Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Τα σχολικά κτίρια δεν στεγάζουν μόνον την εκπαίδευση, τη μόρφωση και τα όνειρα όσων διδάσκουν και φοιτούν σε αυτά. Εκπροσωπούν και την ιδεολογία κάθε εποχής, το κοινωνικό-πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο και την αισθητική όπως εκφράζεται μέσα από τις αρχιτεκτονικές δημιουργίες. Χρόνος σταθμός στην ιστορία των σχολικών κτιρίων στη χώρα μας υπήρξε το 1894, με πρωταγωνιστή τον αρχιτέκτονα, νομομηχανικό τότε, Δημήτριο Καλλία (1859-1939). Πολλοί πιστεύουν πως τότε ξεκινά στην πραγματικότητα η ιστορία των κτιρίων των δημοτικών σχολείων. Ωστόσο υπήρξε πλούσιο παρελθόν, όπως και πλούσιο μέλλον.
Το 1834 επιχειρήθηκε η αντιμετώπισή του αλλά οι αρμόδιοι φαίνεται πως εξαντλούσαν το ενδιαφέρον τους στο φύλο των μαθητών και γι’ αυτό όριζαν πως «τα σχολεία των κορασίων, όπου τούτο είναι δυνατόν, πρέπει να είναι χωριστά από τα των παίδων»! Αλλά το υψηλό κόστος δεν επέτρεπε τον διαχωρισμό και υποχρεωτικώς φοιτούσαν μαζί κορίτσια και αγόρια μέχρι το 1852. Τότε απαγορεύτηκε ρητά η συστέγαση: «Ουδείς δύναται του λοιπού εν τω αυτώ οικήματι να διατηρή διδακτήριον αρρένων και κορασίων», ανέφερε η εγκύκλιος που εκδόθηκε εκείνη τη χρονιά.
Τετρατάξιο δημοτικό σχολείο Καρύστου (1905).
Το 1894 όμως εκδόθηκαν νομοθετήματα τα οποία καθόρισαν πως έπρεπε να ανεγείρονται τα σχολεία, ώστε να πληρούν και τους κανόνες της υγιεινής. Βάσει ευρωπαϊκών προτύπων, κυρίως γαλλικών, καθορίστηκε πλέον ο τρόπος ανέγερσης των σχολείων. Καθορίζονταν με ακρίβεια οι προδιαγραφές για τις τάξεις, τις αυλές, τον αερισμό και τον φωτισμό των αιθουσών κ.λπ. Σημειωτέον ότι τότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος «τάξη» με τη σημασία της αίθουσας διδασκαλίας. Στα σχέδια υπήρχαν προβλέψεις για αίθουσες διαφορετικών διαστάσεων και χωρητικότητας.
Προβλέπονταν αίθουσες με επιφάνεια 60μ² για 48 μαθητές, 86,87μ² για 72 μαθητές, 43,8μ² για 30 μαθητές, 67,5μ² για 58 μαθητές και 39μ² για 24 μαθητές. Ένα επίσης χαρακτηριστικό του σχεδιασμού που είχε γίνει από τον Δ. Καλλία ήταν ότι έδινε ιδιαίτερη σημασία στη μορφολογία των κτιρίων και της σύνθεσης της όψης τους προς τον δρόμο. Η μορφολογία τους ήταν νεοκλασική και επηρεασμένη από το κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ανταποκρινόταν στην απαίτηση για ένα σχολικό κτίριο το οποίο, με την επιβλητική του εμφάνιση, να συνεισφέρει στην ενίσχυση της επιβολής του θεσμού. Ωστόσο από τα σχέδια μέχρι την υλοποίηση η απόσταση πάντα είναι μεγάλη. Τα κονδύλια που απαιτούνταν ήταν τεράστια γεγονός που λειτουργούσε αποτρεπτικά για τη διοίκηση.
Χρειάστηκε μία ολόκληρη τετραετία για να αρχίσει η εφαρμογή όσων είχαν σχεδιαστεί αλλά τα αποτελέσματα υπήρξαν ικανοποιητικά. Οι μελέτες που διαθέτουμε μέχρι τώρα αναφέρουν πως από το 1898 μέχρι το 1911 κατασκευάστηκαν 407 σχολικά κτίρια. Βεβαίως αν λάβουμε υπόψη ότι αυτά αντιπροσώπευαν μόλις το 11,5% των σχολείων που λειτουργούσαν στο τέλος του 1910, τότε ίσως θεωρήσουμε πως οι υποδομές που δημιουργήθηκαν δεν ήταν επαρκείς. Ήταν όμως ένα σημαντικό βήμα, λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι την ίδια περίοδο λειτουργούσαν 2178 σχολεία, το 61% του συνόλου, σε νοικιασμένα και κακής ποιότητος κτίρια. Ωστόσο αυτά τα «μικρά πανεπιστήμια», όπως εύστοχα τα αποκάλεσε η Ελένη Καλαφάτη στη μελέτη της για τα σχολικά κτίρια, διασκορπισμένα σε όλη τη χώρα άφησαν έντονο το στίγμα τους στο περιβάλλον που λειτούργησαν. Σημειωτέον ότι σύμφωνα με τον νόμο κατασκευάστηκαν κατά προτεραιότητα σε αγροτικούς οικισμούς. Ακόμη και σήμερα κάθε νεοκλασικό σχολείο, όποια και αν είναι η ημερομηνία κατασκευής του χαρακτηρίζεται «τύπου Καλλία» ή «σχολείο Συγγρού». Ο τελευταίος είχε αφήσει πράγματι σημαντικό ποσό για την ανέγερση δημοτικών σχολείων σε όλη την Ελλάδα, πλην των Αθηνών, αλλά το κεφάλαιο παρέμεινε άθικτο τουλάχιστον έως το 1926.
