Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Αιγινήτες κανατάδες.
Μία από τις καθημερινές γραφικότητες που έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τη ζωή μας είναι τα κανάτια. Τα πήλινα δοχεία που ήταν περισσότερο σε χρήση τα καλοκαίρια και είχαν τόσες ονομασίες, όσες σχεδόν και οι πόλεις της Ελλάδος! Έτσι έγραφε στα τέλη του 19ου αιώνα ο Ανδρέας Καρκαβίτσας που ασχολήθηκε με το θέμα. Δικαιολογημένα αφού από την αρχαιότητα είναι γνωστές οι ονομασίες υδρία, λάγηνος, λήκυθος κ.ά. Αλλά και στα νεότερα χρόνια όλοι γνωρίζουμε τα κανάτια, τα σταμνιά, τα κουμάρια, τους μαστραπάδες, τα λαγήνια, τις καρτερούλες, τους μπότηδες κ.ά. Κάθε ονομασία υποκρύπτει και μια διαφορά αλλά εμείς θα ασχοληθούμε με τα Αιγινίτικα κανάτια που ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων των Αθηνών.
Το ιδιαίτερο γνώρισμα των γνωστών από την αρχαιότητα Αιγινίτικων κανατιών ήταν το λευκό τους χρώμα, σε αντίθεση π.χ. με τα κανάτια της Σίφνου των οποίων το χρώμα ήταν ερυθρωπό. Το χώμα οι κανατάδες της Αίγινας το προμηθεύονταν από κάποιο βουνό το οποίο αποκαλούσαν Άγιος Συμεών, από κάποιο ξωκκλήσι που βρισκόταν στην κορυφή του. Η περιοχή φερόταν ως ιδιωτική και το χώμα της λευκό προς κίτρινο. Όσο για τα κανάτια αποτελούσαν πηγή εσόδων για το νησί αφού στέλλονταν απ’ άκρου εις άκρον σε όλη την Ελλάδα. Πολλές παραδόσεις περνούσαν από τη μια γενιά στην άλλη. Όπως ότι το κανάτι απέβαλλε την ιδιότητα να ψυχραίνει το νερό εάν κάποιος έπινε απ’ αυτό απευθείας με το στόμα.
Με το πέρασμα των ετών η τέχνη κατασκευής των κανατιών στην Αίγινα έφτασε σε βαθμό τελειότητας. Ο σπουδαιότερος κατασκευαστής κανατιών, στα τέλη του 19ου αιώνα, ήταν ο Αργύρης Γκαρής. Η ιστορία του παραμένει άγνωστη και είναι άκρως ενδιαφέρουσα αφού έχει τροφοδοτήσει θρύλους και απέραντες αφηγήσεις. Τα γραπτά τεκμήρια, κυρίως ένα άρθρο του Καρκαβίτσα γραμμένο τον Αύγουστο 1895, αναφέρει πως ήταν ο άριστος κανατοποιός της Αίγινας και είχε φτιάξει το εργαστήριό του μέσα στη φυλακή. Καταδικασμένος «επί αναιρέσει εις οκταετή ειρκτήν», εξέτιε την ποινή του στις φυλακές Αίγινας. Με άδεια του υπουργείου είχε ιδρύσει το καμίνι του.
Αναγκαστικά μικρός ο χώρος στον οποίο εργαζόταν ο ίδιος έχοντας ως βοηθούς του δύο τρεις ακόμη συγκρατουμένους του στους οποίους μάθαινε την τέχνη. Τα κανάτια του διακρίνονταν για τη λεπτή εργασία και τα περίτεχνα κοσμήματά τους. Επιμελής, ευρηματικός και άριστος γνώστης της τέχνης του, εφάρμοζε και πρωτοποριακές τεχνικές. Ορισμένα είδη κανατιών που κατασκεύαζε ενώ είχαν το στόμιο ανοιχτό, όταν έγερναν δεν άφηναν το νερό να χυθεί αλλά το μετέφεραν σε άλλο μέρος του κανατιού που βρισκόταν κοντά στο στόμιο και στις σωληνοειδείς λαβές του. Άλλο είδος μικρών κανατιών τα είχε μεταβάλει σε σφυρίχτρες και χρησίμευαν και ως αθώο και διασκεδαστικό παιδικό παιχνίδι.
Υπάρχει ωστόσο και ο προφορικός θρύλος, οι οικογενειακές παραδόσεις που θέλουν τον Αργύρη Γκαρή να βρίσκεται και να φτιάχνει τα κανάτια του στις φυλακές του Ναυπλίου επί Οθωνος. Να ήταν κάποιος πρόγονός του; Πάντως, ο Καρκαβίτσας επιμένει πως επισκέφτηκε στις φυλακές της Αίγινας τον ευφυή και εργατικό Γκαρή, ο οποίος απολάμβανε τον σεβασμό όλων. Εξήρε το λευκόφαιο χρώμα των Αιγινίτικων κανατιών και τα διάφορα σχήματά τους, εκ των οποίων το επικρατέστερο ήταν εκείνο που είχε ευρύ στόμιο. Αναφέρθηκε επίσης στο αρυβαλληνό σύστημα, όπως χαρακτήρισε τα κανάτια με στενό λαιμό και ευρεία κοιλιά, τα οποία κατασκευάζονταν σύμφωνα με το αρχαίο σύστημα του αρύβαλλου. Αξίζει να αναφερθεί πως και σήμερα ένας Γκαρής, ο Νεκτάριος Γκαρής αυτή τη φορά, είναι ο τελευταίος και καλύτερος τεχνίτης Αιγινίτικων κανατιών.
