Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Το Πασαλιμάνι (1937).
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού θα αναφερθούμε σε μία σημαντική σελίδα της ιστορίας του τουρισμού στη χώρα μας. Στα απόνερα της σφοδρής οικονομικής κρίσης των αρχών της δεκαετίας 1930, η Κυβέρνηση Τσαλδάρη θα υιοθετήσει το σύνθημα «Τουρισμός – Πολιτισμός», προκαλώντας ένα λίαν προσοδοφόρο και πολλαπλά ωφέλιμο τουριστικό κύμα στην Ελλάδα. Όταν ο τουρισμός, στα χρόνια του Μεσοπολέμου, αποκτούσε τα χαρακτηριστικά ενός παγκόσμιου κοινωνικού φαινομένου, η πάμπτωχη Ελλάς προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της και να αφήσει πίσω της τις εθνικές περιπέτειες και την οικονομική ανέχεια που μάστιζε τον πληθυσμό. Χρησιμοποιώντας ως εργαλείο άσκησης πολιτικής τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ), ο οποίος είχε ιδρυθεί στα τέλη της δεκαετίας του 1920, το ελληνικό κράτος ιδεολογικοποίησε τις δράσεις του. Έτσι, η Ελλάδα γίνεται πρωτοπόρος στο φαινόμενο το οποίο σήμερα θα αποκαλούσαμε «πολιτιστικό τουρισμό». Στην έλλειψη υποδομών απαντούσε με την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην αδυναμία επενδύσεων πρότασσε τα φυσικά της τοπία και τους πανέμορφους ελληνικούς τόπους. Το κύριο βάρος ρίχτηκε στην Αττική, στα νησιά και τις «Νεράιδες της Μακεδονίας», όπως αποκαλούσαν τις σημαντικότερες πόλεις του Bορρά (Θεσσαλονίκη, Νάουσα, Έδεσσα, Καστοριά κ.ά.). Με τις μικρές της δυνάμεις η χώρα εκπονούσε και υλοποιούσε ένα γιγαντιαίο –για τα δικά της μέτρα– πρόγραμμα που ξεκινούσε από την αποβάθρα του Περάματος, έφτανε στις πλαζ της Γλυφάδας και της Βουλιαγμένης για να καταλήξει στο μαγευτικό τοπίο του Σουνίου. Την περίσταση εκμεταλλεύονταν και οι Έλληνες, οι οποίοι την ίδια εποχή αναπτύσσουν το περίφημο κίνημα της «σκηνοπηγίας», όπως αποκαλούσαν τη δημιουργία πρόχειρων θερινών κατασκηνώσεων στα περίχωρα των Αθηνών[1].
Έδεσσα (φωτ. Fred. Boissonnas).
Ο «εξακροπολισμός»
Οι οργανωμένες προσπάθειες για προσέλκυση τουρισμού είχαν ξεκινήσει ήδη από τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Η πρώτη υπηρεσία, το «Γραφείο Ξένων και Εκθέσεων» συστήθηκε ήδη το 1914, ενώ χρειάστηκαν περίπου 15 χρόνια για να ιδρυθεί ο ΕΟΤ[2]. Παρά τις αδυναμίες του, το κράτος βελτίωνε τις υποτυπώδεις ξενοδοχειακές υποδομές και δημιουργούσε το θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη και λειτουργία τους, προσπαθούσε να συνδέσει συγκοινωνιακά τους τουριστικούς προορισμούς με τις κοντινές μεγαλουπόλεις και να εξωραΐσει τις αρχαιολογικές περιοχές. Θεσμοί όπως η τουριστική αστυνομία και εκδόσεις ξενόγλωσσων τουριστικών οδηγών έβλεπαν το φως, ενώ δεκάδες εκδόσεις εντυπωσιασμένων ταξιδιωτών –κυρίως σε ευρωπαϊκές χώρες– διαφήμιζαν τη χώρα.
Άποψη της Θεσσαλονίκης με τον Λευκό Πύργο (φωτ. Fred. Boissonnas).
