Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Πίνακας Θεόδωρου Ράλλη.
Μέχρι και τα τελευταία προπολεμικά χρόνια η Κηφισιά, το Δαφνί, η Χελιδονού και τόσες ακόμη εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία, εντός και εκτός των Αθηνών, διατηρούσαν μακραίωνη θρησκευτική παράδοση. Γιόρταζαν την Απόδοση Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τα γνωστά μας Εννιάμερα της Παναγίας, στις 23 Αυγούστου. Ελάχιστα έχει ιστορηθεί η μακραίωνη αυτή παράδοση των Αθηνών, κατά την οποία γιόρταζαν οι εκκλησίες που ήταν χαρακτηρισμένες Σωτήρες. Πλούσια στοιχεία συναντάμε σε όσα έχει γράψει ο Δημ. Γρ. Καμπούρογλους, ο οποίος δεν παρέλειπε να τονίζει πως στις Σωτήρες (Παναγίες) των Αθηνών συμπεριλαμβανόταν και ο περικαλλής ναΐσκος της Γοργοεπηκόου, ο οποίος ατυχώς ονομάσθηκε Άγιος Ελευθέριος μόλις το 1863.
Μονή Δαφνίου, υδατογραφία James Skene.
Από τα μοναστήρια των Αθηνών ίσως τον πλέον επίσημο πανηγυρισμό, τελούσε το Δαφνί. Όλοι οι Αθηναίοι, ακόμη και οι ετερόδοξοι, κατευθύνονταν προς τη Μονή Δαφνίου μέσω της Ιεράς Οδού. Νόμιζε κανείς, γράφει ο Δ. Καμπούρογλους[1], ότι αναγεννιόταν η περίφημη πομπή των Ελευσινίων βλέποντας την ατέλειωτη σειρά των κάρων να οδεύουν προς το Δαφνί. Ωστόσο, αυτές οι νεότερες πομπές είχαν τα δικά τους χαρακτηριστικά, όπως οι βιολιτζήδες που τραγουδούσαν το πατροπαράδοτο «Σεργιάνι ‘ναι στη Σεργιανή και στη Μεντέλη μέλι / και στο Δαφνί κρύο νερό που πίνουν οι αγγέλοι». Σεργιανή ήταν η Καισαριανή και Μεντέλη η Πεντέλη. Και συνέχιζαν με το «Κυρά Χρυσοδαφνιώτισσα, μεγάλη σου είν’ η χάρη / με το ψηφί, με το ρηγλί, με το μαργαριτάρι».
Δημήτριος Καμπούρογλους. Σκίτσο Κ. Δημητριάδη. Από τις συλλογές του Συλλόγου των Αθηναίων.
Δεν παρέλειψε, όμως, ο Δ. Καμπούρογλους να καταδικάσει εμμέσως και τη συνήθεια των προσκυνητών να χρησιμοποιούν καλάμια για να ρίχνουν ψηφίδες από τα περίφημα ψηφιδωτά της μονής και να τις κρατούν ως ανάμνηση της επίσκεψής τους και φυλαχτό! Αλλά και η ιστορική Μονή της Σαλαμίνος έως τον 18ο αιώνα φαίνεται πως αποκαλείτο Σωτήρα και ευτυχώς διατήρησε την παράδοση και εορτάζει στις 23 Αυγούστου. Η σύνδεση της μονής με την Αθήνα ήταν άρρηκτη, αφού αποτελούσε το καταφύγιο των Αθηναίων αλλά και των Μεγαρέων στους δύσκολους χρόνους της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης.
Με το πέρασμα των ετών, την πληθυσμιακή υπερσυγκέντρωση στην Αθήνα και την καθιέρωση νέων ηθών και εθίμων, η γιορτή της Αποδόσεως άρχισε να χάνει την αίγλη της. Πρώτα στην Κηφισιά, όπου επικράτησε η εορτή Κοιμήσεως της Θεοτόκου και σταδιακά στους άλλους τόπους[2].
Ακόμη και στην επίσης ιστορική εκκλησία της Χρυσοκαστριώτισσας στην Πλάκα επικράτησαν τα νέα ήθη. Έως και τη δεκαετία του 1970 ο ναός της Χρυσής Παναγίας του Κάστρου, δηλαδή της Ακρόπολης, γιόρταζε στα Εννιάμερα της Θεοτόκου. Κάποτε ο ναός αυτός δεχόταν τις μεγαλύτερες τιμές. Όπως έγραψε ο Ν. Γιοκαρίνης[3] τον παλιό καιρό, όταν γιόρταζε ακόμη στις 23 Αυγούστου, περιφερόταν γύρω από το ναό το πάνσεπτο εικόνισμά της και «μόνον οι ετοιμοθάνατοι δεν παρίσταντο εις την τελετήν».
Ο θρύλος ήθελε τους χριστιανούς να παίρνουν την εικόνα από το Κάστρο για να τη σώσουν και ως εκ θαύματος εκείνη να επιστρέφει στον τόπο της συμφοράς, για να τον προστατεύσει. Άλλος θρύλος ήθελε τις μανάδες να πετούν τα βρέφη τους από την Ακρόπολη για να αποφύγουν το γιαταγάνι των απίστων και την Παναγία να τα σώζει. Ήθελαν τη Χρυσοκαστριώτισσα να τα παραλαμβάνει στην αγκαλιά της σώα, αβλαβή, άσπιλα και αμόλυντα.
Στο μονύδριο της Χελιδονούς
Αλλά η παράδοση δεν σβήνει. Αναβιώνει τα τελευταία χρόνια η γιορτή της Απόδοσης στο μονύδριο της Παναγίας Χελιδονούς, που βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί από το Μενίδι στην Κηφισιά. Με πρωτοβουλία της Μητρόπολης Κηφισιάς, Αμαρουσίου και Ωρωπού και του Μητροπολίτη κ. Κύριλλου εορτάζεται πλέον η Απόδοση, η οποία είχε σταματήσει από τα χρόνια της Κατοχής.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 23 Αυγούστου 2016
