Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού σήμερα και επιλέγουμε να αναφερθούμε σε μία κρίσιμη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας του Ελληνικού τουρισμού, τη μεταπολεμική. Η γιγαντιαία προσπάθεια που είχε ξεκινήσει προπολεμικά για την προσέλκυση τουριστών πήγε χαμένη. Ούτε λόγος περί κίνησης μπορεί να γίνει βεβαίως κατά τα μαύρα χρόνια της Κατοχής, αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν την Απελευθέρωση. Επί μία ολόκληρη 9ετία (1940-1948) οι μόνοι ξένοι που επισκέφτηκαν τα εδάφη μας ήταν Ιταλοί και Γερμανοί κατακτητές και άνδρες άλλων εθνικοτήτων που βρέθηκαν στην Ελλάδα, πάντα για πολεμικούς σκοπούς.
Ο πόλεμος, η Κατοχή, η ρευστότητα και οι αδελφοκτόνες ανωμαλίες που ακολούθησαν εξαφάνισαν κάθε τουριστική κίνηση. «Κοντεύουμε να ξεχάσουμε το θέαμα των ευλαβών προσκυνητών της ελληνικής γης και των φιλοπερίεργων περιηγητών που έφθαναν εδώ από όλα τα άκρα του κόσμου», έγραφε το 1948 ο Τίμος Μωραϊτίνης. Όταν δημοσιεύονταν αυτές οι λέξεις ήταν μία ακόμη δύσκολη περίοδος για τη χώρα μας. Η δολοφονία του υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά, ένα σαββατιάτικο πρωινό μπροστά στον Παρνασσό, στο πλάι του Αγίου Γεωργίου Καρύτση, υπενθύμιζε ότι η Ελλάδα είχε δρόμο μπροστά της να διανύσει μέχρι να βγει από το δύσκολο μονοπάτι της διχόνοιας.
Στιγμιότυπο από την ταινία «Το παιδί και το δελφίνι» στην Ύδρα.
Ο πρώτοι εκατό
Γι’ αυτό και όλοι περίμεναν να έρθουν ξανά τα «καραβάνια των περιηγητών», όπως αποκαλούσαν τότε τα «τουριστικά γκρουπ». Θα έφερναν μαζί τους πολύτιμο συνάλλαγμα, αλλά και την ένδειξη ότι δειλά – δειλά επανερχόταν και η πολυπόθητη γαλήνη. Βέβαια αμέσως μετά το τέλος του πολέμου είχε αναπτυχθεί ένα είδος εσωτερικού τουρισμού. Κάθε Κυριακή ή τις γιορτές οργανώνονταν εκδρομές και με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού, η οποία προσπαθούσε να ανασυντάξει τις δυνάμεις της και να αποκαταστήσει «γέφυρες» με το εξωτερικό.
Οπότε η πρώτη είδηση που δημοσιεύθηκε ότι «κατέπλευσε προερχόμενο από την Πόλη ατμόπλοιο με 100 περίπου περιηγητάς» άναψε τις συζητήσεις και υπήρξε η αφορμή για πολλά και ποικίλα σχόλια. Όλοι αναπολούσαν τα προπολεμικά χρόνια όταν προσκυνητές και ταξιδιώτες μαζί ανέβαιναν προς την Ακρόπολη. Γερμανοί, Γάλλοι, Καναδοί, Αμερικανοί δεν κινούσαν πια την περιέργεια. Ο Βασ. Ηλιάδης έγραφε πως «η εποχή των περιηγητών ήταν η εποχή της ευτυχίας», επισημαίνοντας ότι έφερναν τον «πακτωλό της ευδαιμονίας που έκρυβαν οι περιηγητικές τσάντες των».
