Μάρω Βουγιούκα – Βασίλης Μεγαρίδης
Ο Δήμος Νέας Σμύρνης βρίσκεται στα νότια της Αθήνας, ανάμεσα στους Δήμους Αθηναίων, Καλλιθέας, Δάφνης-Υμηττού, Αγίου Δημητρίου και Παλαιού Φαλήρου. Όριό του με το Δήμο Καλλιθέας είναι η λεωφόρος Συγγρού, κατά μήκος της οποίας εκτείνεται, στα αριστερά του κατερχόμενου προς τη θάλασσα. Το όνομά του το οφείλει στη Μικρασιατική Σμύρνη, τη μεγάλη πόλη της Ιωνίας, από όπου κατάγονταν οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1920 σε αυτή την έρημη έως τότε περιοχή.
Ήταν γνωστή με το όνομα Ανάλατος και πεδίο μεγάλης μάχης – και ήττας – των ελληνικών δυνάμεων εναντίον του Κιουταχή (η μάχη του Αναλάτου, ή του Φαλήρου όπως αλλιώς λέγεται, έγινε στι 24 Απριλίου 1827). Στο χώρο αυτό άρχισαν να εγκαθίστανται από το 1925 οικογένειες αστών μικρασιατών προσφύγων, σε κατοικίες, των οποίων το κτίσιμο ανέλαβε γαλλική εταιρία. Το 1928 ο οικισμός, ο οποίος υπαγόταν στην Κοινότητα τότε Καλλιθέας, αριθμούσε ήδη 210 κατοίκους, οι οποίοι έγιναν 15.000 περίπου το 1940 (η οικοδόμηση των κατοικιών συνεχίστηκε αρκετά μετά το 1930).
Η Νέα Σμύρνη της εποχής εκείνης είχε τη μορφή αγροπόλεως-κηπουπόλεως με ωραίες μονοκατοικίες που περιβάλλονταν από μικρούς κήπους, και με μεγάλες πλατείες και πλατειές λεωφόρους. Το 1934 ο οικισμός έγινε ανεξάρτητη Κοινότητα Νέας Σμύρνης και το 1943 ανακηρύχθηκε σε Δήμο. Η πληθυσμιακή αύξηση του προαστείου ήταν ραγδαία (23.000 κάτοικοι το 1951, περίπου 42.500 το 1971 και 67.500 το 1981), όπως επίσης μεγάλη ήταν και η εδαφική επέκτασή του. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όμως παρατηρείται μία μεταβολή της μορφής του με υποχώρηση του χαρακτήρα της κηπουπόλεως και επικράτηση της μορφής του πυκνοδομημένου και πυκνοκατοικημένου αστικού οικισμού με αρκετά έντονη οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα.
Ο Δήμος Νέας Σμύρνης έχει 331 οδούς και 20 πλατείες, που κατανέμονται στην κυρίως Νέα Σμύρνη (με τις «συνοικίες» της Πανιώνιος, Ιωσηφόγλειο, Αγία Παρασκευή κλπ.) και στις περιοχές Άνω Νέα Σμύρνη και Χρυσάκη. Υπάρχουν πάρα πολλά ονόματα οδών που σχετίζονται με τη Μικρά Ασία. Οι κύριες οδικές αρτηρίες της Νέας Σμύρνης είναι οι οδοί και λεωφόροι Συγγρού, Νικ. Πλαστήρα, Εφέσου, Ελευθερίου Βενιζέλου, Αγίας Σοφίας, Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αρτάκης, Ραιδιστού, Ευξείνου Πόντου κ.ά. Υπάρχει αρκετό πράσινο (Άλσος Νέας Σμύρνης, Άλσος της Μνήμης κ.ά.) και αρκετοί ελεύθεροι χώροι με μορφή μεγάλων πλατειών κλπ.
Σημαντικά καθιδρύματα της Νέας Σμύρνης είναι το Ιωσηφόγλειο με το ωραίο νεοκλασσικό του κτήριο στη λεωφόρο Συγγρού, το οποίο από την εποχή της ιδρύσεώς του στη δεκαετία του 1930 άλλαξε πολλές χρήσεις και προορισμούς (σήμερα Σχολή), ο αθλητικός σύλλογος «Πανιώνιος» (συνέχεια του ομώνυμου συλλόγου της Σμύρνης) με το γήπεδό του στην ομώνυμη συνοικία, οι αθλητικές εγκαταστάσεις (γυμναστήριο, κολυμβητήριο) της οδού Αρτάκης, και πάνω από όλα η «Εστία Νέας Σμύρνης», πολιτιστικός οργανισμός από το 1933 (πρόδρομός της η «Λέσχη Νέας Σμύρνης» που ιδρύθηκε το 1930), της οποίας το επιβλητικό κτήριο, δωρεά επιφανών σμυρναίων (ανάμεσα στους οποίους και ο Αριστοτέλης Ωνάσης) δεσπόζει στην Πλατεία Χρυσοστόμου Σμύρνης και το Άλσος Μνήμης (εμπρός από το κτήριο της «Εστίας» βρίσκεται το άγαλμα της Σμύρνης, γυναικεία μορφή με φρουριόσχημο κάλυμμα κεφαλής, έργο του γλύπτη Βάσου Καπάνταη).
