Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Τι είναι η μελαχρινή; Για τους φυσιολογικούς ανθρώπους είναι βεβαίως αυτή που έχει σκούρα επιδερμίδα και μαύρα μαλλιά. Για τους ανθρώπους της πιάτσας όμως ήταν το «μικρόν τεμάχιον ινδικής κανάβεως»! Όπως μηχανικός ήταν ο κατεργάρης που έστηνε διάφορες μηχανές, σορόπης ο ερωτοπαθής και ερωτιάρης, λαχανάς ο κλέφτης πορτοφολιών και κιασσαδόρος ο φιγουρατζής. Τι είναι όλα αυτά; Λήμματα από το πρώτο «Λεξικό της Πιάτσας», το οποίο εκδόθηκε το 1950-51. Συγγραφέας του ο Βρασίδας Καπετανάκης. Ένας άνθρωπος με άρτια μόρφωση και συντηρητικές απόψεις, όπως τουλάχιστον φαίνεται από την εισαγωγή του. Όταν εκδόθηκε το μικρό σε σχήμα βιβλιαράκι του προκάλεσε πολλές εντυπώσεις και συζητήσεις αλλά και σημαντικότατες κρίσεις.
Το εξώφυλλο του «Λεξικού της Πιάτσας»
Από τότε βέβαια βγήκαν πολλά, έγκυρα, πλούσια σε λήμματα και σελίδες λεξικά που υπερκάλυψαν την έκδοση εκείνη του Βρ. Καπετανάκη. Αλλά πάντα η δόξα συνοδεύει τον πρωτοπόρο. Ο οποίος φαίνεται πως δεν ασχολήθηκε περαιτέρω με άλλες μελέτες. Είναι βέβαια γνωστό ότι συμμετείχε στη συγγραφή θεατρικών επιθεωρήσεων, με τον διακεκριμένο αδελφό του Κίμωνα. Αλλά πως έφτασε ένας συντηρητικός άνθρωπος και μάλλον οικονομικός παράγοντας να εκδώσει το «Λεξικό της Πιάτσας»; Αφενός η βραχύβια έστω φυλάκισή του που παρουσιάσαμε και αφετέρου το γεγονός ότι τα δύο αδέλφια είχαν παρτίδες με τους ανθρώπους του ρεμπέτικου ήταν προφανώς οι πηγές έμπνευσής του.
Το «Λεξικό της Πιάτσας» εκδόθηκε στα τέλη του 1950, παρά το γεγονός ότι η πρώτη έκδοση αναφέρει πως τυπώθηκε στην Αθήνα το 1951. Ωστόσο, ήδη τον Δεκέμβριο του προηγούμενου έτους δημοσιεύονταν οι πρώτες κριτικές. Ανεξαρτήτως των λόγων που οδήγησαν τον Βρ. Καπετανάκη να γράψει το «Λεξικό» του, έτυχε θερμής αλλά και εκτενούς κριτικής εκ μέρους του Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά. Μπορεί ο σπουδαίος κριτικός και ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας να εξέφραζε τις επιφυλάξεις του αλλά συνιστούσε ανεπιφύλακτα στους αναγνώστες να το προμηθευτούν διότι πλούτιζε την βιβλιογραφία με ένα λαμπρό βοήθημα.
Ήταν φυσικό αφού εξέπνεε και φυλλορροούσε η γενιά που έζησε έχοντας βιώσει τη ρεμπέτικη ζωή και την αργκό της. Ο Βρ. Καπετανάκης στον πρόλογό του έγραφε πως «το επίκεντρον του κινδύνου δια την γλώσσαν μας αποτελεί ο εσμός των παρεισφρησασών ξένων λέξεων, βαρβάρων κατ’ επιπολήν, αι οποίαι με τον εύκολον εγκλιματισμόν εις το ωραίον κλίμα μας, επολιτογραφήθησαν εγκληματικώς και ναι μεν δεν επαρασημοφορήθησαν ακόμη χαίρουν όμως άκρας ισοτιμίας, προς τας αθανάτους γηγενείς συναδέλφους των»! Δηλαδή εν ολίγοις καταδίκαζε απερίφραστα τη χρήση των λέξεων που περιλάμβανε στο λεξικό του και ζητούσε τον εξοβελισμό τους «διότι η Ελληνική γλώσσα κινδυνεύει».
«Εντελώς ακατάλληλο για τα παρθεναγωγεία»!
Ο Κ. Θ. Δημαράς έγραφε πως θύμιζε ο Βρ. Καπετανάκης τους γλωσσαμύντορες της παλαιάς εποχής. «Πρόκειται για φάρσα; Δεν ξέρω μα κι αν είναι, πάντως επλούτισε την βιβλιογραφία μας με ένα λαμπρό βοήθημα» επισήμαινε ο σοφός Κ.Θ. Δημαράς, σπεύδοντας ταυτοχρόνως να ξεκαθαρίσει πως θα ήταν «εντελώς ακατάλληλο για να εισαχθεί σαν αναγνωστικό στα παρθεναγωγεία»!
Λογικό αφού τα κορίτσια θα διάβαζαν για την μπουζουριέρα, δηλαδή το «χρησιμοποιούμενον προς κάλυψιν παρανόμου πράξεως μέσον», όπως επεξηγεί το λεξικό, ή την μπαχατέλα, δηλαδή την υπερήλικα γυναίκα. Επίσης θα γνώριζε την μπασακλάσα = κατώτατη κοινωνική υποστάθμη ή και το, αφητζή = εφαψίας. Το «Λεξικό της Πιάτσας» έτυχε λαμπρής υποδοχής. Πέραν της μακροσκελούς και ενδιαφέρουσας κριτικής του Κ. Θ. Δημαρά, ο Αλέκος Σακελλάριος πιστοποίησε ότι επρόκειτο για εργασία που κατέγραφε την επίσημη γλώσσα του Αθηναϊκού υπόκοσμου. Πρόσθετε δε πως συνοδεύεται από χιουμοριστικές επεξηγήσεις. Με κομψότητα πράγματι, ο Βρ. Καπετανάκης κατόρθωνε να ξεπεράσει το σκόπελο της ερμηνείας των λέξεων.
