Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Στην Ουκρανία και νοτιοανατολικά της πόλης Ούμαν βρίσκεται το περίφημο Sofiyivka, το «Πάρκο της Σοφίας», το οποίο χρονολογείται από τα τέλη του 18oυ αιώνος και θεωρείται ένα από τα «επτά θαύματα» της χώρας. Όταν δημιουργήθηκε ανήκε στην πλούσια και ισχυρή Πολωνική οικογένεια Ποτόσκυ. Πολλοί το αποκαλούν ακόμη πάρκο της «Όμορφης Φαναριώτισσας».
«Το Πάρκο της Σοφίας» (Sofiyivka) στο Ουμάν της Ουκρανίας. Παλαιά λιθογραφία.
Λίγοι όμως γνωρίζουν την ιστορία του και ακόμη λιγότερο την Σοφία Σελίχη του Κωνσταντίνου (1765-1822), το γένος Σκλαβούνου. Το δικό της όνομα δόθηκε στο πάρκο αλλά και σε έναν δρόμο της Οδησσού. Καταγράφεται ότι καταγόταν από ελληνική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως που ζούσε αξιοπρεπώς, αλλά η μοίρα ήθελε να ξεπέσει οικονομικά και τα μέλη της να περνούν σκληρές δοκιμασίες.
Σοφία Σελίχη πρώτα Ουίτ και έπειτα Ποτόσκα (1760-1822), η «όμορφη Βιθυνία». Παραλλαγή του πίνακα του Friedriech Olenhainz (1745-1805), o οποίος απεικονίζει την πρώην εταίρα ως παρθένα. Βρισκόταν έως το 1941 στη Συλλογή του Κρατικού Μουσείου της πόλης Ουμάν στην Ουκρανία.
Σοφία Σελίχη
Αγοραπωλησία κοριτσιών
Η Σοφία γεννήθηκε στην Προύσα, αλλά έμεινε ορφανή σε ηλικία δώδεκα ετών λόγω του θανάτου του πατέρα της. Ήταν ζαχαροπλάστης και πωλούσε γλυκά στους δρόμους της Πόλης. Η μάνα αγωνιζόταν να ζήσει τις δύο κόρες της, την Σοφία και την κατά δύο χρόνια μεγαλύτερη αδελφή της Ελένη, πωλώντας λαχανικά. Την ζωή των δύο κοριτσιών περιβάλλουν θρύλοι ατελείωτοι. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Σοφία μάγευε με την ομορφιά της και η ζωή της ήταν ένα πραγματικό μυθιστόρημα. Στον δρόμο των κοριτσιών βρέθηκε ένας Πολωνός πρέσβης, ο Κάρολος Μπόσκαμπ († 1794). Έπεισε την μητέρα τους, προσφέροντάς της χρήματα, ότι τα δύο κορίτσια θα περνούσαν καλύτερη ζωή στην Πολωνία.
Στην διαδρομή και προσπαθώντας να περάσει τα σύνορα, εισπράττοντας οικονομικό αντάλλαγμα χίλια χρυσά δουκάτα, παρέδωσε τα δύο κορίτσια στον Πολωνό αξιωματικό Ιωσήφ Ουίτ (1739-1815). Του είπε μάλιστα ότι τα κορίτσια προορίζονταν για τον βασιλιά. Ο Ιωσήφ Ουίτ συμπαθούσε την Ελένη και σύναψε σχέση μαζί της. Το πληροφορήθηκε όμως ο πατέρας του, ο στρατηγός και αρχιτέκτονας Ιωάννης Ουίτ (1709-1785) και φρόντισε να τον στείλει στην Βαρσοβία. Επιστρέφοντας ο Ιωσήφ φαίνεται πως ήθελε περισσότερο την Σοφία αλλά η αδελφή της ήταν εμπόδιο στις επιδιώξεις του. Γι’ αυτό φρόντισε να παντρέψει την Ελένη με έναν πενηντάχρονο αξιωματικό που είχε στις διαταγές του, τον Βαρθολομαίο Τσαϊκόφσκι.
Πορτραίτο της Σοφίας Ουίτ, έπειτα Ποτόσκα ως «Venus Victoria». Περ. 1795. Ελαιογραφία του Johann Baptist von Lampi του Πρεσβύτερου (1751–1830). Ρωσικό Μουσείο, Αγία Πετρόυπολη.
