Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Παρέα στην εξοχή γύρω στα 1890.
Μπορεί στις ημέρες μας να θεωρείται απολύτως φυσιολογικό το φαινόμενο των διακοπών, του παραθερισμού όπως αποκαλούνταν άλλοτε, αλλά δεν ίσχυε το ίδιο τα παλαιότερα χρόνια. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Αθηναίοι ήταν κλεισμένοι στο «γκάγκαρό» τους και δεν ένιωθαν την ανάγκη –δεν μπορούσαν άλλωστε– λόγω των συνθηκών να παραθερίσουν. Περιορισμένοι στη μικρή ζώνη κατοικίας, κάτω από τη σκιά της Ακροπόλεως, βρίσκονταν στην εξοχή κάνοντας λίγων δεκάδων μέτρων απόσταση από τα σπίτια τους. Οι πρώτες παραθεριστικές κινήσεις εμφανίστηκαν στα χρόνια της πρώτης δυναστείας, δηλαδή την εποχή του Όθωνα. Ήταν περιορισμένες και αφορούσαν λίγες και διαλεχτές οικογένειες των Αθηνών. Οικογένειες που δεν διέθεταν βίλες στην εξοχή, αφού υπήρχαν στα γύρω βουνά πλούσια μοναστήρια, τα οποία μπορούσαν να φιλοξενήσουν αρκετές οικογένειες.
Οι ηγούμενοι των μοναστηριών προέρχονταν από τις καλές αθηναϊκές οικογένειες και κάθε καλοκαίρι συγκέντρωναν τους συγγενείς τους στα μοναστήρια, όπου παρουσιαζόταν και κοσμική κίνηση. Όσοι Αθηναίοι πήγαιναν για διακοπές, φρόντιζαν τότε να βαφτίζουν και τα νεογέννητα παιδιά τους σε μεγαλοπρεπείς τελετές. Έτσι, οι συγκεντρώσεις αυτές στα μοναστήρια, τους καλοκαιρινούς μήνες, μετατρέπονταν σε πανηγύρια. Οι οικογένειες που μαζεύονταν εκεί συνδέονταν με συγγένειες. Η αγνότητα των ηθών και η ειλικρίνεια που χαρακτήριζε τις σχέσεις των ανθρώπων έδιναν ευχάριστες διαστάσεις στην παραμονή τους στην εξοχή.
Πρώτο και καλύτερο ήταν το Μοναστήρι της Πεντέλης, η Μονή του Θεολόγου στον Υμηττό, η Καισαριανή, η οποία τότε ήταν μια μακρινή εξοχή, η Μονή Πετράκη, η Μονή Κλειστών και άλλα μοναστήρια που ήταν πλούσια και ευχάριστα. Άλλες οικογένειες κατέφευγαν στο Χαλάνδρι, στο Μαρούσι, στο Μενίδι και στα περίχωρα, σε σπίτια γνωστών τους. Αυτή η καλοκαιρινή μετοικεσία δημιουργούσε ευχάριστα συναισθήματα. Εξάλλου, για την αναχώρηση διεξάγονταν πολλές συνεννοήσεις και αναχωρούσαν πολλές οικογένειες μαζί. Τα αμάξια και οι αραμπάδες στάθμευαν έξω από τη Ριζάρειο Σχολή, όπου ήταν και το ραντεβού της αναχώρησης.
Το ανθρώπινο φορτίο συγκεντρωνόταν πρωί-πρωί και ξεκινούσε ανάμεσα σε χαρούμενες φωνές και ειλικρινείς ευχές, αφού τέτοιο ταξίδι δεν ήταν και εύκολη υπόθεση. Βεβαίως, δεν μπορεί να γίνεται λόγος για οργανωμένα εξοχικά κέντρα εκείνη την εποχή. Δεν υπήρχε και ανάγκη. Η Αθήνα ήταν μια μικρή και δροσερή πόλη, γεμάτη κήπους και τα φουρνέλα δεν είχαν γυμνώσει ακόμη τους λόφους της. Περισσότερη κίνηση παρουσιάστηκε στα χρόνια της δεύτερης δυναστείας, δηλαδή της βασιλείας του Γεωργίου Α’.
Ήταν η εποχή που αυξανόταν με ραγδαίους ρυθμούς ο πληθυσμός. Τότε ανεγέρθηκαν οι πρώτες βίλες στα Πατήσια, τα οποία ήταν ακόμη μακρινή εξοχή και αργότερα στα Φάληρα που διατηρούσαν μια παρθενική αγνότητα, τελείως διαφορετική από την κατάσταση που επικρατεί σήμερα. Στεριανοί οι Αθηναίοι άργησαν αρκετά να συμπαθήσουν τη θάλασσα και να εξοικειωθούν με τα θαλάσσια λουτρά.
Μέχρι και τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα ο παραθερισμός παρέμενε προνόμιο των λίγων εύπορων οικογενειών που διέθεταν και δική τους «καρότσα». Στις γειτονιές, η αναχώρηση και η επιστροφή μια οικογένειας από τις διακοπές ήταν μεγάλο γεγονός. Οι γειτόνισσες δεν έκρυβαν τη ζηλοτυπία τους όταν παρακολουθούσαν από το παράθυρο τις ετοιμασίες για την αναχώρηση. Μετά τον γυρισμό η «τυχερή» οικοδέσποινα είχε τόσα να διηγηθεί στις γειτόνισσες για τη διαμονή της στην εξοχή, προσθέτοντας βεβαίως και το απαραίτητο άλας της υπερβολής. Αλλά η ελληνική κοινωνία προόδευε. Ο παραθερισμός άρχισε σταδιακά να μεταβάλλεται σε βιοτική ανάγκη για εκείνους που ένιωθαν πως έπρεπε να απολαύσουν λίγη δροσιά και ανάπαυση, μακριά από την πολύβουη πλέον Αθήνα. Όλοι συνειδητοποιούσαν πλέον πως και τα παιδιά ωφελούνταν από τον καθαρό αέρα, το παιχνίδι της εξοχής και τη φύση.
