Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η Σπάρτη Καρασταμάτη που καταγράφηκε ως η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα βιομήχανος.
Μια σπουδαία γυναίκα, η Σπάρτη Καρασταμάτη, είναι εκείνη που συνέδεσε πρώτη την ζωή της με την παράδοση και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και καταγράφηκε ως η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα βιομήχανος. Καταγόταν από την Καλαμάτα και έφτιαχνε υφαντά από μικρή ηλικία. Αφού εργάστηκε πολλά χρόνια, έκανε το μεγάλο βήμα να έρθει στην Αθήνα για να αναπτύξει τις δραστηριότητές της και να κατακτήσει τον χώρο της της βιομηχανίας.[1]
Δραστήρια, δυναμική, επίμονη, φιλόδοξη, μεθοδική και ολιγόλογη άπλωσε τη φήμη της απ’ άκρου εις άκρον σε όλη τη γη. Τα προϊόντα της έγιναν περιζήτητα και κατόρθωσε να δημιουργήσει μία από τις πλέον αποδοτικές οικονομικές μονάδες της χώρας, προβάλλοντας ταυτόχρονα και την παραδοσιακή τέχνη των λεπτοΰφαντων υφασμάτων, τα οποία μέχρι τότε μόνον σε μαντήλια γνώριζε ο πολύς κόσμος.
Στην Αθήνα
Σε μια εποχή που ο ρόλος της γυναίκας περιοριζόταν στα «οικιακά» η δυναμική Καρασταμάτη όρθωσε το ανάστημά της. Χωρίς να εγκαταλείψει ούτε στιγμή τα στοιχεία της παραδοσιακής γυναίκας της εποχής της και έχοντας αρωγούς την οικογένεια και παράγοντες της περιοχής καταγωγής της, κατέκτησε τόσο την ελληνική όσο και τις ξένες αγορές. Ανήγειρε το εργοστάσιό της στην εξαιρετικά αραιοκατοικημένη –εκείνη την εποχή– περιοχή του Κουκακίου, «εν τη οδώ τη αγούση εις Φάληρον», δηλαδή στη σημερινή οδό Βεϊκου.
Άποψη της πόλης των Αθηνών, δεκαετία 1920. Φωτογραφία Edmond Boissonnas.
Ταυτόχρονα άνοιξε και κατάστημα στην οδό Κολοκοτρώνη κοντά στην Παλαιά Βουλή και αργότερα στην οδό Σταδίου και Εδουάρδου Λω. Στο κατάστημα εκείνο, της οδού Σταδίου, σημειώθηκε τον Δεκέμβριο 1908 και ένα από τα πρώτα και πολυσυζητημένα «ριφιφί» στην πόλη των Αθηνών. Η επιχείρηση Καρασταμάτη υπήρξε ένα από τα πρώτα μέλη του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΒΕΑ).
Η οικογένεια
Παντρεμένη με τον Γεώργιο Καρασταμάτη († 1905) απέκτησαν πέντε παιδιά, τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι.[2] Ο γιος της Νικόλαος, ο οποίος σπούδασε μηχανικός, ήταν εκείνος που συνέχισε τις δραστηριότητες της, από το 1893, δημιουργώντας ουσιαστικά τις εγκαταστάσεις του εργοστασίου μεταξοϋφαντουργίας. Δημιούργησε τη δική του οικογένεια, εγκαταστάθηκε και εκείνος κοντά στο εργοστάσιο, στην οδό Οδυσσέως Ανδρούτσου.
Αφιέρωσε τη ζωή του στην πρόοδο και την παραγωγή της επιχείρησης. Αργότερα ανήγειρε τη δική του ιδιόκτητη κατοικία απέναντι από το εργοστάσιο στην οδό Βεΐκου. Στην επιχείρηση και στο εμπορικό κατάστημα που διατηρούσαν συμμετείχαν και εργάζονταν όλα τα μέλη της οικογένειας, αγόρια και κορίτσια προβάλλοντας πρότυπα μοναδικά στην ελληνική κοινωνία.
Διαφήμιση της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα.