Ναρκωμένοι πόθοι
Δεν παρέλειψε, ωστόσο, να σημειώσει ότι η περίοδος της προπαρασκευής του Παγκόσμιου Πολέμου μαζί με τους ιδαλγούς και ονειροπόλους τουρίστες έφερε στη χώρα μας και «πλαστούς και «καμουφλαρισμένους»». Εννοούσε βεβαίως τους κατασκόπους και τους πράκτορες διαφόρων μυστικών υπηρεσιών, οι οποίοι αποκαλύφθηκαν όταν ξέσπασε ο πόλεμος ή όταν πάτησαν το πόδι τους οι Γερμανοί στην Ελλάδα. Αλλά αυτά είχαν περάσει. Οι τουρίστες, οι πρώτοι μεταπολεμικοί περιηγητές, χαιρετίζονταν σαν περιστέρια που έφερναν μαζί τους τον κλώνο της ελιάς και το τέλος του κατακλυσμού στους ανθρώπους οι οποίοι ήταν κλεισμένοι στην Κιβωτό του Νώε.
Το ατμόπλοιο που έφτανε με 300 περίπου τουρίστες, οι οποίοι προηγουμένως είχαν επισκεφτεί την Ιταλία, προκάλεσε ενθουσιασμό και περισσότερο ακόμη αναπτέρωσε τις ελπίδες για αναζωογόνηση της χειμαζόμενης οικονομίας. Μόνον ένα 24ωρο έμειναν οι τριακόσιοι εκείνοι επισκέπτες στην Αθήνα, ενώ μέχρι τον Οκτώβριο 1948 είχαν ακολουθήσει δύο ακόμη «καραβάνια». Συνολικά περίπου χίλιοι άνθρωποι αρκούσαν για να ξυπνήσουν ναρκωμένους πόθους, να τροφοδοτήσουν τους χρονογράφους με ελπιδοφόρα μηνύματα και να αποσπάσουν την προσοχή του κόσμου από την εσωστρέφεια και το εμφυλιοπολεμικό κλίμα.
Άφιξη τουριστών στην Αίγινα (1955).
Ντοκιμαντέρ και ταινίες
Κατά την δεκαετία του 1950 πλέον, όταν είχαν αποκατασταθεί κάπως τα πράγματα και είχε εισρεύσει το χρήμα από το σχέδιο Μάρσαλ, υπήρξε ιδιαίτερη κινητικότητα για την προσέλκυση τουρισμού. Στις αποτελεσματικές εκστρατείες, οι οποίες αποδεδειγμένα ενίσχυσαν τον ελληνικό τουρισμό τα μεταπολεμικά χρόνια ήταν εκείνες που έγιναν μέσω των κινηματογραφικών ταινιών που γυρίστηκαν στην Ελλάδα, διαφημίζοντας τις ομορφιές και τα προτερήματα του τόπου. Δεν είναι ωστόσο, ιδιαίτερα γνωστό το γεγονός ότι πρόκειται περί φαινομένου που καλλιεργήθηκε, με πολλούς τρόπους, από τις επίσημες αρχές.
Από το 1953 και εντεύθεν ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ) χάραξε ιδιαίτερη πολιτική και αμέσως ή εμμέσως φρόντιζε για τα γυρίσματα ταινιών που αποτέλεσαν την καλύτερη διαφήμιση για τη χώρα μας. Από το «Παιδί και το δελφίνι» μέχρι τις ταινίες «Το μαντoλίνο του λοχαγού Κορέλι» και «Mamma mia»! Η πρώτη κινηματογραφική ταινία που αγόρασε ο ΕΟΤ ήταν του Καθηγητή του Πολυτεχνείου Άγγελου Προκοπίου με θέμα τη Μονή Δαφνίου (1953).
«Τα κανόνια του Ναβαρόνε»!
Όπως αναφέρει ο πρώην Γενικός Διευθυντής του Οργανισμού Κώστας Κατσιγιάννης, ο Νικόλαος Μάρτης ήταν εκείνος που αποφάσισε το 1959 να γυριστούν δύο ξένες κινηματογραφικές ταινίες με διάσημους ξένους πρωταγωνιστές. Ήταν «Τα κανόνια του Ναβαρόνε» με τους Γκρέγκορυ Πεκ, Άντονυ Κουίν κ.ά. και η «Μάχη των Θερμοπυλών». Οι ταινίες αυτές και άλλες όπως το «Παιδί και το δελφίνι» που γυρίστηκε στην Ύδρα το 1957 και περιείχε σκηνές από Αθήνα, Πειραιά και Μετέωρα.
