Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ελαιογραφία Νίκου Λύτρα (1883-1927).
Τα αγαθά γαϊδουράκια υπήρξε εποχή που συνέβαλαν τα μέγιστα στη ζωή των Αθηνών, ιδιαίτερα στα χρόνια του Όθωνα όταν η πρωτεύουσα δεν διέθετε αμάξια και τα υπομονετικά τετράποδα, άλογα και γαϊδούρια, πρωταγωνιστούσαν στην καθημερινή ζωή. Υπήρχαν βεβαίως για πολλά χρόνια κι οι καμήλες, οι οποίες αναλάμβαναν να μεταφέρουν τους μεγάλους όγκους. Μετέφεραν υλικά οικοδομών, ογκώδη εμπορεύματα ή μηχανές από το λιμάνι του Πειραιώς στην Αθήνα. Στις δικές τους ράχες φορτώνονταν κι οι πέτρες, ή άμμος και τα μάρμαρα όταν κτιζόταν το Παλάτι, η σημερινή Βουλή των Ελλήνων. Για τα μικρότερα βάρη και τη μεταφορά των επιβατών αναλάμβαναν δράση τα άλογα, και για τις ακόμη πιο ελαφρές εργασίες χρησιμοποιούνταν τα συμπαθή γαϊδουράκια. Μπορεί να εντυπωσιαζόμασταν αν βλέπαμε ένα γαϊδουράκι στους δρόμους της πρωτεύουσας στις ημέρες μας, αλλά όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, ήταν οι πρωταγωνιστές της καθημερινότητας.
Όταν άρχισε ένα είδος νυκτερινής κίνησης να παρατηρείται στη νέα πρωτεύουσα, δηλαδή κοσμική ζωή, δεν υπήρχαν μέσα συγκοινωνίας, οι δρόμοι ήταν σε κακά χάλια και φωτίζονταν από φανάρια με λάδι. Από το 1836, όταν η Αθήνα διέθετε πλέον θεατρική κίνηση και άρχισαν οι χοροεσπερίδες, τα αμάξια ήταν ελάχιστα. Το γεγονός σχολίαζαν κι οι εφημερίδες της εποχής, που έγραφαν πως «το φέρεσθαι επί αμάξης, είναι εις την Ελλάδα, δια την πενίαν των κατοίκων, προνόμιον, ούτως ειπείν, των ξένων διπλωματών και των ξένων κηφήνων, οίτινες εκγυμνώνουν το πτωχόν ελληνικόν στοιχείον»[1].
Η εφημερίδα «Ελπίς», που δημοσίευε το σχόλιο, προχωρούσε ακόμη περισσότερο καταχερίζοντας τους ξένους που παρεπιδημούσαν στην Αθήνα και στους οποίους περιερχόταν αργά και σταθερά ο δημόσιος και ιδιωτικός πλούτος, είτε μέσω της αγοράς τεράστιων εκτάσεων είτε μέσω της τοκογλυφίας που ασκούσαν οι περισσότεροι. Πώς λοιπόν θα μετέβαιναν οι προσκεκλημένοι στο σπίτι του Άρμανσμπεργκ, του Βαυαρού προέδρου του Συμβουλίου της Αντιβασιλείας με τις τρεις όμορφες κόρες; Το σπίτι του ήταν στην απόμακρη τότε οδό Πειραιώς, στο ύψος του σημερινού υπουργείου Εργασίας.
Οπότε απέμεναν δύο επιλογές για εκείνους που ήθελαν να πάνε έως εκεί ή να επισκεφτούν το θέατρο του Μπούκουρα, το οποίο βρισκόταν στο Γεράνι στο ύψος της σημερινής πλατείας Θεάτρου: η μία ήταν οι περίφημοι Μαλτέζοι, οι οποίοι με μια δεκάρα, φορτώνονταν στη ράχη τους θεατές των πρώτων αθηναϊκών θεάτρων της εποχής του Όθωνα. Άνδρες και γυναίκες μεταφέρονταν από το σπίτι τους και μέσω των γεμάτων με λάσπη χωματόδρομων, στο θέατρο ή στο σπίτι που δινόταν η χοροεσπερίδα. Η μεταφορά αυτή ονομαζόταν «καληκούτσα». Η δεύτερη και πιο σοβαρή ήταν η μεταφορά με τα γαϊδουράκια, τα οποία προτιμούσαν οι άρχοντες των Αθηνών αλλά και οι γυναίκες τους. Θαυμάσιες εικόνες διασώζει ο Αλέξανδρος Ραγκαβής στα «Απομνημονεύματά» του γράφοντας πως οι κυρίες κυκλοφορούσαν «υπό μέγα αλεξιβρόχιον στεγαζόμεναι και επί πώλου όνου ωχούμεναι»[2].
Στην… εξωτική ρεματιά της οδού Σταδίου
Οι παλιοί γκαγκαραίοι με τα γαϊδουράκια τους πήγαιναν στα αμπέλια και στα χωράφια τους. Μ’ αυτά μετέφεραν τις ελιές τους από τον Ελαιώνα στην Πλάκα και κουβαλούσαν ξύλα και σανό από τα Πατήσια, την Κολοκυνθού και όλες τις εξοχές περνώντας από την έρημη πλατεία Ομονοίας και τη ρεματιά της οδού Σταδίου. Σύνηθες θέαμα ήταν, εντός των Αθηνών, τα γαϊδουράκια με τους καβαλάρηδες, κτηματίες και νοικοκύρηδες που τα χρησιμοποιούσαν για τις διαδρομές τους καθώς και για να επισκέπτονται τα κτήματά τους. Αλλά και στις βοηθητικές εργασίες των οικοδομών κουβαλούσαν άμμο και τα πιο ελαφρά υλικά.
