Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Τι συνέβαινε στην Αθήνα στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς; Από την κατάληψή της έως το 1720 συνεχίστηκε η παλαιότατη παράδοση να μαθητεύουν τα παιδιά δίπλα σε κάποιον περιώνυμο δάσκαλο. Εκείνη την χρονιά ιδρύθηκε η πρώτη Σχολή από τον ιερομόναχο Γρηγόριο Σωτηριανό, σύμφωνα με τα πρότυπα που ίσχυαν στην Ιταλία και ονομάστηκε «Φροντιστήριον Ελληνικών και κοινών μαθημάτων». Στεγάστηκε στο τετράγωνο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Ο φωτισμένος κληρικός δίδαξε στην Σχολή αυτή ώσπου χειροτονήθηκε επίσκοπος. Στη συνέχεια αφιέρωσε τη Σχολή αλλά και την αξιόλογη για την εποχή Βιβλιοθήκη της στην Κοινότητα των Αθηνών, καθιστώντας εφόρους τους δημογέροντες των Αθηνών. Φρόντισε ακόμη να εξασφαλίσει την λειτουργία της με φιρμάνι και με πατριαρχικό σιγίλιο[1].
Ένα ελληνόπουλο γράφει στο τετράδιό του. Αθήνα, 1836. Σχέδιο με μολύβι Μ. Ρέεμπυ.
Τα παιδιά του Ιωάννη Σωτηριανού, αδελφού του ιδρυτή του Σχολείου, ονομάστηκαν ανεψιοί του Γέροντα, τιμητικό προσωνύμιο που με το πέρασμα των χρόνων έμεινε ως επώνυμο και διατηρήθηκε στις οικογένειες και τους απογόνους τους έως σήμερα. Ανάμεσά τους και ο τελευταίος δημογέροντας των Αθηνών Άγγελος Σωτηριανός Γέροντας, επιφανής Φιλικός και από τους κυριότερους συντελεστές της έκρηξης του απελευθερωτικού Αγώνα στην Αθήνα. Υπήρξαν όμως και σπουδαίοι διδάσκαλοι, οι οποίοι διαδέχονταν ο ένας των άλλων και των οποίων τα ονόματα δεν διασώθηκαν και δεν είναι γνωστά στους νεότερους. Ούτε ένα δρομάκι δεν αφιερώθηκε στην προσφορά και στον αγώνα τους.
Κλήθηκαν και δίδαξαν τα παιδιά των Αθηναίων τα προεπαναστατικά χρόνια. Ανάμεσά τους ο Παύλος Παΐσιος από την Ιθάκη, ο Αθηναίος Βησσαρίων Ρούφος, ο λόγιος ιεροδιδάσκαλος Κοσμάς από τη Λήμνο, ο Αθανάσιος Μπουσόπουλος από τη Νεγκοτσάνη, ο Δημήτριος Βόδας από τα Ιωάννινα, ο Σέργιος Μακραίος, ο Αθηναίος Σαμουήλ Κουβελάνος κ.ά[2]. Παράλληλα με τη Σχολή Σωτηριανού ιδρύθηκε το 1790 η περίφημη Σχολή του Ιωάννη Ντέκα. Είχε πλουτίσει στη Βενετία και διέθεσε σημαντικό κεφάλαιο με το οποίο μισθοδοτούνταν οι διδάσκαλοι με 200 δουκάτα ετησίως. Στη Σχολή αυτή δίδαξε πρώτος ο Βησσαρίων Ρούφος και ακολούθησαν ο μοναχός Νεκτάριος και ο ιεροδιάκονος Σωφρόνιος Μπάρμπανος[3].
Ο τελευταίος ήταν γόνος αθηναϊκής οικογένειας, λόγιος και άριστος παιδαγωγός. Τόσο η Σχολή Ντέκα και ο ευεργέτης της, όσο και η οικογένεια Μπάρμπανου ευτύχησαν να διαιωνίσουν τα ονόματά τους, σε τμήμα της οδού Μητροπόλεως οι πρώτοι και σε ένα δρομάκι του Νέου Κόσμου η δεύτερη. Όχι όμως και ο Αθανάσιος Κύπριος, ο οποίος διαδέχθηκε στη θέση του διδασκάλου τον Μπάρμπανο και φονεύθηκε κάτω από δραματικές συνθήκες στην Επανάσταση του 1821. Στην θέση του διδασκάλου τον διαδέχθηκε ο Ιωάννης Βενιζέλος. Ας μνημονεύσουμε και τους τελευταίους διδασκάλους της Σχολής Ντέκα, της προεπαναστατικής περιόδου. Ήταν οι Ιωάννης Παλαμάς, Μιχαήλ Μάσων, Δαμασκηνός Πετράκης, Στάμος Παπασεραφείμ και Διονύσιος Πύρρος[4].
Έχουν γραφεί πολλά για τα προεπαναστατικά σχολεία των Αθηνών και θα γραφούν ακόμη περισσότερα. Εκεί σφυρηλατήθηκαν ψυχές και συνειδήσεις και προετοιμάστηκε καταλλήλως η γενιά της Εθνεγερσίας. Πολλές και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Όπως ότι ο τελευταίος δάσκαλος που προαναφέρθηκε, ο ιατροφιλόσοφος Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός, συνήθιζε να αλλάζει τα ονόματα των μαθητών του. Πίστευε πως δεν ήταν σωστό Έλληνες χριστιανοί μαθητές να μη φέρουν ονόματα των ενδόξων προγόνων τους, όπως Θεμιστοκλής, Περικλής κ.ά. Σημειωτέον ότι ήταν ιερωμένος και ιατροφιλόσοφος με σπουδές στην Ιταλία. Έζησε έως το 1853 στην Αθήνα και συνέστησε λιθογραφείο, όπου εκδόθηκαν περίπου 25.000 τόμοι καλύπτοντας ένα ευρύτατο πεδίο γνώσεων (ιατρική, γεωγραφία, ιστορία, θρησκεία κ.ά.)[5]. Λανθασμένα αναφέρεται πολλές φορές ως Δανιήλ Πύρρος.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 16 Σεπτεμβρίου 2017
