Όταν ο Άγιος Λουκάς Πατησίων ήταν παρεκκλήσιο της Καπνικαρέας!

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς 

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, πορτραίτο απ’ τον Αντρέα Μαντένια (1431).

Μία από τις άγνωστες πτυχές της ιστορίας του ναού του Αγίου Λουκά Πατησίων γράφτηκε το 1836, όταν πραγματοποιήθηκε η πρώτη σημαντική επισκευή του – είχε διασωθεί από τη λαίλαπα της Επανάστασης. Επικεφαλής της προσπάθειας είχε τεθεί ο δήμαρχος Αθηναίων Ανάργυρος Πετράκης, ο οποίος και μας παρέδωσε πολύτιμα στοιχεία. Σε σημείωμά του που συντάχθηκε προκειμένου να εγκριθεί η ανακαίνιση του ναού, το 1836, αναφέρει πως ο Όσιος Λουκάς ήταν παρεκκλήσιο της Καπνικαρέας[1].

Επίσης, ο τότε δήμαρχος Αθηναίων μάς ενημερώνει ότι οι Κήποι των Πατησίων κατοικούνταν πριν από την Επανάσταση του 1821 από τους ιδιοκτήτες τους και όσους φιλοξενούσαν, κυρίως τους θερινούς μήνες, λειτουργώντας προφανώς ως εξοχή. Όταν αποκαταστάθηκαν τα πράγματα και παγιώθηκε η ησυχία, ένα από τα πρώτα μελήματα ήταν η ανακαίνιση του ναού και ο στολισμός του, πράξεις οι οποίες σηματοδοτούσαν την ευημερία των κατοίκων και της πόλης τους. Ο ναός θα αποκτούσε εφημέριο, ο οποίος θα κάλυπτε τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής. Αλλά πόσοι ήταν οι κάτοικοι των Πατησίων το 1836;

H περιοχή Αγίου Λουκά Πατησίων (Κaupert).

Δύο πηγές έγκυρης πληροφόρησης διαθέτουμε: Η πρώτη επίσημη και ανέκδοτη απογραφή, η οποία διεξήχθη το 1834 προκειμένου να συσταθεί ο Δήμος Αθηναίων. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή την απογραφή, στα Πατήσια κατοικούσαν εννέα οικογένειες και συνολικά 49 κάτοικοι. Δύο χρόνια αργότερα φαίνεται πως η κατάσταση δεν είχε αλλάξει, αφού και ο δήμαρχος Αθηναίων Αν. Πετράκης σημειώνε ότι ο ναός του Αγίου Λουκά θα εξυπηρετούσε «είκοσι ή 50 ψυχάς περίπου κατοικούσας ήδη προς εκείνο το μέρος»[2].

Ο δήμαρχος Αθηναίων Ανάργυρος Πετράκης (1793-1876).

Είναι περιττό να αναφερθούμε στην ανάγκη ανακαίνισης του ναού, επισήμαινε ο Αν. Πετράκης, συμπληρώνοντας πως ο καθένας μπορούσε να αντιληφθεί την ωφέλεια της ύπαρξής του σε εκείνη τη θέση της πόλης. Αυτά συνέβαιναν τον Ιούνιο του 1836 και η έγκριση εκ μέρους των επίσημων αρχών δεν άργησε να δοθεί. Έναν μήνα αργότερα, το υπουργείο Εσωτερικών έδινε την έγκρισή του «εις τους κατοίκους Πατησιών» να επισκευάσουν τη μικρή εκκλησία του Αγίου Λουκά, όπως είχε ζητηθεί από τη δημαρχία Αθηνών. Έπρεπε, βεβαίως, να τηρήσουν όσα προέβλεπαν οι διατάξεις για τη στερεότητα της οικοδομής, τη χωρητικότητα και την ευπρεπή διακόσμηση.

Τότε προφανώς πραγματοποιήθηκαν και οι πρώτες μεγάλες αλλαγές στον χώρο όπου βρισκόταν κάποτε η Μονή του Αποστόλου Λουκά, με περίτεχνα ψηφιδωτά και λίθους Υμηττού. Τα χρόνια περνούσαν και αναπτύχθηκε ολόκληρη συνοικία γύρω από τον Άγιο Λουκά, τα Άνω Πατήσια, όπως τα έλεγαν τότε οι Αθηναίοι. Μια συνοικία με πολλά φυσικά χαρίσματα, όπως έγραφε ακόμη και τα τελευταία προπολεμικά χρόνια ο Σπύρος Δενδρινός. Ως συνοικία του Αγίου Λουκά ή Άνω Πατήσια οριζόταν η περιοχή από το Λυσσιατρείο έως την Οινοποιία Σόλωνος και από την οδό Ιωάννη Δροσοπούλου (πρώην Πάρνηθος) έως την οδό Μερκάτη, τέταρτη παράλληλο της οδού Πατησίων.

Ο ναός του Αγίου Λουκά Πατησίων, σήμερα.

Είχε το δροσερότερο και πιο υγιεινό κλίμα και ήδη από τότε οι περισσότεροι νοσταλγούσαν την παλαιά αίγλη της. Το μαγευτικό προάστιο των Άνω Πατησίων είχε ολόδροσα περιβόλια και πλούσια νερά. Καλαμιές και πλατάνια διαμόρφωναν το τοπίο. Στους απέραντους ανθώνες χαλούσε ο κόσμος. Τα μόνιππα αποβίβαζαν τους ερωτευμένους, οι οποίοι έχτιζαν τα χρυσά παλάτια της φαντασίας τους. Όσο για τον ναό του Αγίου Λουκά γνώρισε μεγάλες δόξες. Την έβδομη δεκαετία του προπερασμένου αιώνα ανακαινίστηκε εκ νέου. Άρχισε να μεγαλώνει, παρακολουθώντας την ανάπτυξη της περιοχής μετά την ολόψυχη δωρεά γης από τον αρχιερέα, κάτοικο της περιοχής και γηγενή Αθηναίο Θεόκλητο Βίμπο (1824-1903) και επί σχεδίων σπουδαίων αρχιτεκτόνων (Ερνέστος Τσίλλερ, Σταμάτιος Πατεράκης, Γεώργιος Νομικός).