Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η πόλη των Αθηνών (δεκαετία 1880)
Επ’ ευκαιρία του Εθνικού Κτηματολογίου διαβάζουμε συχνά περιπτώσεις διεκδίκησης οικοπέδων, τα οποία περιέρχονται στο Δημόσιο. Υπάρχουν και πολλές ειδήσεις που δεν βλέπουν το φως της δημοσιότητας και αφορούν σε γη που ανήκει στους δήμους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, κυρίως των μεγάλων πόλεων της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, τα ίχνη των διαφόρων υποθέσεων χάνονται στα χρόνια του Όθωνα και φέρνουν στην επιφάνεια τη μεγάλη λεηλασία γης. Λεηλασία που έπληξε ιδιαίτερα την Αττική μετά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους. Εάν είχαν εκπονηθεί σοβαρές ιστορικές μελέτες, θα εξέλιπαν τέτοιες διαμάχες και ωφελημένο θα έβγαινε το ελληνικό Δημόσιο.
Πάντως είναι και αυτή μία από τις περιπτώσεις που σχετίζονται με το δημόσιο συμφέρον από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Πολλά φαιδρά και παράξενα συναντάμε στη μακρά αυτή και περιπετειώδη διαδρομή. Όπως το -άγνωστο σήμερα αλλά επικερδέστατο τα παλαιότερα χρόνια- επάγγελμα του «οικοπεδοδείκτη». Υπήρξε μόνον στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Αθήνα, όπου άκμασε στα τέλη του 19ου αιώνα. Τι ήταν ο «οικοπεδοδείκτης»; Ένας γνώστης της αθηναϊκής γης που συμβαλλόταν επισήμως με τον Δήμο Αθηναίων για να δείχνει τα οικόπεδα που είχαν καταπατηθεί από ιδιώτες ή ο πρώτος δήμος της χώρας δεν γνώριζε ότι ήταν δικά του!
Ο… μαρτυριάρης
Η συμφορά που υπέστη η χώρα απ’ άκρου εις άκρον με τις καταπατήσεις γης είναι γνωστή. Όπως είναι γνωστό και το γεγονός ότι τόσο το επίσημο κράτος όσο και οι δήμοι αδυνατούσαν ή δεν επιθυμούσαν, λόγω των πανίσχυρων κυκλωμάτων, στα οποία συμμετείχαν και επιφανείς εκπρόσωποί τους, να προστατεύσουν τη δημόσια και δημοτική γη αλλά ακόμη και τη γη των μοναστηριών. Η κατάσταση είχε παραγίνει προς τα τέλη του 19ου αιώνα όταν ο καθένας περιέφρασσε ένα κομμάτι γης εν μέσαις Αθήναις και ακολουθώντας τις οδηγίες και τις πρακτικές των κυκλωμάτων, γινόταν ιδιοκτήτης. Το πρόβλημα αποφάσισε να αντιμετωπίσει ο σπουδαίος δήμαρχος Αθηναίων Τιμολέων Φιλήμων.
Βλέποντας την πόλη του κυριολεκτικώς να λεηλατείται από τους καταπατητές, ο δήμαρχος Φιλήμων έπραξε το αναπάντεχο. Συνήψε ένα μοναδικό στα χρονικά συμβόλαιο με τον κτηματία Νικόλαο Λάσκο, ο οποίος θα έπαιρνε ποσοστά υποδεικνύοντας περιπτώσεις καραμπινάτων καταπατήσεων. Προϋπόθεση για να εισπράξει χρήματα ο… μαρτυριάρης κτηματίας ήταν να έχει τη δυνατότητα ο δήμος να ανακτήσει τη γη του ή να εισπράξει έσοδα από εκείνους που την είχαν καταπατήσει. Εξάλλου, πίσω από τις καταπατήσεις υπήρχαν ισχυρές φαμίλιες που πρωταγωνιστούσαν στην οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας.
Το συμβόλαιο
Ο Νικόλαος Λάσκος, άγνωστο πώς, φερόταν ως βαθύς γνώστης της κατάστασης που επικρατούσε. Ήξερε κάθε σπιθαμή γης. Άλλοι υποστήριζαν πως είχε μελετήσει το θέμα και άλλοι πως ήταν εξ εκείνων που είχαν φροντίσει να… εξασφαλίσουν μερικές δεκάδες στρέμματα για τα γεράματά τους! Όπως και να είχε το πράγμα, έκπληκτο το δημοτικό συμβούλιο άκουγε και ενέκρινε την εισήγηση του δημάρχου. Τέτοια απόφαση δεν είχε ληφθεί και τέτοιο συμβόλαιο σαν κι αυτό που συνέταξε το 1889 ο συμβολαιογράφος Αθηνών Τάσος Οικονόμου δεν είχε συνταχθεί μέχρι τότε. Ήταν δύσκολο το έργο του Λάσκου. Οι καταπατητές δημιουργούσαν απίστευτους μηχανισμούς για να αρπάζουν τη δημοτική γη.
