνα για να γυμνάζουν το σώμα τους και να εκπαιδεύουν τα άλογά τους στο τζιρίτι, όπως έκαναν στα χρόνια που κυριαρχούσαν οι ομόθρησκοί τους. Διότι το τζιρίτι ήταν ένα πολεμικό παιχνίδι και όχι παλαιά ονομασία της πλατείας Ομονοίας, όπως προσπαθούν να μας πείσουν όσοι επιχειρούν να εντυπωσιάσουν τον κόσμο του διαδικτύου. Ευτυχώς υπάρχει και ο Αναδρομάρης των Αθηνών, ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλους, ο οποίος φρόντισε να γράψει και για το τζιρίτι και να ξεκαθαρίσει τα πράγματα. Λες και γνώριζε πως θα έφτανε εποχή, κατά την οποία η αφροσύνη των ιστοριογραφούντων και η κακοποίηση της αλήθειας θα έφτανε έως αυτόν τον βαθμό.
Μας λέει, λοιπόν, ο Αναδρομάρης πως οι νεαροί αγάδες των Αθηνών που επιδίδονταν στο τζιρίτι, προτιμούσαν δύο αθηναϊκά τοπία: τους μεσημβρινοδυτικούς χώρους προς την Ακρόπολη και την περιοχή της Δεξαμενής, όπου γυμνάζονταν και στην τοξοβολία. Επέμενε δε, πως και για τους δύο αυτούς αγώνες διασώζονταν εικόνες, εννοώντας βεβαίως λιθογραφίες, αφού η τέχνη της φωτογραφίας δεν είχε ακόμη εφευρεθεί. Υπήρχε όμως και ο Άγιος Δημήτριος ο Τζηρίτης. Ένα συμπαθητικό αλλά άτυχο ναΰδριο, το οποίο μάλλον ευθύνεται για το ατόπημα στο οποίο υπέπεσαν όσοι θέλησαν να δώσουν το παρωνύμιό του στην περιοχή της Ομονοίας, αφού δεν ήξεραν προφανώς πώς και πού να το τοποθετήσουν.
Χαλκογραφία James Stuart-Nicholas Revett, (περίπου 1751-1753).
Ο Δημήτριος Καμπούρογλους πίστευε ότι το παρωνύμιο αυτό μάλλον οφειλόταν στην απεικόνιση του Αγίου Δημητρίου με το ακόντιο προτεταμένο. Παρέθεσε δε, την ορθή πληροφορία, πως ο ναός βρισκόταν στην πλατεία μπροστά από την Εθνική Τράπεζα. Για περισσότερη ακρίβεια να προσθέσουμε ότι ο Άγιος Δημήτριος Τζηρίτης βρισκόταν στην ανατολική γωνία όπου συμβάλουν σήμερα οι οδοί Ευπόλιδος και Απελλού. Ήταν ένας από τους ναούς που ξεπούλησαν οι Βαυαροί, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων. Σύμφωνα μάλιστα με τη διακήρυξη εκποίησής του, βρισκόταν «επί της ανατολικής πλευράς της πλατείας του Λαού και της οδού της Τραπέζης, εις την γωνίαν, έχον προς ανατολάς το κανονοστάσιον και βορράν οικόπεδον του κυρίου Γ. Καρατζά, εκ πήχεων τετραγωνικών το όλον 1058».
Ήταν διαστάσεων μόλις 5Χ9 μέτρα. Η αναφερόμενη πλατεία του Λαού, η οποία δεν διαμορφώθηκε ποτέ, στην πραγματικότητα προβλεπόταν να γίνει στην ευρύτερη περιοχή όπου υπάρχει σήμερα η Δημοτική Αγορά της οδού Αθηνάς. Το Κανονοστάσιο ήταν στεγασμένος χώρος όπου βρίσκονταν τα κανόνια περίπου εκεί όπου σήμερα η πλατεία Κοτζιά (Δημαρχείου), εξ ου και το τοπωνύμια «Στα Κανόνια» που ήταν σε χρήση ευρέως. Η οδός Τραπέζης είναι προφανώς η σημερινή οδός Αιόλου, όπου από τότε βρισκόταν το κτίριο της Εθνικής Τραπέζης. Ωστόσο, πρέπει να προσθέσουμε πως υπήρχε και οικογένεια με το επώνυμο Τζηρίτη στην Αθήνα, της οποίας μάλιστα η χάρη της έφτασε μέχρι το γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα.
Καβάλα στα άλογα κάλπαζαν οι κονταρομάχοι
Ο Νικόλαος Γιοκαρίνης, ο οποίος επισκέφτηκε την Άγκυρα το 1933, μας ενημερώνει ότι οι γηγενείς κάτοικοί της, έπαιζαν ακόμη το προαιώνιο τζιρίτι, «το άθλημα των δυνατών καβαλάρηδων που κυνηγούν τον αντίπαλόν των με το κοντάρι στο χέρι». Τους περιγράφει ως σφιχτοδεμένους, πλατυτράχηλους, ηλιοκαμένους, με ανακατωμένα μαλλιά που δεν προστατεύονταν πλέον από το σαρίκι ή από κάποιο μαντήλι. Ορμούσαν ο ένας στον άλλον ως ατρόμητοι κονταρομάχοι, πάνω στις σέλες των αλόγων τους που κάλπαζαν. Γύρω-γύρω ο λαός παρακολουθούσε καθισμένος, κατάχαμα, σταυροπόδι. Τόνιζε, μάλιστα, ο Ν. Γιοκαρίνης, ότι βλέποντας το παιχνίδι αυτό στα πρόθυρα της Αγκύρας, του φαινόταν πως ζωντάνευε η γνωστή χαλκογραφία, όπου κάτω από την Ακρόπολη έπαιζαν οι πασάδες το τζιρίτι.
