Το αναμμένο τζάκι. Σκίτσο του Κώστα Δημητριάδη. Αρχείο Κ. Δημητριάδη «Σύλλογος των Αθηναίων».
Στην Αθήνα το Δωδεκαήμερο, δηλαδή τη χρονική περίοδο από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνεια, η λαϊκή παράδοση έλεγε πως χιλιάδες δαιμόνια έρχονται στη γη σκαρώνοντας φάρσες, γλέντια και καζούρες σε βάρος των ανθρώπων. Η αθηναϊκή παράδοση ήθελε τους Καλλικάντζαρους ή Κωλοβελώνηδες να τρέχουν στους δρόμους, να ανεβαίνουν στο Κάστρο, δηλαδή στην Ακρόπολη, κι από εκεί τα δαιμονισμένα ξωτικά να βρίσκονται στα κεραμίδια των Αθηναίων. Θεονήστικοι και λιχουδιάρηδες, όπως τους κατέγραφε ο Βύρων Κωνσταντάρας που μας παρέδωσε τις ιστορίες τους, έμπαιναν από τις καπνοδόχους στα τζάκια. Κυνηγούσαν τις Αθηναίες γριές, καταλάμβαναν τις σπηλιές γύρω από τους λόφους, καβγάδιζαν ατέλειωτα, μεταμορφώνονταν σε νεροφίδες και γάτους, παραφυλούσαν τις λεχώνες, αλλά και τις όμορφες Αθηναίες.
Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός πως οι νοικοκυρές, τέτοιες ημέρες, φρόντιζαν κοντά στο τζάκι να αφήνουν και μια μερίδα τηγανητές κουταλίτες για τους Κωλοβελώνηδες. Οι αθηναϊκές λαλαγγίτες ή κουταλίτες ήταν κάτι σαν τους σβίγκους. Έτσι καλόπιαναν τα ξωτικά για να περάσουν οι μέρες και να εξαφανιστούν την παραμονή των Θεοφανίων. Μέχρι και τον 19ο αιώνα , στην Αθήνα θεωρούσαν ότι έδιωχναν τους καλικάντζαρους μπήγοντας ένα δορατόμορφο ξύλο κοντά στο τζάκι ή πίσω από την πόρτα.
Πηγή: Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
