Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ο Βαυαρός Ξαβέριο Λάνδερερ (1809-1885) καταγράφεται ως ο πρώτος καθηγητής της Φαρμακευτικής Χημείας, της Συνταγολογίας και της Βοτανικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Διατέλεσε επίσης, μέλος του Ιατροσυνεδρίου και ήταν ιδρυτικό μέλος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών αλλά και της Εταιρείας Φυσικής Ιστορίας. Φιλέλλην και εξαιρετικός επιστήμονας, υπήρξε από τους πολυάριθμους εκείνους Βαυαρούς που μετά την έξωση του Όθωνα προτίμησαν για μόνιμο τόπο κατοικίας τους την νέα τους πατρίδα, ενώ πολλές φορές βρέθηκε στο επίκεντρο των αντιδράσεων των φοιτητών που πρωτοστάτησαν στην απομάκρυνση των Βαυαρών.
Η επιστημονική συμβολή του ήταν αναμφισβήτητα ιδιαίτερη και μνημειώδης η διάθεση προσφοράς του. Εξάλλου, τιμήθηκε με ανώτατες διακρίσεις τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό για τις επιστημονικές του επιδόσεις. Ωστόσο διασώθηκε μακρά σειρά ανέκδοτων επεισοδίων που συνοδεύουν την επιστημονική ζωή του, τα οποία δεν θίγουν την υστεροφημία του αλλά αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο το πάθος του και τη διάθεση για άδολη προσφορά. Εξάλλου, όλοι όσοι τον γνώρισαν και έγραψαν σχετικά, φρόντισαν να διασώσουν τα ανέκδοτα αυτά που χρωματίζουν την ζωή των Αθηνών του 19ου αιώνα και μας προσφέρουν το κλίμα της εποχής.
Ξαβέριος Λάνδερερ (1809-1885)
Λαϊκές διαλέξεις
Σε ένα από τα «Ιστορικά Σημειώματά» του στην «Εστία», ο Δ. Γατόπουλος έγραψε πως προσέφερε λαϊκές επιστημονικές διαλέξεις που λάμβαναν χώρα το 1861, στο επί της οδού Πειραιώς Πολυτεχνείο (σήμερα Σχολή Εθνικού Θεάτρου και κοινωνικές δομές), το οποίο διευθυνόταν από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου. Στα λαϊκά αυτά μαθήματα ο Γρηγόριος Παππαδόπουλος δίδασκε Ιστορία, ο Ιωσήφ Μίνδλερ στενογραφία και ο Ξ. Λάνδερερ Φυσική και Χημεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον φαίνεται πως παρουσίαζαν οι παραδόσεις του στο Χημείο του Πανεπιστημίου, το οποίο ήταν εγκατεστημένο στα υπόγεια. Τη σωρεία των φιαλιδίων συνόδευαν πολλά και παράδοξα πράγματα, όπως ένας ανθρώπινος σκελετός σε μία γωνιά, κρανίο πάνω στην έδρα κ.ά.
Το πρωινό του μάθημα, συνήθως ξεκινούσε στις 8:00 το πρωί και διαρκούσε μία ώρα, αποτελούσε πόλο έλξεως για ολόκληρη την νεολαία της πόλεως των Αθηνών. Έσπευδαν να παρακολουθήσουν από κοντά τα πειράματα του διάσημου και εξαίρετου επιστήμονα. Περισσότερο από όλα προκαλούσαν εντύπωση η μορφή και ο τρόπος ομιλίας του Λάνδερερ, και αυτό γιατί, όπως οι περισσότεροι Γερμανοί, δεν μπορούσε να χειριστεί με άνεση την ελληνική γλώσσα, προκαλώντας μειδιάματα και γέλια «διά των παραδόξων γλωσσικών παραπτωμάτων». Έτσι, μπερδεύοντας στην προφορά του το «θήτα» με το «ταυ», θέλοντας να μιλήσει για το «θείον», έκανε λόγο τελικά για το… τείον!
Έκδοση του Ξ. Λάνδερερ (1871).
Το Υγρόν Πυρ!
Από όλα δε τα πειράματα που έκανε, προτιμούσε κυρίως αυτό με το υγρόν πυρ, του οποίου θεωρούσε ότι είχε ανακαλύψει την σύνθεση. Ωστόσο, ορισμένες φορές η εκτέλεσή του γινόταν ιδιαίτερα επικίνδυνη, όπως εκείνη την φορά που κατά τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα, υφηγητή τότε της Αρχαιολογίας, παρ’ ολίγον να «καή ολόκληρος η γενειάς» του επισκόπου Ύδρας. Είχε, όμως, ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ, ήταν πρόθυμος και φίλεργος, αλλά και αρκετές φορές αφηρημένος. Αγαπούσε, μάλιστα, ιδιαίτερα και τις τιμές, γι’ αυτό και κυριολεκτικώς συγκινούνταν ο εξέχων αυτός επιστήμων όταν, μπαίνοντας στην αίθουσα διδασκαλίας, οι φοιτητές του τον χειροκροτούσαν!
