Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η Τριανδρία αποτελεί πλέον μία από τις δημοτικές ενότητες του Δήμου Θεσσαλονίκης. Είναι σημειολογικά ο πρώτος προσφυγικός συνοικισμός που γεννήθηκε από το καθεστώς της Κυβέρνησης Εθνικής Αμύνης του Ελευθερίου Βενιζέλου. Εξ ου και η ονομασία της, η οποία οφείλεται στην τριανδρία του κινήματος, δηλαδή στα μέλη της προσωρινής κυβερνήσεως (Ελευθέριος Βενιζέλος, Παύλος Κουντουριώτης και Παναγιώτης Δαγκλής).
Γράφτηκαν πολλά, ακούστηκαν περισσότερα, αστικοί μύθοι συνοδεύουν τη γέννηση και την εξέλιξη του ιστορικού αυτού οικισμού, ο οποίος υποδέχτηκε πρόσφυγες, κυρίως από τη Μικρά Ασία και τη Θράκη, αλλά και πολλούς που εγκατέλειπαν την αποκαλούμενη παλαιά Ελλάδα λόγω του διχασμού. Στα οδωνύμιά της σώζεται ένα σημαντικό κομμάτι της νεότερης ελληνικής Ιστορίας. Στη διαδρομή της Τριανδρίας απεικονίζεται ο τρόπος που βίωσαν την πραγματικότητα οι Νεοέλληνες τον τελευταίο αιώνα.
Η περίφημη βρύση του Συνοικισμού που αποκαλύφθηκε την ημέρα της θεμελίωσης.
Σχέδια και πρωταγωνιστές
«Όπισθεν του Παπαφείου Ορφανοτροφείου και βορείως της Τούμπας» θεμελιωνόταν με κάθε επισημότητα ο νέος συνοικισμός στις 13 Φεβρουαρίου 1917. Είχε ήδη στηθεί η «Βρύση», πάνω στην οποία είχε αναγραφεί το μήνυμα που απεικόνιζε τις συνθήκες της εποχής και το κλίμα που επικρατούσε. Μεταξύ άλλων, ανέφερε πως «…ώδε τίθεται λίθος θεμέλιος πεντήκοντα οίκων προσφυγής και περιθάλψεως Ελλήνων θυμάτων απηνούς διωγμού Σουλτάνου της Τουρκίας, Βασιλέως της Βουλγαρίας και δυσεβούς των Αθηνών Δεσποτάτου νόμων και οσίων γένους του Ελληνικού αποστάτου»!
Ο διχασμός βρισκόταν στην υπέρτατη ακμή του και στο στόχαστρο βρισκόταν ο βασιλεύς Κωνσταντίνος και η κυβέρνηση του Σπυρίδωνος Λάμπρου. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θεμελίωσε την πλάκα κρατώντας χρυσό σφυρί και έριξε στην τάφρο ένα χρυσό δεκάφραγκο. Το μέρος όπου ιδρύθηκε ο συνοικισμός κρινόταν ως ένα από τα πιο υγιεινά της Θεσσαλονίκης. Ανεγέρθηκαν πενήντα ευρύχωρες οικίες, ανεπτυγμένες σε τέσσερις παράλληλες γραμμές που τέμνονταν από ευρείς για την εποχή δρόμους οι οποίοι έφεραν τα ονόματα Ελευθερίου Βενιζέλου, Παύλου Κουντουριώτη, Παναγιώτη Δαγκλή, Σπύρου Σίμου, Φωκίωνος Κοπανάρη και Αλέξανδρου Πάλλη!
Ανέκδοτη φωτογραφία από την τελετή θεμελίωσης (13 Φεβρουαρίου 1917). Διακρίνονται ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Παύλος Κουντουριώτης και πίσω στη μέση ο Παναγιώτης Δαγκλής. Με την πλάτη προς το φακό (αριστερά στη φωτογραφία) ο ομιλητής Σπ. Σίμος.
Τα εγκαίνια
Ο τελευταίος ήταν γενικός γραμματέας της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας. Στο μέσον της πρώτης σειράς δημιουργήθηκε πλατεία με κηπάριο, η οποία ονομάστηκε «Πλατεία Τριανδρίας». Πίσω από την πλατεία αναπτύχθηκαν αστυνομικός σταθμός, φαρμακείο, ιατρείο, συσσίτιο και λίγο παραπάνω απολυμαντήριο, αποτεφρωτικός κλίβανος, πλυντήριο δεξαμενή και παντοπωλείο! Δηλαδή οργανωνόταν ένα μικρό χωριό, χτισμένο με όλους τους κανόνες υγιεινής της εποχής. Το σχέδιο εκπόνησε ο αρχιτέκτων μηχανικός της Ανωτάτης Διευθύνσεως Περιθάλψεως Αθανάσιος Γιάτας και την εκτέλεσή του ανέλαβε ο γνωστός επί 26ετία γενικός γραμματέας της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Αλέξανδρος Λέτσας. Επιβλέπων, εκ μέρους της διοικήσεως, ήταν ο διευθυντής του Γραφείου Δημόσιας Υγείας Φωκίων Κοπανάρης.
(4 Ιουνίου 1917): Διακρίνονται ο Αστυνομικός Σταθμός, το Ιατρείον, το Συσσίτιον κ.ά.
