Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η ιστορία της οδοστρωσίας στην Αθήνα και κατ’ επέκταση σε όλη τη χώρα είναι σπουδαίο κεφάλαιο, το οποίο δεν μας έχει απασχολήσει αρκετά. Ούτε γνωρίζουμε σε βάθος όσα συνέβησαν από τότε που η ελληνική πρωτεύουσα απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Πως απαλλάχθηκαν οι κάτοικοί της από τον συννεφώδη κονιορτό που τους έπνιγε σε κάθε τους βήμα. Κανείς δεν μπορούσε να προφυλαχθεί από τη σκόνη που κυριαρχούσε στη ζωή της πόλεως τουλάχιστον τον πρώτο αιώνα, από τότε που ιδρύθηκε το νεοελληνικό κράτος. Χρονογραφήματα, ποιήματα, μελέτες, άρθρα και ακόμη περισσότερες ειδήσεις κατέκλυζαν τον Τύπο, συνιστώντας ένα ιδιόμορφο είδος λογοτεχνίας, της λογοτεχνίας του κονιορτού!
Υπάλληλοι του Δήμου κατά την διάρκεια ασφαλτοστρώσεως σε οδό των
Αθηνών (1905).
Μακαντάμ και σκυρόστρωση
Στους αρκετούς δρόμους, κυρίως του κέντρου, εφαρμοζόταν, όπως και σε όλες σχεδόν τις μεγάλες πρωτεύουσες, το σύστημα «μακαντάμ» ή «μακαδάμειο», όπως το αποκαλούσε ο Τύπος και ο λαός. Το όνομά του οφειλόταν στον Σκωτικής καταγωγής John Loudon McAdam (Τζων Λάουντον Μακ Άνταμ 1756-1836). Επρόκειτο περί ιδιαίτερης τεχνικής χαλικοστρώσεως, με στρώματα γωνιακών θραυσμάτων πέτρας, δηλαδή μικρά τεμάχια τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο συμπαγή. Το σύστημα αυτό που άρχισε να εφαρμόζεται την δεκαετία 1820 στην Αμερική, απαξιωνόταν όλο και περισσότερο όσο εμφανίζονταν τροχοφόρα στους δρόμους. Μπορεί να μειώνονταν οι ποσότητες της σκόνης αλλά δεν εξαφανίζονταν.
Όπως ήταν φυσικό, οι συζητήσεις για το σύστημα οδοστρώσεως έδιναν και έπαιρναν και οι προτάσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. «Πως θα στρωθούν οι δρόμοι;… ιδού η νέα ύλη!… / καθείς για τούτο τώρα τροχίζει το κονδύλι. / Πως θα στρωθούν οι δρόμοι της φίλης πρωτευούσης; / όπου κι αν πας για τούτο συζήτησιν θ’ ακούσης», έγραφε ο Γ. Σουρής στον «Ρωμηό» του αποδίδοντας το κλίμα που επικρατούσε στα τέλη της δεκαετίας 1880[1]. Η σκυρόστρωση, η οποία από νωρίς εφαρμόσθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα και ύστερα επεκτάθηκε στις επαρχίες, θεωρείτο και αυτή πλέον παρωχημένη ως σύστημα. «Τα σκύρρα τρίβονται, αλευροποιούνται ευκολώτατα και ούτω έχουμε διαρκώς παχύ στρώμα κονιορτού έτοιμον να υψωθή εις το μικρότερον φύσημα του ανέμου», όπως ανέφερε μια περιγραφή του 1890[2].
Τσιμεντόστρωση
Ο κοσμοπολίτης δήμαρχος Τιμολέων Φιλήμων ήταν εκείνος που προσπάθησε να εισάγει ένα νέο και ασφαλές σύστημα∙ την τσιμεντόστρωση των δρόμων! Το πρόγραμμα οδοποιίας που εφάρμοσε επί δημαρχίας του, γύρω στο 1890, ήταν θηριώδες για την εποχή. Σκυρόστρωσε εκατοντάδες μέτρα στο κέντρο της πόλης, κυρίως των εμπορικών και πολυσύχναστων οδών. Σχεδόν το σύνολο της οδού Αδριανού, την πλατεία Ηρώων, μεγάλο τμήμα της οδού Ερμού, κ.ά. Ταυτοχρόνως συνέχισε την παραδοσιακή κυβόστρωση στους δρόμους γύρω από την Αγορά των Αθηνών. Ήταν μια πρωτόγνωρη δραστηριότητα για τον Δήμο Αθηναίων, γεγονός που προκαλούσε ενθουσιώδεις αντιδράσεις εκ μέρους των ενδιαφερομένων που ήταν «Η Αδελφότης των Αμαξηλατών εν Αθήναις», οι καταστηματάρχες και οι κάτοικοι της οδού Αδριανού κ.ά[3].
