του † Επαμεινώνδα Στασινόπουλου
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους.
Από το 1095 ως το 1204 οργανώθηκαν τέσσερεις σταυροφορίες από τη Δύση, με πρόφαση την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους Άραβες και με πραγματικό σκοπό την κατάληψη και εκμετάλλευση από τους Φράγκους της πλούσιας Ανατολής. Την Τετάρτη Σταυροφορία την οργάνωσε ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄, με τη βοήθεια των Βενετών και διαφόρων φεουδαρχών του δυτικού κόσμου. Οι περισσότεροι από τους Σταυροφόρους ήταν επαγγελματίες στρατιωτικοί και τυχοδιώκτες, που ζητούσαν περιπέτειες και κέρδη από την πολεμική επιχείρηση.
Οι Σταυροφόροι, αντί για τους Αγίους Τόπους, κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη (1204) με τη βοήθεια του στόλου της Βενετίας. Ακολούθησε λεηλασία και σφαγή των Βυζαντινών από τους Σταυροφόρους. Μας τις περιγράφουν, με τραγική παραστατικότητα, ο Νικήτας Ακομινάτος Χωνιάτης και ο Μητροπολίτης Εφέσου Νικόλαος Μεσσαρίτης. Ήταν και οι δύο αυτόπτες μάρτυρες. Αλλά και οι νεότεροι ιστορικοί με τα πιο μελανά χρώματα παρουσιάζουν τη διαγωγή των «Χριστιανών» Σταυροφόρων, τις λεηλασίες, τη σφαγή των ανδρών, τις ατιμώσεις των γυναικών και την καταστροφή κάθε έργου τέχνης.
Πάπα Ιννοκέντιος Γ’
Ο Γερμανός ιστορικός Φερδινάνδος Γρηγορόβιος παρουσιάζει την επιδρομή των Σταυροφόρων στο Βυζαντινό κράτος, όμοια με τις επιδρομές στη Δύση, του Αλαρίχου, του Αττίλα και του αρχηγού των Βανδάλων Γενσερίχου. Και προσθέτει: «Οι Σταυροφόροι άνοιξαν τις πύλες του Βοσπόρου για να εισορμήσουν οι Τούρκοι στη Δύση και να στήσουν τη σημαία της ασιατικής βαρβαρότητας στην Αγία Σοφία και στον Παρθενώνα». Ο Ρώσος βυζαντινολόγος Α. Βασίλιεφ γράφει: «Μετά την κατάληψη της πόλεως, επί τρεις ημέρες οι Λατίνοι απειλούσαν την πρωτεύουσα με την σκληρότητά τους, λεηλατώντας κάθε τι που είχε συγκεντρωθεί, διά μέσου των αιώνων, στην Κωνσταντινούπολη.
Τίποτε δεν έμεινε σεβαστό· ούτε οι εκκλησίες, ούτε τα λείψανα, ούτε τα μνημεία τέχνης, ούτε η ατομική ιδιοκτησία. Οι ιππότες της Δύσεως και οι στρατιώτες τους, καθώς και οι Λατίνοι μοναχοί, και οι ηγούμενοι, έλαβαν και αυτοί μέρος στη λεηλασία … Τα λάφυρα μαζεύτηκαν και μοιράστηκαν στους Λατίνους, λαϊκούς και κληρικούς. Μετά από αυτή τη Σταυροφορία, όλη η Δυτική Ευρώπη πλουτίστηκε με τους θησαυρούς της Κωνσταντινουπόλεως και πολλές εκκλησίες των Δυτικών μα ιερά λείψανα.
Τα περισσότερα από τα άγια λείψανα είχαν μεταφερθεί σε μοναστήρια της Γαλλίας και καταστράφηκαν στη Γαλλική Επανάσταση. Τα τέσσερα χάλκινα άλογα, που είχε απαγάγει ο Θεοδόσιος Α΄ από τη Χίο και αποτελούσαν ένα από τα καλύτερα στολίδια του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινουπόλεως, μεταφέρθηκαν στη Βενετία, όπου κοσμούν και σήμερα την εξώθυρα του καθεδρικού ναού του Αγίου Μάρκου». Με το ίδιο πνεύμα γράφουν και άλλοι ιστορικοί, ξένοι και Έλληνες. Αλλά και αυτός ο Γάλλος Βιλεαρδουίνος, που έλαβε μέρος στη Σταυροφορία, ομολογεί ότι, «από την εποχή της δημιουργίας του κόσμου, ποτέ, σε καμμιά πόλη, δεν κατακτήθηκαν τόσα λάφυρα».
Ο κόμης Βαλδουΐνος της Φλάνδρας
Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως ο κόμης Βαλδουΐνος της Φλάνδρας (Baldwin I Count of Flanders, 1172-1205) στέφθηκε, στο Ναό της Αγίας Σοφίας, «Αυτοκράτορας των Ρωμαίων» (Μάϊος 1204). Και για να εξευμενίσει τον ισχυρό αντίπαλό του Βονιφάτιο μαρκήσιο του Μομφερράτου (1150-1207), που διεκδικούσε επίσης το θρόνο του Βυζαντίου, τον έκανε βασιλιά της Θεσσαλονίκης και του παραχώρησε ολόκληρη τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, την κυρίως Ελλάδα και την Κρήτη. Ο Βονιφάτιος πούλησε την Κρήτη στη Βενετία.
Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία είχε πάρει από τη διανομή, χάρη στον αντιπρόσωπό της, τον πολύπειρο Δάνδολο, τη «μερίδα του λέοντος» σε νησιά, σε κάστρα, σε εμπορικά λιμάνια, και τη μισή Κωνσταντινούπολη. Ο Δόγης Ερρίκος Δάνδολος, μαζί με τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄, είχαν ετοιμάσει την Τετάρτη Σταυροφορία, ο ένας σαν πνευματικός αρχηγός και ο άλλος σαν κοσμικός επιχειρηματίας και χρηματοδότης. Ο Ιννοκέντιος δεν ήθελε οι Σταυροφόροι να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη. Όταν όμως την πήραν, τους έδωκε την … ευλογία του.
Το φθινόπωρο του 1204 ο Βονιφάτιος κατέβηκε από τη Θεσσαλονίκη στην κυρίως Ελλάδα. Προηγουμένως είχε παντρευτεί την ουγγρικής καταγωγής χήρα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου. Ο καρδινάλιος Σοφρέδος φρόντισε να επαναφέρει τη χήρα του Ισαακίου, την ωραία Μαρία, στο παλιό της καθολικό δόγμα και να της δώσει το όνομα της Μαργαρίτας. Ο Βονιφάτιος όρισε τη Μαργαρίτα επίτροπό του στη Θεσσαλονίκη και ξεκίνησε για να καταλάβει την κυρίως Ελλάδα. Τον ακολούθησαν και μερικοί Έλληνες, που ο Νικήτας Ακομινάτος τους αποκαλεί «προδότες της πατρίδας τους».
