Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Κτίσμα στην είσοδο της πόλης επί της παλαιάς λεωφόρου Τατοΐου, στη Βαρυπόμπη, ο λεγόμενος «ΦΟΡΟΣ».
Ευρηματικοί υπήρξαν ανέκαθεν οι φοροφυγάδες αλλά πιο ευρηματικοί οι… φορομπήχτες, όπως αποκαλεί ο λαός, από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, όσους θεσπίζουν τις διάφορες μορφές φόρων και τελών. Ιδιαίτερα ευφυείς αποδείχθηκαν οι μηχανισμοί την περίοδο του Όθωνα. Οι μεν Βαυαροί χρησιμοποιούσαν τη διεθνή νομολογία, την οποία ορισμένοι εξ αυτών συνδύαζαν με την αρχαιολατρία, αναζητώντας στα αρχαία κείμενα την ιδεολογικοποίηση των πράξεών τους. Οι Έλληνες συνάδελφοί τους, κυρίως μορφωμένοι Φαναριώτες, χρησιμοποιούσαν τις εμπειρίες τους από το σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τις εφαρμοσμένες από την Τουρκοκρατία μεθόδους.
Από τη μακρά σειρά των φόρων που καθιερώθηκαν επί Όθωνα ήταν και τα περίφημα «διαπύλια τέλη». Μια μορφή έμμεσης φορολογίας, κάτι σαν τα σημερινά «διόδια», τα οποία όμως επιβάλλονταν από τις δημοτικές αρχές στα προϊόντα που εισάγονταν στην περιοχή τους από άλλες περιοχές της επικράτειας. Δημοτικοί εισπράκτορες ήταν στημένοι στις εισόδους των πόλεων και εισέπρατταν φόρο στα εισερχόμενα οχήματα, υποζύγια και εμπορεύματα[1].
«ΦΟΡΟΣ» και «ΦΟΡΟΙ»
Τα «διαπύλια τέλη» εφαρμόστηκαν το 1847. Ήταν η εποχή που η νέα Ελλάδα αναζητούσε την ταυτότητά της στον σύγχρονο κόσμο. Η αρχαιολατρεία γνώριζε τις σημαντικότερες στιγμές της. Στην εκπαίδευση, στα τοπωνύμια, στη διοίκηση και την αυτοδιοίκηση, στην πολεοδομία και την αρχιτεκτονική, στην υγεία και το εμπόριο, παντού υπήρχε κάποιο προγονικό πρότυπο. Ώσπου ζήλεψαν και τον «φόρο της πύλης» που κατέβαλλαν στο δημόσιο ταμείο των αρχαίων Αθηνών οι συγγενείς και οι κληρονόμοι των αποβιωσάντων, προκειμένου να έχουν το δικαίωμα εκφοράς του νεκρού από την πύλη της πόλης!
Την αρχαία… δόξα ζήλεψαν οι νεότεροι. Κάθε δήμος φρόντιζε να «ενοικιάζει» τους φόρους σε εισπράκτορες –συνήθως προσκείμενους στη δημοτική Αρχή. Οι εισπράκτορες εγκαθίσταντο σε πρόχειρες παράγκες –αργότερα χαρακτηριστικά λιθόκτιστα περίπτερα– στις εισόδους και τις εξόδους κάθε πόλης. Τα σημεία αυτά ονομάζονταν «ΦΟΡΟΙ» και έγιναν τοπόσημα όχι μόνο στην καθημερινή ζωή των συναλλασσομένων, αλλά όλων των Ελλήνων[2]. Μέχρι σήμερα, σε όλες σχεδόν τις πόλεις της επικράτειας σώζεται το τοπωνύμιο «ΦΟΡΟΣ», εκεί όπου άλλοτε υπήρχε το φυλάκιο του εισπράκτορα. Εξάλλου, πολλά φυλάκια σώζονται ακόμη έως τις ημέρες μας. Στη συνοικία Παγκράτι της Λαμίας ή στην Πύλη Τρικάλων, ονομασία που απέμεινε να θυμίζει ότι εκεί –όπου σήμερα το 404 Στρατιωτικό Νοσοκομείο– βρισκόταν το φυλάκιο του φόρου. Στα όρια του Δήμου Αθηναίων σώζεται ακόμη και στάση λεωφορείου με το τοπωνύμιο «ΦΟΡΟΣ»[3].
Ο αμαρτωλός θεσμός
Όπως ήταν ευνόητο, η επιβολή του φόρου προκαλούσε αντιδράσεις. Δημοσιεύματα και επώνυμες καταγγελίες για υπερβάσεις των αποφάσεων εκ μέρους των δημοτικών εισπρακτόρων συναντάμε τη δεκαετία του 1850, αργότερα δε ακόμη και βιαιοπραγίες καταγράφονται εναντίον αγροτών που προσπαθούσαν να εισάγουν τα προϊόντα τους προς πώληση στη Λαμία, στην Πάτρα, στην Τρίπολη και το Αίγιο.
Ωστόσο, το κράτος αδύναμο να χρηματοδοτήσει τις δημοτικές δράσεις επέτρεπε στους δήμους να επιβάλουν τη δική τους φορολογία, πολλές φορές άδικη και αμετροεπή. Το γεγονός ότι οι αποφάσεις των δημοτικών συμβουλίων για την επιβολή των φόρων δημοσιεύονταν στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, καθιστούσε ακόμη πιο επαχθή τη φορολογία. «Να καταργηθή ο αμαρτωλός και όζων παλαιότητος θεσμός του δημοτικού φόρου, να εμποδισθή ο πλουτισμός εις βάρος του δημοσίου, να σωθή το εσωτερικό εμπόριον από την μάστιγα», ζητούσαν οι εφημερίδες από την εποχή της βασιλείας του Γεωργίου Α΄[4].