Αναμφισβήτητα οι δραστηριότητές του τον αναδείκνυαν σε έναν γραφικό αλλά πολύτιμο πανεπιστημιακό δάσκαλο και πρακτικό τύπο. Μεταξύ άλλων φρόντιζε να δημοσιεύει στις εφημερίδες διάφορες πρακτικές συνταγές για ότι μπορούσε να φανταστεί ο νους του ανθρώπου. Υπήρξε πρωτοπόρος στις συνταγές βαψίματος των μαλλιών αλλά και της χρήσεως του ρετσινόλαδου, πρότεινε λύσεις στους εμπόρους για να αναγράφουν με ανεξίτηλο τρόπο πάνω σε κασσιτερωμένα αγγεία, δηλαδή τενεκέδες, το περιεχόμενό του. Πρότεινε επίσης, τρόπους για να φτιάχνουν μόνοι τους και να πίνουν οι Αθηναίοι μεταλλικό νερό αλλά και ευρηματικές ιδέες για να κατασκευάζονται φτηνά κοσμήματα πάνω στα φέρετρα!
Βάψιμο μαλλιών
Εξάλλου, ο Ξ. Λάνδερερ, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στο ελληνικό κοινό για τις πολύτιμες υπηρεσίες που προσέφερε σε διάφορες κρίσιμες περιόδους. Όπως όταν επλήγη από πανώλη ο Πόρος (1837). Η αυτοθυσία και ο τρόπος με τον οποίο συμμετείχε στην προσπάθεια καταστολής αλλά και περιορισμού της επιδημίας, ανέδειξαν την φιλοτιμία και την υπευθυνότητά του, στοιχεία τα οποία τον συνόδευαν σε όλη την ζωή του. Επίσης, τον διέκρινε η σταθερή απόφασή του να εκλαϊκεύει τις γνώσεις, πράττοντας ότι ήταν δυνατόν ώστε να προσφέρονται πολύτιμες υπηρεσίες στο κοινό. Εξέδωσε πλήθος επιστημονικών εργασιών και συγγραμμάτων, όχι μόνον καλύπτοντας τις ανάγκες των πανεπιστημιακών μαθημάτων του, αλλά και μελέτες για πηγές πολύτιμων υδάτων, περιοχές ορυκτών κ.ά.
Εβδομηντάρης πια κι ενώ δεν είχε ακόμη συνηθίσει να χειρίζεται άριστα την ελληνική γλώσσα, προσέφερε στο κοινό δεκάδες πολύτιμες συνταγές. Έτσι όποιος ήθελε να βάψει τα μαλλιά του μαύρα ή ξανθά, εν έτει 1879, έπρεπε πρώτα να καθαρίσει πολύ καλά τα μαλλιά του. Ύστερα να διαλύσει ένα μέρος υπερμαγγανικού καλίου σε 100 μέρη νερού και με ένα σφουγγάρι να πασαλείψει τα μαλλιά, το μουστάκι ή τα γένια. Τα πράγματα ήταν πιο δύσκολα για όποιον ήθελε να κάνει τα μαλλιά του καστανά. Έπρεπε προηγουμένως να αλείψει τις τρίχες με πυρογαλλικό οξύ και μετά με διάλυμα υπερχλωριούχου σιδήρου και υδροχλωρικού χαλκού σε ροδόνερο!
Ξαβέριος Λάνδερερ
Το ρετσινόλαδο
Ήταν όμως, ο Ξ. Λάνδερερ και ένας από τους εισηγητές στην Ελλάδα της χρήσης του ρετσινόλαδου ως καθαρτικού για μεγάλους και παιδιά. Εξέδωσε οδηγία «διά τας φιλοστόργους μητέρας» επισημαίνοντας ότι το ρετσινόλαδο ήταν δύσληπτο και δύσκολα θα το έπιναν τα παιδιά. Έτσι θα έπρεπε να το ανακατεύουν με ζάχαρη μέχρι να γίνει πολτός ώστε τα παιδιά να το θεωρούν γλύκισμα και να το ζητούν! Ιδιαίτερα ασχολήθηκε ο Λάνδερερ με το ζήτημα του νερού που προβλημάτιζε την Αθήνα τόσο για την ποσότητα όσο και για την ποιότητά του. Πρότεινε λοιπόν επειδή το πόσιμο νερό ήταν συχνά θολό να φτιάχνουν οι καταναλωτές φίλτρα.
Ο τρόπος ήταν απλός. Έπρεπε να απλώσουν πάνω σε βρεγμένο βαμβακερό ή λινό ύφασμα φύλλο λεπτού χαρτιού (τσιγαρόχαρτου) και να διυλίζουν το νερό. Έτσι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να πίνουν νερό διαυγές και καθαρό. Αλλά και γι’ αυτούς που βρωμούσαν τα πόδια τους, ασθενείς και μη, είχε λύση ο Λάνδερερ. Τους σύστηνε να βάζουν στις περικνημίδες τους τανίνη, φυσική ουσία που παράγεται από τα βαλανίδια, το φλοιό της ακακίας κ.ά. Όπως υποστήριζε μετά από λίγο καιρό θα έπαυαν ο ιδρώτας και η δυσωδία προς όφελος του… πάσχοντος αλλά και των οικείων του.
Και όταν συνέβησαν πολλά ατυχήματα με τους τενεκέδες πετρελαίου που πολλοί αποθήκευαν στα σπίτια τους, ζήτησε να εκδοθεί αστυνομική διάταξη που να υποχρεώνει όσους είχαν ποσότητες πετρελαίου να βάζουν τους τενεκέδες μέσα σε βαρέλια γεμάτα νερό. Εννοείται πως οι εκατοντάδες συνταγές του Λάνδερερ απευθύνονταν στους κατοίκους των Αθηνών της εποχής της βασιλείας Γεωργίου Α΄ και δεν έχουν σήμερα, τουλάχιστον οι περισσότερες, πρακτική σημασία και χρησιμότητα.
