Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η παλιά ταβέρνα (1940). Ακουαρέλα Ηλία Κουμετάκη.
Είναι συνήθης πλέον η εμφάνιση κοριτσιών που ασκούν το επάγγελμα του σερβιτόρου, κυρίως στα καταστήματα που συχνάζουν νέοι και νέες. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα, αφού το επάγγελμα του γκαρσονιού ήταν αποκλειστικά ανδρική υπόθεση. Ούτε που θα μπορούσε να φανταστεί ο θαμώνας ενός καφενείου του 19ου αιώνα ότι μπορούσε να υπάρχει θηλυκό γκαρσόνι. Εξάλλου, μόνον άνδρες σύχναζαν και στα καφενεία. Ορισμένα μεμονωμένα περιστατικά που εμφανίστηκαν κατά καιρούς ήταν δακτυλοδεικτούμενα και αποτελούσαν την εξαίρεση στον κανόνα. Ο Α. Φούφας διέσωσε και ένα περιστατικό που συνέβη στη μακρινή Αθήνα του 1870 και πρέπει να ήταν το πρώτο στην ελληνική πρωτεύουσα[1].
Ένα κορίτσι, 16- 17ετών, η Χρυσάνθη, έκρυψε το φύλο της κάτω από παντελόνι και σακάκι, έκοψε τα μαλλιά της και έτσι μεταμφιεσμένη έπιασε δουλειά ως γκαρσόνι στο ζαχαροπλαστείο του Σαρρή. Ως Χρύσανθος πλέον εξυπηρετούσε τον κόσμο με χαμόγελο και σβελτάδα, ξημεροβραδιαζόταν στο καφενείο και όταν πήρε το πρώτο βδομαδιάτικο νόμιζε πως ήταν η πιο ευτυχισμένη ημέρα της ζωής της. Είχε βασανιστεί πολύ. Ήταν ορφανή και βρέθηκε στον Πειραιά για να εργαστεί σε εργοστάσιο. Αλλά τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα για να ένα κορίτσι εκείνη την εποχή. Γυρνούσε από εργοστάσιο σε εργοστάσιο και από κάμαρα σε κάμαρα, αλλά δεν μπορούσε να βρει ησυχία.
Έτσι σκαρφίστηκε να κάνει τον σερβιτόρο. Όλα πήγαιναν μια χαρά, μέχρι που την αναγνώρισε μία γριά μέγαιρα που ήταν πριν από λίγους μήνες σπιτονοικοκυρά της. Έτρεξε αμέσως στην Αστυνομία και πρόδωσε το μυστικό. Ο διευθυντής δυσκολευόταν να πιστέψει το γεγονός, αλλά καλού κακού έστειλε ένα όργανο να φέρει τον… σερβιτόρο στο Τμήμα. Εκεί βεβαίως αποκαλύφθηκε η αλήθεια και η Χρυσάνθη αφηγήθηκε με κλάματα και λεπτομέρειες τα βάσανά της. Συγκινήθηκε ο αστυνόμος και την πήρε υπό την προστασία του. Της βρήκε εργασία σε ένα εργοστάσιο και κανείς δεν την πείραζε, αφού η Χρυσάνθη είχε πλέον αποκτήσει «πλάτες».
Αυτή πρέπει να ήταν και η πρώτη περίπτωση θηλυκού σερβιτόρου, έστω και μασκαρεμένου, στην Αθήνα. Όσο για την πρώτη επίσημη πλέον εμφάνιση γυναικών σερβιτόρων, σημειώθηκε στα χρόνια των Βαλκανικών και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η εξασφάλιση εργασίας για τις γυναίκες του λαού είχε πλέον γίνει αδύνατη. Έτσι άφησαν τα σπίτια τους ή τα σπίτια που ξενοδούλευαν και ξεχύθηκαν στα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία που διέθεταν και καφενεία – εστιατόρια, στα ποτοπωλεία, στα λαϊκά ζαχαροπλαστεία ή και στα λαϊκά καφενεία. Μόνον που δεν καταλάμβαναν την επίζηλη θέση του σερβιτόρου. Έπλεναν πιάτα, ποτήρια, φλιτζάνια, μαχαιροπήρουνα και χόρταιναν φαγητό. Γνώρισαν και το πάντα ευπρόσδεκτο πουρμπουάρ.
Αλλά ήταν μόνον μία αναλαμπή. Όταν τέλειωσαν οι πόλεμοι και επέστρεψαν οι άνδρες τελείωσε και η βραχύβια παρουσία των γυναικών. Το φαινόμενο επανεμφανίστηκε γύρω στο 1920 και τότε είχαν πλέον έλθει οι σερβιτόρες για να μείνουν. Εμφανίστηκαν γυναίκες στα μικρομάγαζα αλλά και στα καφενεία. Τις προτιμούσαν μάλιστα, διότι ήταν πιο καθαρές από τους άνδρες.
Θεές ομορφιάς στα καταγώγια
Ύμνοι γράφτηκαν στις στήλες των χρονογραφημάτων. «Σερβίρει το καφεδάκι σχίζοντας σα θεά ωμορφιάς τα τραπεζάκια και προσφέρει τα μάτια της και τα ρόδα της» έγραφε για κάποια σερβιτόρα Δανάη ο Σπύρος Μελάς [2]. Αυτή όμως ήταν η πλευρά της ημέρας. Διότι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή γυναίκες σερβιτόρες εμφανίστηκαν και στα διάφορα υπόγεια νυκτερινά κέντρα της Ομόνοιας. Πανέμορφες κοπέλες, κυρίως προσφυγοπούλες, υπέφεραν τα πάνδεινα για να βγάλουν το μεροκάματο. Σίγουρα θα ζήλευαν κάποιες άλλες, οι οποίες λίγα χρόνια αργότερα, καλοντυμένες και αστραφτερές, πετούσαν κυριολεκτικά στον… αέρα. Ήταν οι σερβιτόρες των αεροπλάνων, όπως αποκαλούσε ο ελληνικός Τύπος τις αεροσυνοδούς στα προπολεμικά χρόνια.
