Μάρω Βουγιούκα – Βασίλης Μεγαρίδης
Ο Δήμος Πεντέλης σχηματίσθηκε (2010) από την συνένωση των τριών προϋφιστάμενων δήμων Πεντέλης (Α), Νέας Πεντέλης (Β) και Μελισσίων (Γ). Έδρα του Δήμου είναι τα Μελίσσια.
Α. ΠΕΝΤΕΛΗ
Η (Παλαιά) Πεντέλη βρίσκεται στα ΒΑ της Αθήνας, στις πλαγιές του ομώνυμου βουνού (σε μέσο υψόμετρο 300) και περιβάλλεται από τα Βριλήσσια, τη Νέα Πεντέλη και το βουνό. Το όνομά της προέρχεται από το βουνό στο οποίο βρίσκεται (Πεντέλη ή Πεντελικό), το οποίο με τη σειρά του πήρε το όνομά του (στους αρχαιότατους χρόνους λεγόταν Βριλησσός) από τον αρχαίο αττικό δήμο Πεντέλης, που βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Μονής Πεντέλης.
Στους μεσαιωνικούς χρόνους το βουνό έγινε καταφύγιο πολλών μοναχών, οι οποίοι είχαν ιδρύσει εκεί ερημητήρια (από όπου και ο χαρακτηρισμός «Άμωμον Όρος» ή «Όρος των Αμώμων»). Το 1578 ιδρύθηκε το μεγάλο μοναστήρι, η Μονή Πεντέλης, από τον Όσιο Τιμόθεο, το οποίο με την πάροδο του χρόνου απόκτησε την κυριότητα ολόκληρης σχεδόν της περιοχής.
Μετά την Επανάσταση του 1821 και την Απελευθέρωση εγκαταστάθηκε στην Πεντέλη η Γαλλίδα ευγενής Δούκισσα της Πλακεντίας, η οποία αγόρασε το 1840 εκτάσεις από τη Μονή και έκτισε επαύλεις και καστέλλα. Οι φυσικές καλλονές της περιοχής και το πολύ υγιεινό κλίμα της ώθησαν, στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πολλούς Αθηναίους να κτίσουν εκεί εξοχικές κατοικίες, ενώ ταυτόχρονα άρχισε η εγκατάσταση κατασκηνώσεων, νοσηλευτικών μονάδων κλπ. στον ευρύτερο χώρο.
Βαθμιαία η συνοίκιση της περιοχής γύρω από τη Μονή έγινε συστηματική και το 1934 ο οικισμός που είχε ήδη σχηματιστεί αποσπάστηκε από την Κοινότητα Χαλανδρίου, στην οποία ανήκε, και έγινε ανεξάρτητη Κοινότητα Πεντέλης. Στις δεκαετίες μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η ανάπτυξη της Κοινότητας υπήρξε ραγδαία, με 1.300 περίπου κατοίκους το 1961, 1.900 το 1971 και 2.300 περίπου το 1981, διατηρώντας όμως πάντα τον εξοχικό χαρακτήρα της.
Η Πεντέλη έχει 191 οδούς και 6 πλατείες, στην κυρίως Παλαιά Πεντέλη, στην περιοχή Νταού Πεντέλη (με το περιώνυμο μοναστήρι) και στον οικισμό Καλλιθέα (παλαιότερα Μπουρμπαχή) που βρίσκεται στα νότια της Παλαιάς Πεντέλης και ανατολικά του Χαλανδρίου και όλοι οι δρόμοι του έχουν ονόματα από την αρχαία ελληνική ιστορία και τη μυθολογία.
Στην Κοινότητα Πεντέλης βρίσκονται, εκτός από τις δύο ιστορικές Μονές το Αστεροσκοπείο Πεντέλης, το οποίο ιδρύθηκε ως Αστρονομικός Σταθμός το 1937, η ανακαινισμένη έπαυλη ή Καστέλλο της «Ροδοδάφνης», που ανήκε στη Δούκισσα της Πλακεντίας, μερικά άλλα κτίσματα της Δούκισσας, που σώζονται μέχρι σήμερα, καθώς και ο μνημειακού ρυθμού τάφος της. Επίσης, μεγάλες κατασκηνώσεις και παιδικές εξοχές του Π.Ι.Κ.Π.Α., του Υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών και του Υπουργείου Παιδείας, το Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος (στο χώρο της Μονής Πεντέλης) κ.ά.
Β. ΝΕΑ ΠΕΝΤΕΛΗ
Η Νέα Πεντέλη βρίσκεται ΒΑ του κέντρου της Αθήνας, στις νότιες πλαγιές του όρους Πεντέλη και σε υψόμετρο 420. Περιβάλλεται από τα Μελίσσια, τα Βριλλήσια και την Πεντέλη και βεβαίως οφείλει το όνομά της στο βουνό, στο οποίο βρίσκεται. Το «Νέα» προστέθηκε για αντιδιαστολή από τον αρχικό οικισμό της Παλαιάς λεγόμενης Πεντέλης. Η Νέα Πεντέλη αναπτύχθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως εξάρτημα και προς βορράν επέκταση του οικισμού της Πεντέλης, ο οποίος και αυτός άρχισε να αναπτύσσεται μετά τον Πόλεμο, μέσα στις πευκόφυτες πλαγιές του βουνού και σε εκτάσεις που ανήκουν ιδιοκτησιακά στη Μονή Πεντέλης.
