Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
«Το ωόν του Πάσχα», Νικηφόρος Λύτρας.
Πάσχα και τα κόκκινα αυγά βρίσκονται, όπως πάντα, στην επικαιρότητα. Είναι δε γνωστό ότι τα αυγά έχουν διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην κοσμογονία των περισσότερων παλαιών ανατολικών θρησκευμάτων. Για τον ρόλο τους έγραψε ο αποκαλούμενος και πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης (1852-1921). Στην ελληνική μυθολογία είναι γνωστή η γέννηση από αυγό της Ελένης και των Διόσκουρων. Η συμβολική έννοια των μύθων αυτών παρομοιάζεται από τους ειδικούς μελετητές με τον ουρανό και τη γη, τα δύο ημισφαίρια του κόσμου. Από την ένωσή τους προέκυψε το μυστηριώδες αυγό που κρεμούσαν στους ναούς. Γι’ αυτό μυθολογούσαν ότι γεννήθηκε από τη Λήδα ή ότι έπεσε από τη Σελήνη, της οποίας προσωποποίηση ήταν η Ελένη. Εξάλλου, η παραγωγή του ονόματος Ελένη εικάζεται από τη Σελήνη (=Σελάνα)[1].
Σε τέτοιους μύθους προσπάθησαν αρκετοί να αποδώσουν την προέλευση των αυγών του Πάσχα, συνδυάζοντάς την δηλαδή, με αρχαία θρησκεύματα. Προς απόδειξη δε του ισχυρισμού τους αναφέρουν τη συνήθεια των Ιαπώνων να μοιράζουν χρωματιστά αυγά την Πρωτοχρονιά. Επιστρέφοντας όμως στην δική μας πραγματικότητα, πρέπει να αναζητήσουμε την κυριότερη αφορμή στη νηστεία που προηγείται του Πάσχα. Συγκεντρώνονταν λοιπόν μεγάλες ποσότητες αυγών, τις οποίες ευλογούσαν οι ιερείς το Μεγάλο Σάββατο. Στη Ρωσία μάλιστα, η συνήθεια συνεχιζόταν μέχρι και τον 19ο αιώνα με ιδιαίτερη ευχή για τα αυγά και τα τυριά[2].
Τα ευλογημένα αυγά διανέμονταν ως δώρα την επομένη και χρωματισμένα σε ανάμνηση του Πάσχα των Ιουδαίων. Είναι γνωστό πως έβαφαν τα κατώφλια των σπιτιών με το αίμα των αμνών που θυσίαζαν. Τα πιο συνήθη χρώματα που χρησιμοποιούσαν, πέρα από το κόκκινο, ήταν το χρυσό, το κίτρινο και το ιώδες. Αλλά ως δώρα, τα αυγά, διανέμονταν και την τεσσαρακοστή πριν από το Πάσχα. Είναι γνωστό ότι τα παιδιά που γυρνούσαν στα σπίτια την παραμονή της γιορτής του Λαζάρου, τραγουδούσαν δημώδες άσμα το οποίο αφηγούνταν το θαύμα του Ιησού και περιέγραφαν «τι είδε ο Λάζαρος στον κάτω κόσμο που επήγε». Από τη συνήθεια αυτή πήγασε και η παροιμία «Ποτέ του αυγό δεν έδωσε, ούτε τ’ Αγιού Λαζάρου»[3].
Στην δύση η συνήθεια ήθελε τους μαθητές στο μέσον της Σαρακοστής να τριγυρνούν στα σπίτια ψέλνοντας και κρατώντας καλάθια, σημαίες και κουδούνια. Ως ανταμοιβή έπαιρναν αυγά. Τέτοιες συνήθειες δεν είναι άσχετες με το έθιμο των κόκκινων αυγών που επικράτησε εντέλει και αναπτύχθηκε βαθμιαία. Εξάλλου, στη Γαλλία και επί Λουδοβίκου του ΙΔ΄ (1638-1715) συνηθιζόταν, μετά τη λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα, να προσφέρει ως δώρο στους αυλικούς του επίχρυσα αυγά[4]. Αργότερα επικράτησε η συνήθεια να προσφέρονται ως δώρα την ημέρα του Πάσχα τεχνητά αυγά διαφόρων μεγεθών και ποικίλων χρωμάτων που έκρυβαν μέσα τους πολύτιμα αντικείμενα.
Υπαίθρια πωλήτρια αυγών (1896). Σκίτσο Σπ. Μαντζάκου.
Κάπως έτσι λοιπόν έφτασε η χρήση του αυγού και στην εποχή μας και έγινε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της Ελληνικής Λαμπρής. Συμβολίζουν τη χαρά της Ανάστασης του Κυρίου και το βάψιμό τους αποτελεί κατά τόπους ολόκληρη ιεροτελεστία, η οποία μέχρι πριν από λίγα χρόνια γινόταν σε ορισμένη ημέρα και με συγκεκριμένο τρόπο. Επίσης, το τσούγκρισμα, το σπάσιμό τους και η κατανάλωσή τους γινόταν με κανόνες οι οποίοι συνδέονταν ή προέρχονταν από πλήθος ελληνικών προλήψεων. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εντοπίζονται σε διάφορες περιοχές[5]. Όπως στα άλλοτε ελληνικά νησιά της Προποντίδας και στη Θράκη, όπου φύλασσαν ιδιαίτερη συμπεριφορά στα αυγά που γεννιόντουσαν τη Μεγάλη Πέμπτη. Τα φύλαγαν και ανήμερα το Πάσχα σταύρωναν με αυτά, δηλαδή έκαναν το σημείο του σταυρού, στους ανθρώπους του σπιτιού λέγοντας: «Καλώς ήλθες Πασχαλιά / με τα κόκκινά σου αυγά»[6]!
