Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Θερινό θέατρο των Αθηνών (χαρακτικό 19ου αιώνα).
Τόσα και τόσα προβλήματα απασχολούσαν την Ελλάδα τις πρώτες ημέρες του 1915, μετά τους δύο Βαλκανικούς και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε εξέλιξη. Ωστόσο, δύο σπουδαίες πνευματικές προσωπικότητες έριζαν για την πρώτη γυναίκα που ανέβηκε σε θεατρικό σανίδι των Αθηνών μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους! Ο 47χρονος ιστορικός του θεάτρου Νικόλαος Λάσκαρης υποστήριζε πως πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός θεάτρου ήταν η πανέμορφη εργάτρια μεταξουργείου Αικατερίνη Παναγιώτου, ενώ ο 52χρονος δημοσιογράφος και πολιτικός Θεόδωρος Βελλιανίτης, διαψεύδοντας τον Λάσκαρη, έγραψε πως πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός θεάτρου ήταν η θεατρίστρια, όπως αποκαλούσαν τις ηθοποιούς, Αθηνά Φιλιππάκη. Το ζήτημα ήταν φυσικό να απασχολεί τον άρρενα, κυρίως, πληθυσμό, αφού όλοι γνώριζαν τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία και τις απόψεις που επικρατούσαν για τη συμμετοχή της στα δημόσια θεάματα.
Νικόλαος Λάσκαρης (1868-1945).
Ο πόλεμος που ξέσπασε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων ήταν αμείλικτος. Ο Λάσκαρης αντεπιτέθηκε κατηγορώντας τον Βελλιανίτη για ανακρίβειες και παρουσίασε σπουδαία τεκμήρια για την απαρχή της θεατρικής κίνησης στην ελληνική πρωτεύουσα επί Όθωνος, όπως έγγραφο – έκκληση που απευθύνθηκε προς τον δήμαρχο Αθηναίων (1842) για να βρεθούν «κόσμια και ευειδή κοράσια» για το θέατρο, κυρίως «πτωχαί νεανίδαι», οι οποίες θα έπαιρναν πενήντα ολόκληρες δραχμές μηνιαίως[1]. Στις σελίδες των εφημερίδων ξεδιπλωνόταν η θεατρική ιστορία και δημοσιεύονταν τα ονόματα των πρώτων γυναικών που έπαιξαν θέατρο και διακρίνονταν για την ομορφιά αλλά και τη γενναιότητά τους. Κι ενώ ο Λάσκαρης κατηγορούσε τον Βελλιανίτη ότι ήταν πεισματάρης και ότι προσπαθούσε να τον αντικρούσει με σοφιστείες, το γεγονός προκάλεσε και μακρά σειρά παρεμβάσεων.
Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863-1935).
Όπως του δικαστικού, ποιητή και πεζογράφου Τιμολέοντος Αμπελά, ο οποίος υποστήριξε πως κάποια τρίτη ηθοποιός στο θέατρο της Σύρου θα ήταν που ανέβηκε στο σανίδι, ή του δημοσιογράφου και θεατρικού συγγραφέα Χαράλαμπου Άννινου ή του γηραιού ηθοποιού Α.Ν. Πετσάλη που έσπευδε να διορθώσει ανακρίβειες για γεγονότα τα οποία είχε ζήσει και στα οποία συμμετείχε. Νέες λεπτομέρειες στη δημοσιότητα για τους μουστακαλήδες που έπαιζαν την κυρά Βασιλική, τις θυγατέρες σπουδαίων αγωνιστών της Επανάστασης που ασχολήθηκαν με το θέατρο, τις γλίσχρες εισπράξεις και τις δραματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες έδιναν τις παραστάσεις τους οι ηθοποιοί της εποχής, για το πως συντάσσονταν τα συμβόλαια και το πως οι γονείς των κοριτσιών ήταν εκείνοι που αναλάμβαναν κάθε ευθύνη έναντι του νόμου για τις συμφωνίες με τη θεατρική επιχείρηση, εισπράττοντας βεβαίως και τα έσοδα για λογαριασμό της κόρης τους.
Στη συζήτηση εισήλθε εν τω μεταξύ και ο Νικόλαος Δ. Λεβίδης, επίσης σπουδαίος λόγιος και πολιτικός της εποχής, ο οποίος κατείχε και πολλά αρχεία σχετικά με το πρώτο θέατρο των Αθηνών. Δημοσίευσε μια θαυμάσια πραγματεία σε συνέχειες φωτίζοντας νέες πτυχές. Η συγκέντρωση των άρθρων αυτών αποτελεί πλέον μία από τις πλέον πολύτιμες ιστορικές πηγές. Εννοείται πως ήλθαν στο φως πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή των δύο γυναικών που είχαν φύγει από τη ζωή, δηλαδή την Αικατερίνη Παναγιώτου και την καταγόμενη από το Άργος Αθηνά Φιλιππάκη. Επίσης, ότι το 1840 οι μέχρι τότε αποκαλούμενοι υποκριτές απόκτησαν το επαγγελματικό «ηθοποιός», ποιοί ήταν οι πρωταγωνιστές της θεατρικής κίνησης, που βρίσκονταν τα πρώτα θέατρα και πολλές ακόμη πολύτιμες πληροφορίες. Τελικά, αφού επί εβδομάδες δημοσιεύονταν εργασίες ολόκληρες, όσοι συμμετείχαν στη δημόσια συζήτηση δεν συμφώνησαν ποια ανέβηκε πρώτη στο σανίδι, αλλά ότι σίγουρα έπαιξαν με λίγες ημέρες διαφορά. Κερδισμένοι βγήκαν όμως οι αναγνώστες, οι οποίοι απολάμβαναν τα δημοσιεύματα και οι ερευνητές που βρίσκουν σπουδαίο υλικό για τις εργασίες τους, φροντισμένο από φωτισμένες γραφίδες.