Το 1947 η Νέα Πεντέλη αποσπάστηκε από την (Παλαιά) Πεντέλη ως ανεξάρτητη Κοινότητα και άρχισε η πληθυσμιακή και οικιστική-εδαφική ανάπτυξή της (811 κάτοικοι το 1951, περίπου 1.500 το 1971, γύρω στις 2.700 το 1981) που τη μετέβαλε σε θέρετρο και περιοχή κατοικίας με ιδιαίτερα υγιεινό κλίμα και αρκετό πράσινο.
Η Νέα Πεντέλη έχει 178 οδούς και 5 πλατείες. Κύριες οδικές αρτηρίες είναι η λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου και οι οδοί 25ης Μαρτίου, Αλεξ. Παναγούλη και Αγίου Σίλα. Υπάρχουν κάποιες ομαδοποιήσεις ονομασιών των οδών, όπως κοντά στα όρια με την Πεντέλη με ονόματα ηρώων της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, ή κοντά στα όρια με τα Μελίσσια με συλλογικά ονόματα πολεμιστών των αγώνων του Έθνους (Μακεδονομάχων, Σαλαμινομάχων, Μαραθονομάχων). Επίσης, στην ευρύτερη περιοχή γύρω από την εκκλησία του Αγίου Σίλα οι δρόμοι έχουν ονόματα περιοχών της Ελλάδας.
Γ. ΜΕΛΙΣΣΙΑ
Τα Μελίσσια βρίσκονται στα ΒΑ της Αθήνας σε υψόμετρο 290, ανάμεσα στο Αμαρούσιο, την Κηφισιά, τα Βριλήσσια και τη Νέα Πεντέλη. Την ονομασία του την οφείλει στα μελίσσια, τα οποία υπήρχαν παλαιότερα εκεί, όταν η περιοχή διατηρούσε τον έντονο εξοχικό χαρακτήρα της. Ο τόπος έχει πολύ υγιεινό κλίμα, προστατεύεται από τους ανέμους και πριν καταληφθεί από τον οικισμό είχε πλούσια βλάστηση, κυρίως πεύκα.
Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα δεν είχε μόνιμους κατοίκους και χρησιμοποιείτο ως τόπος παραθερισμού και προσωρινής διαμονής για τους πάσχοντες από φυματίωση, οι οποίοι διέμεναν σε σκηνές, παράγκες κλπ. Αργότερα ιδρύθηκαν μεγάλα νοσοκομεία και σανατόρια, όπως π.χ. το Σανατόριο Εργατών Θαλάσσης κ.ά. Γύρω στο 1926 εγκαταστάθηκαν στη σχεδόν έρημη περιοχή Πόντιοι πρόσφυγες και άρχισε να οργανώνεται ο οικισμός, ο οποίος το 1928 έφθασε τους 204 κατοίκους.
Μέχρι το 1946 τα Μελίσσια ανήκαν στο Δήμο Αμαρουσίου, το έτος όμως αυτό αποσπάστηκαν και αποτέλεσαν την ανεξάρτητη Κοινότητα Μελισσίων, η οποία άρχισε να επεκτείνεται προς τους δυτικούς πρόποδες της Πεντέλης και να αναπτύσσεται οικιστικά και πληθυσμιακά (2.500 περίπου κάτοικοι το 1951, επάνω από 8.500 το 1981). Η Κοινότητα Μελισσίων έγινε Δήμος το 1990 και λειτούργησε για μία δεκαετία.
Τα Μελίσσια έχουν 241 οδούς και 4 πλατείες, που κατανέμονται στον κυρίως οικισμό και στις περιοχές Πηγή και Άνω Μελίσσια. Ένα χαρακτηριστικό των οδών των Μελισσίων είναι οι ομαδοποιήσεις των ονομασιών τους κατά κατηγορίες και περιοχές: ονόματα από μάχες των ελληνικών πολέμων, αγωνιστές του 1821, ελληνικά νησιά, ήρωες του Τρωικού Πολέμου, θεοί του Ολύμπου και Μούσες, σύγχρονοι ποιητές κλπ. Στα Μελίσσια υπάρχουν πολλά και μεγάλα νοσοκομεία: το Γενικό Νοσοκομείο «Αμαλία Φλέμιγκ» (πρώην Τσαγκάρη, Μπόμπολα και Παπανικολάου), το Νοσηλευτικό Ίδρυμα Εμπορικού Ναυτικού (είναι το πρώην Σανατόριο Εργατών Θαλάσσης), το Σισμανόγλειο Νοσηλευτικό Ίδρυμα κ.ά., όλα σε μεγάλες εκτάσεις πρασίνου, που βοηθούν στο να διατηρεί ακόμα το προάστειο τον εξοχικό χαρακτήρα του.
