Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ο παλαιός Άγιος Ελευθέριος «αρχείο οικογένειας Ρέας Αγγελομάτη-Τσούτσου»
Η συνοικία του Αγίου Ελευθερίου, του οποίου τη μνήμη γιορτάζουμε σήμερα, είναι μία από τις 38 συνοικίες των Αθηνών. Ανήκει στο 5ο δημοτικό διαμέρισμα, εκτείνεται σε 755,55 στρέμματα και, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 10.629 κατοίκους[1].
Η συνοικία του Αγίου Ελευθερίου, η οποία περικλείεται από την οδό Χαλκίδος, τη λεωφόρο Ιωνίας, τις οδούς Αχαρνών, Νιρβάνα, την εθνική οδό Αθηνών-Λαμίας και την οδό Περισσού, απαρτίζεται από τέσσερις γειτονιές: Τις Τρεις Γέφυρες, τον Άγιο Ελευθέριο Ι, τον Άγιο Ελευθέριο ΙΙ (!) και το Κουκλάκι[2]. Όπως συνέβη και σε τόσες άλλες γειτονιές, δεν ευτύχησαν, τουλάχιστον από απόψεως ονοματολογίας. Ευτύχησε όμως η περιοχή, μετά από πολυετείς περιπέτειες, να αποκτήσει έναν μεγαλοπρεπή ναό.
Ο ναός του Αγίου Ελευθερίου, δεκαετία 1970.
Η συνοικία αυτή, απομακρυσμένη και χωρίς μέσα συγκοινωνίας, απλωνόταν ολόγυρα σε ανθόκηπους και λαχανόκηπους που ποτίζονταν άλλοτε με τα νερά των Πηγαδιών. Η περιοχή κατοικήθηκε από εργαζόμενους ανθρώπους, βιοπαλαιστές, χτίστες, μαραγκούς που αγωνίστηκαν για να αξιοποιηθεί η περιοχή. Στα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’30, όταν εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως, ο πληθυσμός έφτανε τις 500 οικογένειες[3].
Αλλά ο Άγιος Ελευθέριος δεν βρισκόταν τότε στη σημερινή του θέση. Ο ναός στον οποίο προσέτρεχαν οι έγκυες γυναίκες για να «ελευθερωθούν» χωρίς προβλήματα βρισκόταν στη διασταύρωση του παλιού δρόμου που αντιστοιχεί στη σημερινή οδό Στρατηγού Δαγκλή με την Αχαρνών, στο ύψος της οδού Γλαράκη. Μικρός ο αρχικός ναός, δεν αποτελούσε ενορία, αλλά η περιοχή του υπαγόταν στον Άγιο Λουκά. Η ενορία του Αγίου Ελευθερίου συνεστήθη το 1931[4].
Περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα, μεταξύ των ετών 1934-35 και με δαπάνες του καταγόμενου από την Καλαμάτα βιομήχανου Δημητρίου Ναθαναήλ, ανεγέρθηκε ναΐσκος του Αγίου Ελευθερίου απέναντι από το εργοστάσιό του.
Ο Δημήτριος Ναθαναήλ διέθετε την ακμάζουσα «Ανώνυμο Μεταξοβιομηχανική Εταιρεία Δ. Ναθαναήλ & Σία». Όμως ο ναός ήταν εκτός σχεδίου και ρυμοτομούμενος από τις οδούς Αχαρνών και Μαλακάση[5].
Ο σταθμός του Αγίου Ελευθερίου (δεκαετία 1970).
Κατά τα Δεκεμβριανά του 1944 εβλήθη από όλμους το εργοστάσιο Ναθαναήλ και μία ομάδα από το προσωπικό του εργοστασίου κατέφυγε στον περίβολο του ναού για να προφυλαχθεί. Ένα βλήμα όλμου έπληξε το Άγιο Βήμα, κάτω από την Πλατυτέρα, διαπέρασε την Ωραία Πύλη, χτύπησε στο δάπεδο, εξοστρακίστηκε και μέσω της κυρίας εισόδου έπεσε στον περίβολο του ναού, όπου βρίσκονταν οι εργάτες. Δεν εξερράγη όμως και σφηνώθηκε στο έδαφος. Φυλάσσεται ακόμη η διάτρητη εικόνα της Ωραίας Πύλης[6].
Εν τω μεταξύ η περιοχή του Αγίου Ελευθερίου βρίσκεται στο επίκεντρο της ανοικοδόμησης και ο πληθυσμός της αυξάνεται ραγδαία. Οι κάτοικοι κινητοποιούνται και κατορθώνουν να αποκτήσουν έναν νέο σταθμό του τραίνου, τον σταθμό του Αγίου Ελευθερίου. Εγκαινιάστηκε επισήμως στις 4 Αυγούστου 1961, ενώ άρχιζε ο προβληματισμός για την ανεπάρκεια της εκκλησίας. Η κατεδάφιση του παλαιού ναού, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε αντιδράσεις και προβλήματα. Τη μελέτη του νέου ναού εκπόνησε ο αρχιτέκτονας Κίμων Λάσκαρης, ενώ σειρά διακεκριμένων δημιουργών συνέβαλαν στην ολοκλήρωση του ναού.
Ο ναός του Αγίου Ελευθερίου σήμερα.
Το 1982 τα εγκαίνια του ναού
Ύστερα από πολυετείς περιπέτειες και χάρη στη μαχητικότητα ενός ιερέα, του πατρός Κωνσταντίνου Παναγιωτόπουλου, ένας άθλος πραγματοποιήθηκε. Ο ναός που υψώνεται μεγαλοπρεπής και δεσπόζει στην περιοχή κρύβει στα σπλάχνα του σημαντικές δημιουργίες. Το τέμπλο, ο άμβωνας και τα καθίσματα κατασκευάστηκαν από τον Αργύριο Καβρουλάκη, ενώ πραγματικό αξιοθέατο είναι ο δεσποτικός θρόνος έργο του αρχιτέκτονα Γ. Νομικού. Τα ψηφιδωτά στην πρόσοψη του ναού και του πρόναου είναι του Παύλου Σαρφατή και η αγιογράφηση του Γ. Κοψιδά. Τα εγκαίνια του ναού έγιναν από τον μακαριστό αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ στις 10 Οκτωβρίου 1982. Κάτω από τον ναό κατασκευάστηκε ο ναΐσκος της Υπαπαντής του Σωτήρος συνεχίζοντας την παράδοση που ήθελε στον ναό του Αγίου Ελευθερίου να εορτάζει η «Παμμεσηνιακή Ενωση» τη γιορτή της Υπαπαντής.