Αλλά ο πράγματι δημιουργικός και φιλαθήναιος εκείνος δήμαρχος ήθελε να συνδέσει το όνομά του με κάτι σημαντικότερο για τους δρόμους των Αθηνών. Να εισάγει την νέα τεχνολογία που δεν ήταν άλλη από την τσιμεντόστρωση των δρόμων. Εκμεταλλεύθηκε λοιπόν την ευκαιρία της παρουσίας στην Αθήνα του Φαμπρ, δημάρχου του Σαιν αλλά και αντιπροσώπου Γαλλικής Εταιρείας Εργοληψιών που ενδιαφερόταν να αναλάβει την διοχέτευση των υδάτων της Στυμφαλίας. Ο ίδιος πρότεινε στην κυβέρνηση το νέο σύστημα οδοστρωσίας με πετροκονίαμα και τσιμέντο. Ήταν «η δι’ υδραυλικού κονιάματος στρώσις των οδών», όπως την κατέγραφε ο Τύπος[4]. Αρχικώς προτάθηκε να στρώσει δοκιμαστικά εκατό μέτρα της οδού Σταδίου.
Παρουσία Χαρ. Τρικούπη
Εντέλει, έφθασε σε συνεννόηση με τον δήμαρχο Αθηναίων και έστρωσε λιγότερα μέτρα στην οδό Αιόλου. Το τμήμα που είχε επιλεγεί δεν ήταν τυχαίο. Ήταν μπροστά από το κεντρικό κατάστημα της Εθνικής Τραπέζης, στην οδό Αιόλου, δηλαδή απέναντι από το Δημαρχιακό Μέγαρο. Ο Τύπος που αντιπολιτευόταν τον Τ. Φιλήμονα ήταν επιφυλακτικός και μάλλον επιθετικός, κατηγορώντας τον δήμαρχο για πολυδάπανους πειραματισμούς. Εκείνος όμως έστρωσε ένα μικρό τμήμα δρόμου και παρουσία του πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη αποφάσισε να δοκιμάσει το πρώτο μόνιμο οδόστρωμα στην Αθήνα! Ήθελε να αποδείξει σε όλους την αντοχή του. Έτσι, ένα απόγευμα του Αυγούστου 1890, ήχοι σαλπίγγων προανήγγειλαν την άφιξη μιας πυροβολαρχίας και ύστερα των επισήμων, των δημάρχων Φιλήμονα και Φαμπρ και του πρωθυπουργού.
Εργάτες άρχισαν να κτυπούν μανιασμένα με σφυριά το νέο οδόστρωμα. Έπειτα πέρασε από επάνω του ο ατμήλατος οδοστρωτήρας και παρά τις πολύπλοκες κινήσεις του το οδόστρωμα έδειχνε σιδερένια αντοχή. Ύστερα από κάθε πείραμα το πλήθος έτρεψε κοντά να δει τα αποτελέσματα. Εντέλει ήλθε η σειρά της πυροβολαρχίας. Πέρασαν επάνω από το οδόστρωμα οι άμαξες με τα βαρύτατα πολυβόλα τους, στην αρχή σιγά και ύστερα με ορμή. Ο δήμαρχος έδειχνε την χαρά του και ο εκπρόσωπος της εταιρείας δήλωνε στους δημοσιογράφους πως αναλάμβανε να εγγυηθεί για την πρώτη δεκαετία. Το σύστημα του Φαμπρ χρησιμοποιήθηκε αρκετά επί δημαρχίας Φιλήμονος και με αυτό στρώθηκαν οι Στρατώνες Ιππικού.