Συμβόλαια, ψεύτικα χοτζέτια, στημένες αντιδικίες, ψεύτικες μεταβιβάσεις και χαώδεις διαδρομές, επίκληση ανύπαρκτων τούρκικων εγγράφων ήταν μερικά χαρακτηριστικά. Από την άλλη, κατά περίεργο τρόπο, εξαφανίζονταν κατά καιρούς οι «τίτλοι» του Δήμου Αθηναίων, ο οποίος έτσι συρόταν αδύναμος στα δικαστήρια. Πάντως, ο Δήμος ανακτούσε την περιουσία του και ο Λάσκος αμειβόταν πλουσιοπάροχα. Αυτά έβλεπε και το υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο ευκαιρίας δοθείσης, και όπως βεβαιώνει ο Θ. Βελλιανίτης, προσέλαβε τον ίδιο άνθρωπο για να ανακαλύψει τα καταπατημένα εθνικά και εκκλησιαστικά κτήματα.
Άποψη των Αθηνών στις αρχές του 20ού αιώνα.
Εισπράξεις
Οπότε ο Λάσκος περιφερόταν καθημερινά επιθεωρώντας τα κτήματα του δήμου και του Δημοσίου για να εξακριβώνει εάν καταπατήθηκαν, να βρίσκει ενοικιαστές για να τα καλλιεργήσουν, λαμβάνοντας ημερήσια αποζημίωση 4,5 δραχμές. Τα επίσημα συμβόλαια που υπέγραφε ο Λάσκος με τον δήμο ή το Δημόσιο ήταν απολαυστικά. Όπως, εξάλλου, και τα έσοδα που αποκόμισε, αφού εντός ενός πενταμήνου εισέπραξε μόνον από τον Δήμο Αθηναίων 9.552,50 δραχμές!
Εκτός των άλλων, αναλάμβανε, σε περίπτωση που δυστροπούσαν οι καταπατητές, να παρευρίσκεται στις δίκες και να αποδεικνύει, προσκομίζοντας τα απαραίτητα στοιχεία, το δίκαιο του Δήμου Αθηναίων! Ωστόσο, ο οικοπεδοδείκτης κρατούσε για τον εαυτό του το δικαίωμα, αν ήθελε, αντί χρημάτων να γίνεται κύριος του ενός τρίτου του καταπατημένου οικοπέδου ή κτήματος! Ήταν τόσο σίγουρος ο Λάσκος για την εργασία του, ώστε με το συμβόλαιο που είχε υπογράψει αναλάμβανε και το μέρος του κόστος των δικαστικών εξόδων σε περίπτωση που δικαιωνόταν ο καταπατητής.
Τα αποτελέσματα
Τελικά απέδωσε κάτι η απίστευτη εκείνη συμφωνία του Δήμου Αθηναίων; Απέδωσε, και μάλιστα πολύ περισσότερα από εκείνα που θα φανταζόταν ο αμύητος αναγνώστης. Ο Ν. Λάσκος υπέβαλε στη δημαρχία 228 αναφορές, υποδεικνύοντας ισάριθμα γήπεδα δημοτικά, τα οποία δεν γνώριζαν ως όφειλαν οι δημοτικές υπηρεσίες, και τα οποία καταλάμβαναν περίπου 113 στρέμματα! Αξίζει να αναφερθούν όμως και ειδικότερα στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα ήταν περίπου τέσσερα στρέμματα γήπεδα εκκλησιαστικά και περίπου 18,5 στρέμματα δημοτικών οικοπέδων που προέρχονταν από δρόμους, τα οποία έπρεπε να τακτοποιηθούν και να σχηματίσουν άρτια οικόπεδα.
Επίσης τεμάχια δημοτικών γηπέδων έκτασης περίπου 40 στρεμμάτων, που προέρχονταν από οδούς που δεν είχαν διανοιχθεί και είτε είχαν παραχωρηθεί με πράξεις των αρμόδιων μηχανικών, είτε είχαν καταληφθεί αυθαίρετα. Ακόμη δημοτικά οικόπεδα έκτασης 3,5 περίπου στρεμμάτων που είχαν σχηματιστεί από πράξεις μεταρρύθμισης των αρμόδιων μηχανικών και περίπου 4 στρέμματα που είχαν καταληφθεί από το Δημόσιο. Δημοτικά οικόπεδα εκτός σχεδίου πόλης αλλά εντός ζώνης, που είχαν επίσης καταληφθεί από το Δημόσιο και ξεπερνούσαν τα πέντε στρέμματα.
Τέλος, περισσότερα από δύο στρέμματα δημοτικής γης είχε καταλάβει παρανόμως η εταιρεία του Αεριόφωτος. Ήταν όμως ακόμη 44 στρέμματα, γήπεδα αμφισβητούμενα, τα οποία μπήκαν στο «μικροσκόπιο» της νομικής υπηρεσίας του δήμου για να ξεκαθαριστούν. Ούτως εχόντων των πραγμάτων και δεδομένης της ακαταστασίας που επικρατούσε, είπε να εκμεταλλευθεί την κατάσταση και ο Ν. Λάσκος. Εισέπραξε και αυτός κάτι τι από γη που πρώτα καταπάτησε και ύστερα πώλησε στον δήμο, στο Κουκάκι![1]