Σοφία Ουίτοβα Ποτόσκα (1760–1822) ως «Εστιάδα Παρθένα». Johann Baptist Lampi (1751–1830). Pinacoteca, Palazzo del Buonconsiglio, Trento.
«Όμορφη Φαναριώτισσα»
Αλλά όπως ήταν φυσικό ο γάμος αυτός δεν ευδοκίμησε. Ο Β. Τσαϊκόφσκι δυσαρεστημένος παρακάλεσε τον μέντορά του, τον Ιωσήφ Ουίτ να τον απαλλάξει. Ο τελευταίος για να λύσει το πρόβλημα, φρόντισε να σταλεί η Ελένη στο χαρέμι του πασά του Χοτύν, μιας Ουκρανικής πόλης. Η αδελφή της Σοφία δυσαρεστήθηκε βεβαίως, αντέδρασε, αλλά τελικά το 1779, σε ηλικία 14 ετών, παντρεύτηκε τον Ιωσήφ Ουίτ, παρά τις διαφωνίες των γονιών του τελευταίου. Η μητέρα του δυσαρεστήθηκε τόσο ώστε αρρώστησε και πέθανε, ενώ το ζευγάρι έφυγε για το Παρίσι. Δύο χρόνια αργότερα (1781) γέννησαν ένα αγόρι και ένα ακόμη το 1784.
Το φτωχοκόριτσο από την Πόλη είχε μετατραπεί πλέον σε μία φιλόδοξη νεαρή γυναίκα, ενταγμένη πλήρως στον ανώτερο κοινωνικό περίγυρο του άνδρα της που κατέκτησε υψηλές θέσεις μετά τον θάνατο του πατέρα του. Στο Παρίσι απέκτησε και το παρατσούκλι «Όμορφη Φαναριώτισσα» που την ακολούθησε σε όλη της την ζωή. Στο Παρίσι μπήκε στους κοσμικούς κύκλους κάνοντας τον Αλέξανδρο Λανγκερόν να ομολογήσει πως είχε τα ωραιότερα μάτια που σχημάτισε η φύση. Όταν επέστρεψε στην Πολωνία, πρώτα έγινε ερωμένη του στρατηγού Νικολάι Σαλτίκωφ και ύστερα έφτασε μέχρι την κρεβατοκάμαρα του Πρίγκιπα Γρηγορίου Ποτέμκιν (1739-1791), του Ρώσου στρατιωτικού ηγέτη και αγαπημένου της Μεγάλης Αικατερίνης.
Πρίγκιπας Γρηγόριος Ποτέμκιν. 1792. Βρετανικό Μουσείο
Το Πάρκο
Αλλά οι περιπέτειες συνεχίστηκαν. Όταν πέθανε ο Ποτέμκιν, η Σοφία ήταν 26 ετών και θάμπωσε με την ομορφιά της τον πλουσιότερο και ισχυρότερο άνδρα της Πολωνίας, τον Κόμη Στάνισλαβ Φέλιξ Ποτόσκι (1751-1805), γιο και μοναδικό κληρονόμο του βοεβόδα του Κιέβου. Ο Ποτόσκι ήταν αποφασισμένος να διαθέσει εκατοντάδες χιλιάδες χρυσά δουκάτα για να εξασφαλίσει το διαζύγιό της από τον Ουίτ, με τον οποίο ήταν ακόμη τυπικά παντρεμένη. Πράγματι ο Ουίτ έλαβε μια γενναία χορηγία αλλά και θέσεις. Ο Ποτόσκι με την Σοφία εγκαταστάθηκε στην Ουκρανική πόλη Ουμάν, καθιστώντας την διοικητικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής.
Μία φράση της πανέμορφης Σοφίας ήταν αρκετή για να δημιουργηθεί ένα από τα ωραιότερα Πάρκα της Ευρώπης. «Αχ τι όμορφο πάρκο θα μπορούσε να είναι» είπε η Σοφία και ο μεγιστάνας Ποτόσκι έσπευσε να δώσει εντολές στον αρχιτέκτονα Λουδοβίκο Μέντζελ να ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη και να φέρει σχέδια και εξοπλισμό ώστε να φτιάξει στην αγαπημένη του ένα πάρκο που θα επισκίαζε όλα τα άλλα. Τουλάχιστον οκτακόσια άτομα εργάζονταν καθημερινά επί έξι χρόνια για να δημιουργηθεί ένα ειδυλλιακό τοπίο με βελανιδιές, σφεντάμια, λίμνες, ρυάκια, καταρράκτες και σπηλιές. Θεωρείται αριστούργημα κηποτεχνικής, απλώνεται σε 179 εκτάρια και σήμερα περιλαμβάνει 3.300 είδη τοπικών και εξωτικών δένδρων και θάμνων.
