Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ότι έχει απομείνει από το συγκρότημα ακινήτων εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής των Καλλισπέρηδων, στην ομώνυμη οδό κάτω από την Ακρόπολη, αντιστέκεται για να θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη Ελλάδα αντιμετωπίζει τους αγωνιστές και ευεργέτες της. Τα πεσμένα ντουβάρια, τα τρύπια πατώματα, οι ριγμένες στέγες και τα λεηλατημένα δωμάτια, δεν θυμίζουν πως κάποτε εκεί μέσα σμιλευόταν το όνειρο της σύγχρονης Ελλάδας των Τεχνών και των Επιστημών.
Οι βιβλιοθήκες και τα σκεύη λεηλατήθηκαν. Τα έπιπλα εξαφανίστηκαν. Τα υπάρχοντα μιας σπουδαίας οικογένειας σκορπίστηκαν στους πέντε ανέμους. Η περιουσία τους αφανίστηκε και το κληροδότημα που άφησαν πίσω τους αλλοιώθηκε. Οι ευγενείς σκέψεις, τα υψηλά ιδανικά, οι αξίες που υπηρέτησαν και οι επιθυμίες τους παραδόθηκαν στη λήθη και την αδιαφορία. Αφιερώθηκαν στην Πατρίδα, στις Τέχνες και στα Γράμματα και δεν άφησαν πίσω τους απογόνους.
Ο αγωνιστής Καλλισπέρης
Ο καταγόμενος από την Κάλυμνο Νικόλαος Καλλισπέρης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή υπέργηρος το 1891, υπήρξε αγωνιστής της Επανάστασης από το 1822, στο πλάι του διάσημου πυρπολητή και ναυμάχου Δημήτριου Παπανικολή. Επιθεωρητής σχολείων από το 1830 και γραμματέας του Ι. Κωλέτη, υπηρέτησε ως Πρωτοδίκης στην Αθήνα, συμμετείχε στο κίνημα του 1854 και αργότερα διετέλεσε νομάρχης. Παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία και απόκτησε τρία παιδιά, τα οποία έμειναν ανύπαντρα και αφιέρωσαν τη ζωή τους στις τέχνες, στα γράμματα και στην πατρίδα[1].
Γεώργιος Καλλισπέρης
Ο γιός του, ο νομικός Γεώργιος Καλλισπέρης (1865-1936) φόρεσε τα άρματα το 1897 και συμμετείχε σε πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες. Εκλέχθηκε δύο φορές δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων και στο πρόσωπό του βρήκε γενναίο αντίπαλο «ο συμφεροντολογικός κομματισμός, ο θέλων δουλοφροσύνην, όχι νουν ελεύθερον και ανεξάρτητον, ουδέ αίσθημα ακραιφνές»! Η Σεβαστή (1859-1953), υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα, η οποία το 1888 προσπάθησε να εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο. Δεν έγινε δεκτή επειδή ήταν γυναίκα και αναγκάσθηκε να φοιτήσει στη Σορβόννη, όπου και διέπρεψε. Αναγορεύθηκε η πρώτη Ελληνίδα διδάκτορας Φιλολογίας[2].
Ερασμία Καλλισπέρη
Τα τρία αδέλφια
Η άλλη κόρη, η Ερασμία (1861-1933) υπήρξε διακεκριμένη μουσικός, με πολυετείς σπουδές στο εξωτερικό (Παρίσι, Βιέννη). «Η ψυχή μου θα σας βλέπει» έγραφε ο πατέρας στα τρία παιδιά του λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Ανυποχώρητοι στις αρχές τους, διέπρεψαν ο καθένας στον δικό του τομέα, συμμετέχοντας ενεργά στις κοινωνικές και εθνικές εξελίξεις των ημερών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση των Α΄ Ολυμπιακών Αγώνων (1896)[3].
Η Σεβαστή δίνει την πρώτη -σε παγκόσμιο επίπεδο- διάλεξη «Περί της Ολυμπίας και των Ολυμπιακών Αγώνων»[4], εκδίδει ένα ομότιτλο πρωτοποριακό έργο και κάνει χρέη ξεναγού στις ξένες προσωπικότητες. Ο Γεώργιος συμμετέχει στην Επιτροπή του Δήμου Αθηναίων που είχε την ευθύνη για την προετοιμασία της πόλης[5] η Ερασμία, ως πιανίστα, συνοδεύει όλες τις επίσημες εκδηλώσεις. Ανάλογες δραστηριότητες αναπτύσσουν τα τρία αδέλφια στις μεγάλες στιγμές που έζησε η πατρίδα (1897, 1912-13, 1922).