«Οι σωτήρες του φορολογούμενου λαού», λαϊκή εικονογραφία. Ο Τρικούπης έχει στις πλάτες του το ίσχνο άλογο «ΕΛΛΑΣ».
«Ηρειπωμένος φορολογικός θεσμός»
Αλλά τη μεγαλύτερη αντίδραση και σοβαρά επεισόδια προκάλεσε η εξαγγελία του Χαρίλαου Τρικούπη περί κατάργησης των αναχρονιστικών «διαπυλίων τελών». Κατέθεσε στη Βουλή νομοσχέδιο το οποίο καταργούσε μεν τα «διαπύλια», αντικαθιστούσε όμως το έσοδο των δήμων με πρόσθετο φόρο στα ακίνητα και τα τελωνεία, αντίστοιχο με το χαράτσι που είχε επιβληθεί στις ημέρες μας μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ.
Τότε –τέλη 1894, αρχές 1895– ξεσηκώθηκαν οι ιδιοκτήτες των ακινήτων προκαλώντας οξύτατες αντιδράσεις και συμβάλλοντας στην πτώση του Χαρίλαου Τρικούπη, ο οποίος έφυγε για να μην επανέλθει πλέον στην εξουσία! Οι ιδιοκτήτες συγκεντρώνονταν στην Ομόνοια κραυγάζοντας εναντίον της φορολογικής μεταρρύθμισης και αναστατώνοντας την πολιτική και την κοινωνική ζωή της χώρας. Σημειωτέον ότι στο κεντρικό συλλαλητήριο συμμετείχε και ο πρίγκιπας, αργότερα βασιλιάς Κωνσταντίνος! Έτσι, παρέμεινε αναλλοίωτος και σε ισχύ ο «ηρειπωμένος φορολογικός θεσμός»[5].
Εμισήθη…
Νεότερη προσπάθεια για κατάργηση των «διαπυλίων» από τον Γ. Θεοτόκη, στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα, είχε την ίδια τύχη. Τι κι αν όλοι επέμεναν πως «ο θεσμός εμισήθη», ότι «ηθικώς δεν στέκεται εις τα πόδια του» και «ως φορολογία είναι βασανιστική και αηδής»; Όλοι αντιδρούσαν στην εικόνα των εισπρακτόρων που έχωναν τα χέρια τους για να ελέγξουν τα καλάθια με τα λαχανικά και να επιβάλουν τους φόρους που απέφεραν πολλά εκατομμύρια στα δημοτικά ταμεία.
Το εντυπωσιακό είναι πως τις δεκαετίες που ακολούθησαν, όχι μόνον δεν καταργήθηκαν τα λαομίσητα «διαπύλια τέλη», αλλά προστέθηκε σειρά νέων φορολογιών και στα ακίνητα. Το 1920 το κράτος αφαίρεσε από τους δήμους Αθηνών και Πειραιώς και κράτησε για τον εαυτό του το δικαίωμα να φορολογεί τα εισαγόμενα εμπορεύματα από το εξωτερικό. Σε αντιστάθμισμα, το κράτος απάλλαξε τους δήμους από την υποχρέωση να πληρώνουν τα έξοδα της στοιχειώδους εκπαίδευσης και τους μισθούς του κατωτέρου προσωπικού της Αστυνομίας.
Η Συντονιστική Επιτροπή που κατήργησε τα «διαπύλια» το 1949.αννη
Κατηργήθησαν δι’ αντικαταστάσεως…
Ευτύχησαν, δε, τα «διαπύλια» να επιβιώσουν, παρά τις έντονες συζητήσεις της δεκαετίας του 1930. Θεωρείτο πλέον το σημαντικότερο πρόβλημα που απασχολούσε την επαρχιακή βιομηχανία και κλήθηκε να το λύσει ο Ιωάννης Μεταξάς. Αλλά ούτε τότε δόθηκε κάποια ριζική λύση, ενώ ακολούθησε η Κατοχή. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, κάθε χρόνο, ήταν στερεότυπη η αναφορά «καταργούνται τα διαπύλια τέλη» αλλά και πάλι η κατάσταση συνεχιζόταν ίδια και απαράλλακτη. Τελικά καταργήθηκαν μόλις το 1949, αφού ταλάνισαν τους Έλληνες φορολογούμενους επί μία ολόκληρη εκατονταετία [6].
Καταργήθηκε η φορολογία υπέρ των δήμων, κοινοτήτων, λιμενικών ταμείων κ.λπ. επί των μεταφερομένων εμπορευμάτων αλλά αντικαταστάθηκε και πάλι με άλλους φόρους! Όπως εισφορά ίση προς το 6% επί του καταβαλλομένου μισθολογίου και ημερομισθίων από τις βιομηχανικές και βιοτεχνικές επιχειρήσεις στην περιοχή της τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης. Το ποσοστό αυτό μειωνόταν σε 3% για τις βιομηχανίες και βιοτεχνίες άλλων περιοχών. Η ανατροπή ήταν σημαντική αφού λήφθηκαν και άλλα μέτρα. Όπως εισφορά 4% επί της τιμολογιακής αξίας των εισαγομένων εμπορευμάτων που εισπραττόταν με τον περίφημο Φόρο Κύκλου Εργασιών.
