Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821 τις ανάγκες της πληροφόρησης κλήθηκαν να καλύψουν χειρόγραφες εφημερίδες. Το πρώτο φύλλο αντιγραφόταν και στελνόταν σε έναν τόπο, όπου άλλοι αντιγραφείς αναλάμβαναν να αναμεταδώσουν το περιεχόμενο.
«Σάλπιγξ Ελληνική». Το φύλλο της 1ης Αυγούστου 1821.
Αλλά οι ανάγκες του Αγώνα απαιτούσαν την έκδοση εφημερίδας ώστε αφενός να εκδίδονται ικανά αντίτυπα και αφετέρου να αποστέλλονται στο εξωτερικό. Η έκδοση της πρώτης εφημερίδας, η οποία έφερε τον τίτλο «Σάλπιγξ Ελληνική», ήταν ένα από τα μείζονα επαναστατικά επιτεύγματα. Πρωταγωνίστησαν ο Δημήτριος Υψηλάντης, η Καλαμάτα, στα χώματα της οποίας φιλοξενήθηκε το πρώτο υποτυπώδες «Εθνικό Τυπογραφείο», ο τυπογράφος Κωνσταντίνος Τόμπρας και ο συντάκτης Θεόκλητος Φαρμακίδης.
Το πρώτο Τυπογραφείο
Ως γνωστόν, ο Δημήτριος Υψηλάντης στάλθηκε από τον Γενικό Επίτροπο αδελφό του Αλέξανδρο στην Ελλάδα. Με την αρωγή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, όταν πέρασε από την Τεργέστη στην Ύδρα, μαζί με άλλα χρήσιμα πράγματα, είχε συσκευασμένο και ένα πλήρες μικρό τυπογραφείο. Χρειαζόταν ωστόσο ένας τυπογράφος για να το λειτουργήσει. Από τη δύσκολη θέση θα τον βγάλει ο Ιάκωβος Τομπάζης, ο οποίος τον ενημέρωσε πως στα Ψαρά είχε διασωθεί ένας Έλληνας τυπογράφος από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας[1].
To πιεστήριο του πρώτου Εθνικού Τυπογραφείου στο Ναύπλιο.
Επρόκειτο περί του σπουδαίου Κωνσταντίνου Τόμπρα, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Βιέννη και είχε μυηθεί στα μυστικά της τυπογραφίας στο Παρίσι. Λειτούργησε και διηύθυνε τυπογραφείο στην πατρίδα του από το 1819 έως και τις αρχές Ιουνίου 1821, όταν οι Τούρκοι κατέστρεψαν τις Κυδωνιές. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Υψηλάντης έστειλε πλοίο για να παραλάβει τον Τόμπρα και τον βοηθό του Νικολαΐδη.
Στα Βέρβαινα
Εν τω μεταξύ, ο Υψηλάντης μετακινήθηκε στο ελληνικό στρατόπεδο των Βερβαίνων, κουβαλώντας μαζί του και το τυπογραφείο, το οποίο παρέμενε συσκευασμένο σε κουτιά προκαλώντας την περιέργεια των αγωνιστών. Εκεί φθάνει και ο Κ. Τόμπρας. Μετά από πολλές συζητήσεις και συνεννοήσεις αποφασίζεται το τυπογραφείο να στηθεί σε ένα τζαμί της Καλαμάτας, η οποία θεωρούνταν πιο ασφαλής από τα άλλα μέρη. Έπρεπε, ωστόσο, να βρεθεί και ο κατάλληλος συντάκτης που θα διηύθυνε τις εργασίες και θα φρόντιζε για το περιεχόμενο της εφημερίδας.
Θεόκλητος Φαρμακίδης (1784-1860).