Σεβαστή Καλλισπέρη
«Εθνικόν Μορφωτήριον»
Η λήθη σκέπασε την προσφορά τους, αλλά όχι και τις δραστηριότητες της Σεβαστής Καλλισπέρη. Ήταν η τελευταία από τα τρία αδέλφια που απόμεινε στη ζωή και υπήρξε πρόσωπο-σύμβολο της δίψας των Ελληνίδων για μόρφωση και κοινωνική καταξίωση. Οι αγώνες της για να ολοκληρώσει τις εξαετείς σπουδές της στο Παρίσι χωρίς πόρους ενώ ο πατέρας της έφυγε από τη ζωή, απασχόλησαν ακόμη και τη Βουλή των Ελλήνων. Έγινε σύμβολο αγωνιστικότητας και επιμονής μέσα από τις στήλες της «Εφημερίδος των Κυριών» της Καλλιρρόης Παρρέν και πολλών ξένων περιοδικών. Aφιέρωσε όλη τη ζωή της στην εκπαίδευση των κοριτσιών και οι εκπαιδευτικές της μέθοδοι ξεπέρασαν τα όρια της Ελλάδος.
Η μνημειώδης διαθήκη της Σεβαστής Καλλισπέρη είδε το φως αμέσως μετά την αναχώρησή της από τη ζωή[6], σε ηλικία 94 ετών, τον Ιούλιο 1953, όταν δημοσιεύθηκε από το Πρωτοδικείο Αθηνών. Είχε προηγηθεί η Κατοχή κατά τη διάρκεια της οποίας όρθωσε το ανάστημά της διαθέτοντας σημαντικό τμήμα της περιουσίας για την ενίσχυση του χειμαζόμενου αθηναϊκού λαού. «Αυξηθείσης (της) ανθρωπίνης δυστυχίας δεν ηδυνάμην να μένω αδιάφορος»[7] όπως έγραφε. Όλη η κτηματική περιουσία, ακίνητα στην Αθήνα και στο Χαλάνδρι και κινητά, αφέθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο με τον ρητό όρο να συσταθεί Εκπαιδευτικό Ίδρυμα με τον τίτλο «Εθνικόν Μορφωτήριον»[8].
Το εγκαταλελειμμένο ακίνητο κάτω από την Ακρόπολη.
«Η περιουσία ημών…»
Ήταν ο πόθος και των τριών αδελφών, οι οποίοι έζησαν αξιομνημόνευτη λιτή ζωή. «Η περιουσία ημών είναι μικρά, αλλά είναι μεγάλη ως αφετηρία»[9] έγραφε η Σεβαστή ζητώντας να συνδυαστεί το ιδεώδες με το πρακτικό. Οι έξι πλήρεις βιβλιοθήκες του πατέρα και των παιδιών του, καθώς και η επίπλωση με το πιάνο στη στρογγυλή αίθουσα του μεσαίου ορόφου, ήθελαν να παραμείνουν απείραχτα και επισκέψιμα. Μετρητά, ομολογίες, το ακίνητο κάτω από την Ακρόπολη (Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Παρθενώνος και Νικολάου Καλλισπέρη) που αγοράστηκε το 1907 με πατρικά χρήματα και πολλά στρέμματα στο Χαλάνδρι άφησαν τα παιδιά του Καλλισπέρη στο Ελληνικό Δημόσιο.
Τα παιδιά του Καλλισπέρη απόκτησαν «έν μόνον τέκνον, το “Εθνικόν Μορφωτήριον”» και ανέθεταν τη διαφύλαξη της περιουσίας τους στον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπο, ως Πρόεδρο του Ιδρύματος. Αξίωναν δε, με τη διαθήκη τους, από την εκάστοτε Δημοτική Αρχή Αθηναίων να περιφρουρεί την περιουσία και να την προστατεύει ηθικά και υλικά «διότι τον Δήμον Αθηναίων ηγάπα σφόδρα ο Γεώργιος Καλλισπέρης»[10]. Το 1953 δημοσιεύθηκε η διαθήκη, το 1955 συστήθηκε το Ίδρυμα και από το 1974 ξεκίνησαν οι προσπάθειες για τροποποίηση των σκοπών του Κληροδοτήματος. Ο Δήμος Αθηναίων δεν ασχολήθηκε ποτέ με το θέμα[11].
Τιμητική… κατάρρευση
Ένα κομμάτι της περιουσίας αξιοποιήθηκε με την ανέγερση σχολείου στο Χαλάνδρι, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος υπό την προεδρία του Αρχιεπισκόπου φέρεται να συνεδρίασε μόνον μία φορά (1985)[12] αλλά τα κινητά λεηλατήθηκαν, το ακίνητο αφέθηκε να καταρρέει και η εγκαταλελειμμένη έκταση περίπου 1330 τετραγωνικών μέτρων κάτω από την Ακρόπολη υπενθυμίζει τη μνημειώδη νεοελληνική ακηδία.
Μέχρι σήμερα η Δικαιοσύνη δεν ασχολήθηκε, ενώ το ακίνητο εντέλει περιήλθε στην διαχείριση του Δήμου Χαλανδρίου, ο οποίος συμφώνως προς πληροφορίες κατόρθωσε να τροποποιήσει τους σκοπούς του κληροδοτήματος. Εν τω μεταξύ στα τέλη 2012 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων χαρακτήρισαν «μνημείο» το συγκρότημα των κτιρίων των Καλλισπέρηδων[1]! Ίσως για να καταρρέει τιμητικά…