Το σχέδιο που υλοποιεί η Κυβέρνηση Τσαλδάρη στα μέσα της δεκαετίας του 1930 περιλαμβάνει την αξιοποίηση των κειμένων που σπεύδουν να γράψουν φιλόσοφοι, συγγραφείς, δημοσιογράφοι και πολιτικοί που επισκέπτονται την χώρα και ενθουσιάζονται από τα μνημεία της. Στις εντυπώσεις αυτές προστίθενται η λαογραφία και ο μεσογειακός τρόπος ζωής του ελληνικού λαού, το φαγητό και τα τοπικά προϊόντα. Οι σημαντικότερες πνευματικές φυσιογνωμίες της Ευρώπης γίνονται κήρυκες του ελληνικού πολιτισμού και της άφατης ομορφιάς τοπίου και μνημείων. Ο Γάλλος Ακαδημαϊκός Georges Duhamel (1884-1966) επισκέπτεται την Αθήνα και υπόσχεται: «Θα ξανάρθω ιερά γη! Θα ξανάρθω να ονειρευτώ αργότερα, εις τα ιερά σου χώματα»[3]! Ο ίδιος θα εισάγει και τον «εξακροπολισμός» (s’ acropoliser) θέλοντας να δώσει με έντονο τρόπο τη μαγεία που ασκεί η Ακρόπολη στους επισκέπτες της. Στα ευρωπαϊκά έντυπα επανέρχεται στην επικαιρότητα η ρήση του Γάλλου ποιητή Jean Richepin (1849-1926): «Όταν η γη θα ξεψυχά στο διάστημα η τελευταία λέξη της θα είναι: Αθήνα!»[4].
Το Μόντε Κάρλο στο Κεφαλάρι!
Το θαλάσσιο μέτωπο της πρωτεύουσας, από το Φάληρο έως τη Βάρκιζα, δέχεται τις πρώτες οργανωμένες προσπάθειες καλλωπισμού του, ώστε να είναι προσιτό στους επισκέπτες. Επίσης ευπρεπίζεται το λιμάνι του Πειραιά για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης αποβίβασης των τουριστών και απομακρύνονται τα περιθωριακά στοιχεία που αποτελούσαν όνειδος για τη χώρα, αφού συγκεντρώνονταν στο λιμάνι και γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους. Από το εστιατόριο του Τσελεμεντέ μέχρι το περίφημο «Ακταίον» σταθμεύουν αυτοκίνητα δημόσιας χρήσης που έχουν επιστρατευθεί για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Το ενδιαφέρον στρέφεται και σε περιοχές όπως η Κηφισιά και η Πεντέλη, με την δημιουργία ελκυστικών τουριστικών περιπτέρων, όπως το Στροφύλι. Έφθαναν στο σημείο να σχεδιάζουν πισίνα στο Κεφαλάρι, η οποία θα καλείτο να ανταγωνιστεί εκείνες της Ριβιέρας και του Μόντε Κάρλο!
Η χώρα χωρίζεται σε 5 τουριστικές περιφέρειες, όπου στη μεγαλύτερη πόλη της κάθε περιφέρειας εδρεύει η Επιτροπή Τουρισμού. Συγκαλούνται τοπικά συνέδρια στα οποία συζητούνται όλα τα εκκρεμή τουριστικά ζητήματα. Ξεκινά η δημιουργία ξενώνων στην Πεντέλη, το Σούνιο, στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Υιοθετούνται ευρωπαϊκές διατάξεις για τους θορύβους στις πόλεις. Περιορίζονται δραστικά ο ανατριχιαστικός θόρυβος των τραμ στις ράγες, τα κλάξον, οι ρομβίες και τα γραμμόφωνα των πλανόδιων μουσικών.
Την ίδια εποχή ο ελληνικός λαός αδυνατώντας βεβαίως να ξοδέψει χρήματα για θερινές διακοπές, αναπτύσσει το περίφημο κίνημα της σκηνοπηγίας. Έστηναν τις σκηνές τους «εις την άβυσσον των Πεύκων του δάσους Μελίσσια» ή στις απόμερες παραλίες[5]! Ήταν οι προπομποί των γνωστών μας κατασκηνώσεων, οι οποίες είχαν αρχίσει δειλά-δειλά να εμφανίζονται από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Τον Αύγουστο 1936, με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας Μεταξά σχεδόν τα πάντα άλλαξαν. Ο ΕΟΤ καταργήθηκε για να επανιδρυθεί περίπου μία 25ετία αργότερα (1950), ο τουρισμός τέθηκε υπό αυστηρότατο έλεγχο και άρχιζε μια νέα περίοδος για την τουριστική μας ιστορία.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 4 Αυγούστου 2013