Τα πάντα εξελίχθηκαν με απίστευτη για τα ελληνικά δεδομένα ταχύτητα. Περίπου τέσσερις μήνες αργότερα, στις 4 Ιουνίου 1917 τελούνταν τα εγκαίνια του νέου συνοικισμού, ο οποίος βρισκόταν «εις μέρος περίοπτον επί υψώματος επικλινούς προς νότον έναντι της θαλάσσης και έχοντος όπισθεν άλλα υψώματα τα οποία θα προφυλάττουν από τον σφοδρόν άνεμον του Βαρδάρη έχει κτισθή εις διάστημα ολιγώτερον των τριών μηνών ο νέος συνοικισμός των προσφύγων»! Παρουσία της Τριανδρίας και του Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Γενναδίου, στήθηκε ένα πραγματικό πανηγύρι.
Η ονομασία
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ονομασία της Τριανδρίας. Ο τρόπος και ο χρόνος που καθιερώθηκε διότι γράφονται πολλά, ποικίλα και ανυπόστατα. Στην πραγματικότητα και ενώ το έργο βρισκόταν σε εξέλιξη ο υπεύθυνος σύμβουλος (:υπουργός) Σπυρίδων Σίμος, με πλούσιο παρελθόν στον Τύπο και μάλλον πρωτοπόρος στα ζητήματα επικοινωνίας, ασχολήθηκε με το ζήτημα της ονομασίας του νέου συνοικισμού. Επισήμως αποκάλυψε στην ομιλία του, την ημέρα που έγιναν τα εγκαίνιά του, ότι ο ίδιος υπήρξε ο ανάδοχος.
Όπως αποκαλύπτεται από το αρχείο του Σπ. Σίμου, χρησιμοποίησε ένα τέχνασμα, προκειμένου, αφενός να επιδαψιλεύσει τιμές στον Ελ. Βενιζέλο και αφετέρου να τροφοδοτήσει ακόμη περισσότερο τη δημοφιλία του. Είπε στο ακροατήριο ότι ο ίδιος πρότεινε όπως ονομαστεί «Προάστειον Βενιζέλου», αλλά κατά ρητή επιθυμία του Βενιζέλου ο συνοικισμός ονομάσθηκε «Προάστειον Τριανδρίας». Μια προσεκτική ανάγνωση των χειρογράφων του αποκαλύπτει, όμως, πως αυτή την ονομασία, δηλαδή Τριανδρία, είχε προκρίνει από την αρχή και πως η αναφορά στα περί «Προαστείου Βενιζέλου» ήταν ένα ακόμη από τα επικοινωνιακά τεχνάσματά του.
(4 Ιουνίου 1917): Ο Συνοικισμός στολισμένος την ημέρα των εγκαινίων. Στο κέντρο η βρύση.
Ο Άγιος Σπυρίδων
Η ζωή στο «Προάστειον Τριανδρίας» κύλησε όπως σε όλους τους Συνοικισμούς. Σύντομα απέκτησε και την εκκλησία του, τον Άγιο Σπυρίδωνα, του οποίου η ιστορία αναδεικνύει και το φιλόθρησκο των κατοίκων του. Πριν καλά καλά αποκτήσουν τα απαραίτητα, με την αρωγή επιφανών γυναικών της Θεσσαλονίκης, φρόντισαν να αποκτήσουν τον ευκτήριο οίκο τους, έστω την πρώτη πρόχειρη κατασκευή, τον Απρίλιο 1918. Το όνομα Άγιος Σπυρίδων επελέγη προς τιμήν του αρμοδίου υπουργού, συμβούλου όπως ονομαζόταν τότε, Σπ. Σίμου, ο οποίος είχε την ευθύνη και την εποπτεία για την ανέγερση του Συνοικισμού. Ένας απέραντος όγκος ανέκδοτων τεκμηρίων περιμένει τους ερευνητές που θα αποκαλύψουν την πλούσια ιστορία του.
Οπωσδήποτε με τις παλιννοστήσεις υπήρξαν αλλαγές στην ανθρωπογεωγραφία του συνοικισμού. Μόνον στις αρχές 1919, από τους συνοικισμούς Πολίχνης (Λεμπέτ) και Τριανδρίας είχαν υποβληθεί αιτήσεις παλιννόστησης από 6.574 οικογένειες, που αντιπροσώπευαν 26.144 άτομα! Τον Ιανουάριο 1934 σχηματίσθηκε η Κοινότητα Τριανδρίας με πληθυσμό 3.500 κατοίκους. Το όριό της κατέβαινε από τη χαράδρα, αριστερά του περίφημου Κόκκινου Σπιτιού, για να συναντήσει το όριο της Κοινότητας Δόξης. Από εκεί ακολουθούσε τη γραμμή του σχεδίου Θεσσαλονίκης ανατολικά για να συναντήσει την άλλη μεγάλη χαράδρα. Στην απογραφή του 1940 ο πληθυσμός εμφανίζεται στις 2.850 κατοίκους και το 1951 στους 3.210 κατοίκους. Η Κοινότητα αναβαθμίσθηκε σε δήμο το 1982, για να προσαρτηθεί εντέλει από τον Δήμο Θεσσαλονίκης είκοσι οκτώ χρόνια αργότερα (2010).