Πρώτη ασφαλτόστρωση
Με όλα τα συστήματα που προαναφέρθηκαν να παραμένουν σε ισχύ, πρέπει να μεταφερθούμε δεκαπέντε χρόνια αργότερα, στο 1905. Και πάλι στο ίδιο τμήμα της οδού Αιόλου, μπροστά από την Εθνική Τράπεζα και απέναντι από το Δημαρχιακό Μέγαρο. Αλλά αυτή την φορά για να συναντήσουμε τον δήμαρχο Αθηναίων Σπύρο Μερκούρη στην πρώτη δοκιμαστική ασφαλτόστρωση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα. Οι υποσχέσεις του πως ο κόσμος θα απαλλασσόταν από την σκόνη ήταν βάσιμες. Αλλά η κοινωνία δυσπιστούσε και αντιδρούσε. Οι επικρίσεις ήταν έντονες φθάνοντας στα όρια της γενικής κατακραυγής για τον δήμαρχο ο οποίος επιθυμούσε να εκμεταλλευθεί το γεγονός για ψηφοθηρικούς λόγους.
Πάντως, πίσω από την εργολαβία βρισκόταν μία αγγλική εταιρεία, η οποία ανέλαβε να ασφαλτοστρώσει 4.000 μέτρα της οδού Αιόλου έναντι 100.000 δραχμών. Η συμφωνία εκείνη είχε μεγάλο ενδιαφέρον. Η εταιρεία αναλάμβανε να συντηρεί τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο για μία πενταετία δωρεάν. Στη συνέχεια για μία 20ετία θα την συντηρούσε εισπράττοντας 75 χρυσά λεπτά για κάθε τετραγωνικό μέτρο. Ίσως να μην έχουν γραφεί περισσότερες κρίσεις και επικρίσεις για δρόμο, όσο γράφηκαν για εκείνη την πρώτη ασφαλτόστρωση. Θα επιτύγχανε ή θα αποτύγχανε το νέο σύστημα; Ήταν συμφέρουσα ή σκανδαλώδης η σύμβαση; Τα ερωτήματα του Τύπου ζητούσαν απαντήσεις και σχεδόν όλη η Αθήνα περνούσε να θαυμάσει το νέο τεχνικό κατόρθωμα.
Σφοδρές αντιδράσεις
Οι εφημερίδες αφιέρωναν στήλες ολόκληρες για να εξηγήσουν τι ήταν η άσφαλτος, πως παραγόταν, ποια ήταν η χρησιμότητά της στην οδοποιία, ποια τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματά της. Μια νέα εποχή άνοιγε για τον δημόσιο χώρο, τις συγκοινωνίες και τη λειτουργία της πόλεως. Το έργο ήταν έτοιμο στις αρχές Νοεμβρίου του 1905. Έτσι, προγραμματίστηκε πομπωδέστατη γιορτή, με σημαιοστολισμούς και πανηγύρια. Ο Σπύρος Μερκούρης είναι γνωστό ότι ήταν ο δήμαρχος που ανήγαγε τέτοιου είδους πανηγύρια σε… επιστήμη. Έδινε στις τελετές εγκαινίων θηριώδεις διαστάσεις. Εργάτες έστηναν τρόπαια και αψίδες και κυκλοφορούσαν μεγάλες εικόνες του δημάρχου με τον τίτλο «Ιδού ο δήμαρχος των έργων».
Αυτή τη φορά όμως η αντίδραση των εφημερίδων ήταν οξύτατη. Κυρίως όσοι αντιπολιτεύονταν τον Σπ. Μερκούρη στο δημοτικό συμβούλιο κατόρθωσαν να δημιουργήσουν αρνητικό κλίμα με αποτέλεσμα η δοκιμή να επιτύχει, το έργο να πραγματοποιηθεί αλλά η φιέστα του δημάρχου να αναβληθεί. Διότι κυκλοφόρησαν κατά χιλιάδες στους δρόμους σατιρικές προκηρύξεις που εξέθεταν ανεπανόρθωτα τον Σπ. Μερκούρη. Μία εξ αυτών είχε τον τίτλο «Πρόγραμμα εγκαινιάσεως ασφαλτοστρώτου οδού Αιόλου». Παρουσίαζε δήθεν παρέλαση με τις διάφορες συμβάσεις που θεωρούνταν σκανδαλώδεις του Δήμου και ότι την «επί της Τελετής Επιτροπή» αποτελούσαν οι «χωρίς δρόμους πλήρεις βορβόρων» συνοικίες των Αθηνών[5]. Η υποχώρηση του Σπ. Μερκούρη ήταν άτακτος και το έργο έμεινε χωρίς εγκαίνια!
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Εστία» 16 Ιουλίου 2018
