Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής. Φωτογραφικό αρχείο Π. Πουλίδη – ΕΡΤ
Άνω κάτω έγιναν παραμονές των Χριστουγέννων 1930 οι δυναμικές οργανώσεις Δωδεκανήσιων από την Αίγυπτο και ολόκληρη την Ελλάδα με την Κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου και την Ιταλική πρεσβεία στην Αθήνα, ενώ στην υπόθεση ενεπλάκησαν ο Δήμος Αθηναίων, η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών αλλά και οι μασόνοι της πρωτεύουσας! Αφορμή υπήρξε η προτομή του καταγόμενου από την Πάτμο Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου.
Στήθηκε σχεδόν στο κέντρο της πλατείας Φιλικής Εταιρείας, δηλαδή της γνωστής μας πλατείας Κολωνακίου και αποκαλύφθηκε με κάθε επισημότητα στις 21 Δεκεμβρίου 1930. Με έκπληξη όμως διαπίστωσαν όσοι παρευρέθησαν στην τελετή ότι με «άνωθεν εντολή» είχαν απαλειφθεί το προηγούμενο βράδυ τα ονόματα των δώδεκα νησιών, τα οποία ο καλλιτέχνης είχε χαράξει στις πλευρές του βάθρου[1].
Εμμανουήλ Ξάνθος
Έσβησαν τα ονόματα των δώδεκα νησιών!
Επρόκειτο για ένα ολόκληρο μνημείο, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από Συλλόγους Δωδεκανησίων και τον σπουδαίο γιατρό Σκεύο Ζερβό, αλλά δεν έμελε να ευτυχήσει στην κεντρική αυτή πλατεία των Αθηνών. Κατασκευασμένο από τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο σε πάλλευκο μάρμαρο Πεντέλης, στην αρχική του μορφή είχε ύψος τεσσάρων μέτρων[2]. Τοποθετημένο σε βάση δύο μέτρων δέσποζε σχεδόν στο κέντρο της πλατείας. Στις τέσσερις πλευρές του βάθρου της προτομής είχαν χαραχθεί με χρυσά γράμματα τα ονόματα των δώδεκα νησιών: Ρόδος, Πάτμος, Κάρπαθος, Σύμη κ.λπ., τα οποία ακόμη κατέχονταν από την Ιταλία.
Αλλά η αναγραφή των ονομάτων θεωρήθηκε ότι έθιγε το κύρος της Ιταλίας και ο πρέσβης Μπαστιανίνι προχώρησε σε διαβήματα προς την ελληνική κυβέρνηση. Σύμφωνα με όσα έγραψαν οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες της εποχής επισκέφθηκε τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο υποδεικνύοντάς του την απόξεση των ονομάτων από το βάθρο. Χαράματα λοιπόν έσπευσαν να εξαφανίσουν τα χρυσά γράμματα με τα ονόματα των νησιών, προκαλώντας αλγεινές εντυπώσεις. Παρά ταύτα η αποκάλυψη της προτομής και του μνημείου πραγματοποιήθηκαν με την παρουσία του Αρχιεπισκόπου, του Δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη, εκπροσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, του Προέδρου της Γερουσίας κ.ά. και εκφωνήθηκαν φλογεροί λόγοι[3]. Οι πρώτες αντιδράσεις είχαν σημειωθεί όταν έγινε γνωστό ότι εκ μέρους της κυβέρνησης υποδείχθηκε στους οργανωτές να μην καλέσουν στην τελετή τα Δωδεκανησιακά σωματεία που μπορούσαν να προκαλέσουν επεισόδια με τις αντιδράσεις τους. Τα σωματεία όμως παρευρέθηκαν και κατέθεσαν τα στεφάνια τους, δείχνοντας εμφανώς την ενόχλησή τους[4].
Τελετή και αντιδράσεις
Αίσθηση προκάλεσε η ομιλία του Κωστή Παλαμά, ο οποίος εκπροσωπώντας την Ακαδημία Αθηνών εξιστόρησε το έργο των Φιλικών. Αλλά το κλίμα πυροδότησε ο αντιπρόσωπος των Δωδεκανησίων Αιγύπτου Ζ. Χαλκιάδης, ο οποίος απευθυνόμενος στον Δήμαρχο Αθηναίων είπε πως γνωρίζει ότι αντιβαίνει τις αρχές των αρχαίων κατοίκων της αφού όπως αναφέρει ο Πλούταρχος δεν επέτρεπαν σε άνδρες δούλους να γίνονται κομιστές αναθημάτων σε γεγονότα υπέρ της ελευθερίας. «Δούλος και εγώ, ευλαβώς συγκαταθέτω τον στέφανον προ του μνημείου», είπε ο Χαλκιάδης προκαλώντας συγκίνηση αλλά και οργισμένες αντιδράσεις.