Πρωταγωνίστρια η Σοφία Λόρεν και ο ΕΟΤ έσπευσε να εκφράσει ευχαριστίες στον ελληνικής καταγωγής Σπύρο Σκούρα, πρόεδρο της 20th Century Fox. Προσέφερε σπουδαίες υπηρεσίες στον ελληνικό τουρισμό. Έφεραν στο προσκήνιο του διεθνούς ενδιαφέροντος τα ελληνικά νησιά, γεγονός που αφύπνισε τις υπηρεσίες του ΕΟΤ, ο οποίος έσπευσε να κλείσει συμφωνία για την πραγματοποίηση ενός κοινού προγράμματος διαφήμισης.
«Η Άνοιξη…»
Στην περίπτωση της ταινίας «Τα Κανόνια του Ναβαρόνε» ανέλαβε τη φιλοξενία 50 Αμερικανών δημοσιογράφων και απέστειλε διαφημιστικά δώρα σε χίλιες προσωπικότητες των ΗΠΑ. Υπήρξαν όμως και πιο γενναίες παρεμβάσεις, όπως συνέβη το 1962 με την ταινία Φυγή στη Λέσβο του Κλοντ Αντουάν που είχε γυριστεί στη Μήθυμνα Λέσβου. Αγόρασε την ταινία καταβάλλοντας 15.000 δραχμές ανά αντίτυπο, καθώς και τη Βελγική παραγωγή «Η Άνοιξη γεννιέται στην Ελλάδα», με κόστος 18.000 δραχμές ανά αντίτυπο.
Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν και άλλες αγορές, με αποκλειστικό σκοπό πάντα την ενίσχυση της εικόνας της χώρας στο εξωτερικό και την προσέλκυση τουρισμού. Έτσι αγοράστηκαν αντίτυπα διαφόρων ντοκιμαντέρ για τη Σκιάθο, τη Μακεδονία, την Κρήτη κ.ά. Το 1964 αγοράζονται τρεις ταινίες μικρού μήκους (October in Athens, Home of the Gods, Among the Aegean isles) και το 1967 η ταινία του Ρούσσου Κούνδουρου «Κρήτη». Το ίδιο έτος αποκτήθηκε από την εταιρεία Swissair η ταινία Hellas με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι που είχε αποσπάσει πρώτο βραβείο σε διεθνές σεμινάριο περί τουρισμού στις Βρυξέλλες.
Mamma mia και Κουστώ
Τον Ιούνιο 1969 ο ΕΟΤ χρηματοδότησε εξ ολοκλήρου την κινηματογραφική ταινία του Νέστορα Μάτσα «Η γιορτή δεν τελειώνει ποτέ», με πρωταγωνιστές τους Χρήστο Πολίτη και Ρίτα Ασημακοπούλου. «Εάν η Ελλάδα είχε προσέξει περισσότερο τις ταινίες μεγάλου μήκους, θα μπορούσε να είχε αποκομίσει πολλά οφέλη», αναφέρουν οι ειδικοί. Φέρνουν, μάλιστα, ως παράδειγμα την περίπτωση της ταινίας Mamma mia που γυρίστηκε στη Σκόπελο και στη Σκιάθο.
Ο ΕΟΤ προσέφερε πολλές φιλοξενίες στους συντελεστές της παραγωγής, με τους οποίους συνεργάστηκε και η τοπική κοινωνία. Ο ρόλος του ΕΟΤ ήταν καίριος στη διακίνηση των ταινιών σε Γαλλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Γερμανία κ.α. Άγνωστο παραμένει το γεγονός ότι χρηματοδότησε ντοκιμαντέρ του Ζακ Υβ Κουστώ, παραγωγές πλήθους ταινιών μικρού μήκους ή συμπαραγωγές με άλλες χώρες. Στα χρόνια της μεταπολίτευσης πραγματοποιήθηκε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και μερικές από τις ταινίες απέσπασαν διεθνή βραβεία.