Επιτυχίες
Έφτασε εποχή που τα μεταξοΰφαντα, τα αργυροποίκιλτα και τα χρυσοποίκιλτα υφάσματά της ήταν περιζήτητα στην Αγγλία, σε βαθμό ώστε να δεσμεύουν την παραγωγή της ένα και δύο χρόνια πριν σημαντικοί οίκοι του Λονδίνου. Οι περιγραφές στον Τύπο είναι διθυραμβικές: «Η ελληνική βιομηχανία επιδεικνύει υπερηφάνως την σωρείαν των τίτλων του εργοστασίου Καρασταμάτη, ως τιμήν της και δόξαν της», έγραφαν οι εφημερίδες το 1905, συμπληρώνοντας ότι «δεν περιγράφεται η ευμορφιά των στερεωτάτων και εξαισίως λεπτοτεχνημένων μεταξωτών του». Από την περίφημη Έκθεση των Παρισίων (1889) μέχρι τα ημέτερα «Ολύμπια» η Καρασταμάτη δήλωνε το δυναμικό της παρών απλώνοντας τη φήμη της.
Στις αρχές του 20ού αιώνα η επιχείρηση της Σπάρτης Καρασταμάτη κρατούσε τα σκήπτρα της ελληνικής αγοράς και κυριαρχούσε στην πρωτεύουσα. Τα μεταξωτά της θεωρούνταν «λεπτότερα του αέρος και λαμπερότερα του ηλιακού φωτός»![3] Το ατμοκίνητο εργοστάσιο στη Γαργαρέττα προκαλούσε τον θαυμασμό, αποσπούσε το ένα μετά το άλλο τα χρυσά βραβεία και τα διπλώματα τιμής στις παγκόσμιες εκθέσεις. Γι’ αυτό έγραφαν οι εφημερίδες πως «η Ελλάς έδωκεν εις τον κόσμον την τέχνην, την επιστήμην, την φιλοσοφίαν και τα μεταξωτά της Σπάρτης Καρασταμάτη»![4]
Το ελληνικότατο όνομα
Σε όλες τις δύσκολες στιγμές της πατρίδας, η οικογένεια Καρασταμάτη στάθηκε στο πλάι της χειμαζόμενης κοινωνίας, των φτωχών επαρχιωτών που έφταναν στην Αθήνα για να βρουν την τύχη τους. Ιδιαίτερα οι κόρες της συμμετείχαν ενεργά στο μεγάλο δίκτυο φιλανθρωπίας που είχε δημιουργηθεί στην Αθήνα στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα. Παρέμενε, μέχρι σήμερα, άγνωστος ο χρόνος που έφυγε από τη ζωή εκείνη η μεγάλη Ελληνίδα με το υπερήφανο όνομα Σπάρτη. Γράφεται λανθασμένα πως αποσύρθηκε το 1920 αφήνοντας την επιχείρηση στον γιο της. Στην πραγματικότητα μαζί λειτουργούσαν και δημιουργούσαν μέχρι τέλους.
Μέχρι τις 18 Ιανουαρίου 1913, όταν η Σπάρτη Καρασταμάτη άφησε την τελευταία της πνοή τριγυρισμένη από παιδιά και εγγόνια, στο σπίτι της που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ερεχθείου και Καλλισπέρη. Κηδεύτηκε από τον Ναό του Αγίου Ιωάννη Γαργαρέττας, τον οποίο πολλαπλώς είχε ευεργετήσει. Εξάλλου, η οικογένεια Καρασταμάτη καταγράφεται στους πρώτους οικιστές της περιοχής του Κουκακίου, την οποία αναζωογόνησαν με την παρουσία, τις δραστηριότητες και τις προσφορές τους. Ο διάδοχός της στις επιχειρηματικές δραστηριότητές, ο γιος της Νικόλαος Καρασταμάτης, έφυγε από τη ζωή τον Μάιο 1929[5], αφήνοντας πίσω του έξι παιδιά, μεταξύ των οποίων και μία κόρη με το εύηχο και ελληνικότατο όνομα «Σπάρτη».
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία», 9 Μαρτίου 2013