Ως καταλληλότερος κρίθηκε ο 37χρονος φιλελεύθερος Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο οποίος είχε επιστρέψει από τις σπουδές του στο εξωτερικό και είχε προηγούμενη εμπειρία. Εξάλλου, οι περιστάσεις δεν έδιναν στον Υψηλάντη περιθώριο για επιλογές. Ο Θ. Φαρμακίδης, ως «επιστάτης και εκδότης» της πρώτης εφημερίδας, θα δώσει την ιδεολογική κατεύθυνση του Επαναστατικού Κινήματος των Ελλήνων και θα ορίσει την αναγκαιότητα της κοινοποίησης μέσω του Τύπου, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, του δικαιώματος των Ελλήνων να ανακτήσουν την ελευθερία τους. Η συσπείρωση του αγωνιζόμενου Έθνους ήταν ανάμεσα στους στόχους του συντάκτη, ο οποίος αναζητούσε τους καλύτερους διαύλους επικοινωνίας στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Η διακήρυξη
«Εις τας παρούσας περιστάσεις της Ελλάδος, ότε όλον το ελληνικόν γένος, μην υπομένον τον βαρύν της τυραννίας ζυγόν, τον οποίον έφερεν αναξίως αιώνας ολοκλήρους, απεφάσισεν υπό την προστασίαν της θείας Προνοίας, να πιάση τα όπλα δια να αναλάβη την οποίαν απώλεσεν αυτονομίαν, είναι αναγκαιοτάτη και εφημερίς εις την Ελλάδα εκδιδομένη. Το γένος όλον αγωνιζόμενον τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα θέλει να βλέπη και διά του τύπου τους αγώνας του κηρυττομένους, τας αρετάς των καλών δημοσίως επαινουμένας, και τας κακίας των κακών εξελεγχομένας, εις αποφυγήν και μίμησιν» έγραφε στην εκδοτική διακήρυξη, «ανακήρυξιν» όπως την αποκαλεί, ο Θ. Φαρμακίδης[2].
Πατριωτικές προκηρύξεις, όπως το περιεχόμενο της περίφημης «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ειδήσεις για τα πολεμικά γεγονότα και κείμενα που στόχευαν στην ενδυνάμωση του αγωνιστικού πνεύματος των Ελλήνων, δημοσιεύονταν στην «Ελληνική Σάλπιγγα». Οι στόχοι, που δημοσιεύονται στο πρώτο φύλλο «Εν Καλαμάτα, έτει α’ της ελευθερίας (1821)», ήταν φιλόδοξοι. Οι παράγοντες έκδοσής της ευελπιστούσαν ότι πέραν των πολεμικών, θα κάλυπτε και τα πολιτικά γεγονότα, φροντίζοντας ωστόσο να «μη βλαφθώσι ποτέ τα προς όλας τα διοικήσεις οφειλόμενα καθήκοντα». Επίσης, ήθελαν να την εκδίδουν τετρασέλιδη και μέρα παρά μέρα, εξαιρουμένων των Κυριακών και των εορτών, ενώ η ετήσια συνδρομή οριζόταν στα πενήντα γρόσια. Ήταν μάλιστα αυστηροί στο ζήτημα των συνδρομών αφού «χωρίς προκαταβολή της τιμής ή ασφαλούς εγγυήσεως περί αυτής, εφημερίς δεν δίδεται, μήτε στέλλεται»[3].
Δημήτριος Υψηλάντης (1793-1832).
Διαφωνίες
Ωστόσο, η πρώτη εκείνη ελληνική εφημερίδα δεν έμελλε να μακροημερεύσει. Οι δύο κύριοι φυσικοί παράγοντες έκδοσής της, ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, σύντομα διαφώνησαν. Ο πρώτος ήθελε να υποβάλλονται στην έγκρισή του τα προς δημοσίευση άρθρα, γεγονός το οποίο απέκρουσε διαρρήδην ο Θ. Φαρμακίδης[4]. Εκδόθηκαν μόνον τρία τεύχη, το πρώτο την 1η Αυγούστου 1821, το δεύτερο την 5η Αυγούστου 1821 και το τρίτο την 20ή Αυγούστου 1821.
Η διακοπή της έκδοσής της σήμανε και την αναστολή της λειτουργίας εφημερίδων για τα κρίσιμα χρόνια 1822 και 1823. Όταν κατελήφθη η Τριπολιτσά, ο Κ. Τόμπρας διατάχθηκε και μετέφερε εκεί το τυπογραφείο, το οποίο χωρίς να λειτουργήσει και να συσκευαστεί και λόγω των ανωμάλων καταστάσεων, μεταφέρθηκε στο Άργος και από εκεί στην Κόρινθο, όπου έγιναν αρκετές σπουδαίες εκτυπώσεις (Σύνταγμα ή Προσωρινόν Πολίτευμα, προκηρύξεις, διαταγές κ.ά.). Με την ανακήρυξη του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους ο πρώτος τυπογράφος Κ. Τόμπρας εργάστηκε σε διάφορα τυπογραφεία της χώρας.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 23 Μαρτίου 2014