Η προτομή του Εμμ. Ξάνθου στο Κολωνάκι
Στην υπόθεση ενεπλάκησαν και οι τέκτονες των Αθηνών. Μέσω του Προέδρου του Τεκτονικού Ιδρύματος γνωστού βιομήχανου Μιλτιάδη Πουρή προέβησαν σε διαβήματα προς όλες τις αρχές, έσπευσαν να καταθέσουν στεφάνι, ενώ οργάνωσαν και ειδική ανοιχτή εκδήλωση για το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Η πρωτεύουσα μύριζε μπαρούτι με τους Δωδεκανήσιους νεολαίους να απειλούν με επεισόδια, την αστυνομία να προστατεύει το μνημείο για την αποφυγή… παρεμβάσεων και τον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης Μιχαλακόπουλο να προσπαθεί να διασκεδάσει τις εντυπώσεις διαψεύδοντας πως ο πρέσβης της Ιταλίας Μπαστιανίνι ζήτησε, εμμέσως ή αμέσως, την εξάλειψη των λέξεων από το μνημείο του Ξάνθου που στήθηκε στην πλατεία Κολωνακίου[5].
Νέα προσπάθεια
Δύο ημέρες μετά τα Χριστούγεννα, στις 27 Δεκεμβρίου με πρωτοβουλία του Σκ. Ζερβού, ως εκπροσώπου των Σωματείων και την αρωγή του Δήμου Αθηναίων ο γλύπτης Θ. Θωμόπουλος οδηγήθηκε στην πλατεία για να σκαλίσει εκ νέου τα ονόματα στις πλευρές του βάθρου. Τότε παρενέβη η Αστυνομία, η οποία εκτελώντας «κυβερνητική εντολή» απαγόρευση κάθε ενέργεια. Οι αντιδράσεις ήταν οξύτατες[6]. Οι εφημερίδες με πρωτοσέλιδά τους ξεσήκωναν τον κόσμο. Η ιταλική αξίωση θεωρήθηκε ύβρις στην εθνική μας συνείδηση και η στάση της Κυβέρνησης «δουλική»[7]. Οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες αποκαλούσαν τον Πρωθυπουργό «ευτελή εκτελεστή των διαταγών των ξένων», ενώ απειλήθηκαν και επεισόδια από τις εξαιρετικά πολυπληθείς οργανώσεις των νέων από τα Δωδεκάνησα. Χρειάστηκε δε, η παρέμβαση των ψυχραιμότερων για να αποφευχθούν τα χειρότερα[8].
Η υπογραφή του Εμμανουήλ Ξάνθου.
Ο λόγος
Στην πραγματικότητα τα ονόματα σβήστηκαν για να μην διαταραχθεί το επικείμενο ταξίδι του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου στη Ρώμη, το πρώτο δεκαήμερο του νέου έτους (1931). Το ταξίδι στην Ιταλία πραγματοποιήθηκε και ο Βενιζέλος παρουσιάστηκε, από τον φιλικό του διεθνή και ελληνικό Τύπο, ότι ασκούσε πολιτική συμφιλίωσης και εμφανιζόταν ως «θυσιάσας δια την ιταλικήν προσέγγισιν τας διεκδικήσεις της Δωδεκανήσου»[9].
Τα χρόνια πέρασαν, τα Δωδεκάνησα προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα και οι υπερήφανοι Δωδεκανήσιοι χάραξαν τα ονόματα των νησιών στο βάθρο της προτομής, η οποία έκτοτε πέρασε μεγάλες περιπέτειες και μετακινήσεις για να καταλήξει στη σημερινή ταπεινή θέση της. Χωρίς ολόκληρο το λαμπρό βάθρο της η προτομή παραμένει στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας για να θυμίζει τον μεγάλο Έλληνα και τη συμπεριφορά που του επιφύλαξαν οι απόγονοί του.