Κόμης Στάνισλαβ Φέλιξ Ποτόσκι
Το «Πάρκο της Σοφίας», το περίφημο Sofiyivka.
Απιστίες
Εν τω μεταξύ, το 1798, ο Ποτόσκι θα νυμφευθεί, σε τρίτο γάμο, την Σοφία με την οποία θα αποκτήσει πέντε παιδιά, τρεις γιους και δύο κόρες. Ο γάμος έγινε σε Ορθόδοξη Εκκλησία, με συμμετοχή Ορθόδοξου αλλά και Καθολικού ιερέα. Ο Ποτόσκι είχε παιδιά και από τους δύο προηγούμενους γάμους του. Με τον μεγαλύτερο και πιο αγαπημένο γιο του συζύγου της, τον κατά ένδεκα χρόνια νεότερό της Γιούρι Ποτόσκι (1776-1810) η Σοφία θα ξεκινήσει έναν θυελλώδη έρωτα αποκτώντας μάλιστα μαζί του και το τελευταίο της παιδί, ένα αγόρι. Επίσης συνήψε σχέσεις και με έναν Ρώσο κυβερνήτη, τον Νικολάι Νοβοσιλτσόφ.
Οι δύο αυτοί εραστές της, δηλαδή ο θετός γιός της Γιούρι και ο κυβερνήτης Νικολάι, αλλά και ο Αυτοκράτορας της Ρωσίας Αλέξανδρος ήταν εκείνοι που την βοήθησαν να κληρονομήσει την περιουσία του συζύγου της, ο οποίος φαίνεται πως πέθανε από το μαράζι του το 1805. Εννοείται πως οι δύο εραστές, η σύζυγος Σοφία και ο γιος Γιούρι, δεν βρέθηκαν κοντά στον αποβιώσαντα και απατημένο πατέρα και σύζυγο, ο οποίος οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία μόνος. Τον συνόδευσε μόνον ένας πιστός υπηρέτης του, ο Μπιστέτσκι που κάποτε ο αφέντης του είχε σώσει τη ζωή.
Γιούρι Ποτόσκι
Ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος της Ρωσίας.
Φιλανθρωπίες και σκληρότης
Στην τελευταία φάση της ζωής της η Σοφία φαίνεται πως ασχολήθηκε με την ανατροφή των παιδιών της και διάφορες φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Αποδείχτηκε δε πως η Κοντέσα Σοφία Ποτόσκα διέθετε και επιχειρηματικό δαιμόνιο, αφού κατόρθωσε να αυξήσει την περιουσία και να απολαύσει χρόνια ευμάρειας και χλιδής. Υπήρξε σκληρή διαπραγματεύτρια και κατηγορήθηκε διότι επέβαλε την τάξη στους δουλοπάροικους της περιουσίας της. Χρησιμοποιούσε την Αστυνομία για να καταστέλλει τις κινητοποιήσεις, στις οποίες είχαν σημειωθεί και επεισόδια με θύματα. Έφυγε από την ζωή το 1822 και σε
ηλικία 58 ετών ενώ βρισκόταν στο Βερολίνο. Άφησε όμως το «Πάρκο της Σοφίας» για να θυμίζει στους νεώτερους την θυελλώδη ζωή της. Όσοι το επισκέπτονται λένε πως έχει την ομορφιά της «Όμορφης Φαναριώτισσας». Ο θρύλος θέλει να κατάγεται από την οικογένεια των Μαυροκορδάτων, πληροφορία η οποία όμως δεν τεκμηριώνεται από τις προσιτές πηγές.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 28 Ιανουαρίου 2014.
Πορτραίτο της Σοφίας ή της Απολλωνίας Έλενας Ποτόσκα. Επιζωγραφισμένη φωτολιθογραφία. Βρετανικό Μουσείο.
Σοφία Ποτόσκα. Λιθογραφία, Gaetano Riccio, «Poliorama Pittoresco», April 15, 1843.
