Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Μάθημα σε τάξη περίπου 1900. Φωτ. αρχείο ΕΛΙΑ – ΜΙΕΤ.
Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς ευκαιρία να θυμηθούμε την περίφημη βέργα ή βίτσα, ή τουλάχιστον τον διάδοχό της χάρακα. Ήταν και αυτά μέσα εκφοβισμού των μαθητών. Χρησιμοποιούνταν ως «όπλα» σωφρονισμού εκ μέρους των διδασκάλων και όχι μόνον στη χώρα μας. Ο χάρακας, η βέργα, το χαστούκι και η κατραπακιά «προς γνώσιν και συμμόρφωσιν» χρησιμοποιούνταν σε πολλές χώρες της Ευρώπης, με πρώτη και καλύτερη τη Βρετανία. Χρειάσθηκαν ολόκληρες εκστρατείες, συνέδρια και νόμοι προκειμένου να εμποδιστεί ο ξυλοδαρμός των παιδιών στο σχολείο ή στο σπίτι τους.
Βέργες λοιπόν χρησιμοποιούσαν οι δάσκαλοι για τους αμελείς και άτακτους μαθητές τους από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ακόμη! Οι περιηγητές αναφέρουν ότι πάνω, στην ούτως ή άλλως υποτυπώδη, έδρα του διδασκάλου βρισκόταν απαραιτήτως μία σοβαρών διαστάσεων βέργα. Τη χρησιμοποιούσαν για να σωφρονίζουν τους μαθητές ή για να χτυπήσουν το τραπέζι προς επιβολή της σιωπής και της ησυχίας. Είναι γνωστό πως ο Αδαμάντιος Κοραής διατήρησε πικρή ανάμνηση της διδασκαλικής βέργας.
Όπως αναφέρει στην αυτοβιογραφία του «τα σχολεία τότε έδιδον διδασκαλίαν πτωχικήν, συνοδευομένην όμως με ραβδισμόν πλουσιοπάροχον. Τόσον άφθονα εξυλοκοπούμεθα, ώστε ο αδελφός μου, μη υποφέρων πλέον, παρητήθη την ελληνικήν παιδείαν, παρά την γνώμην των γονέων μας![1]». Ο Δ. Γατόπουλος έγραψε πως ο αναχρονισμός της βέργας, μετέβαλε στην Ελλάδα τη σημασία του ρήματος «παιδεύω» που σήμαινε «εκπαιδεύω» και της παιδείας που σήμαινε εκπαίδευση. Η βέργα του παλαιότερου διδασκάλου και ο χάρακας του νεότερου, κατόρθωσαν το «παιδεύω» να σημαίνει τιμωρώ ή βασανίζω[2]. Ο Ι. Κονδυλάκης στον «Πατούχα» του εμφανίζει και αυτός τον Μανώλη, φυγάδα του σχολείου, λόγω της απαίσιας βέργας.
Κατά τον 19ο αιώνα φαίνεται πως περισσότερο σε χρήση ήταν ο μακρύς, λεπτός, ευλύγιστος και δύσθραυστος βλαστός του φυτού άγνος, που δεν είναι άλλο από τη γνωστή μας λυγαριά. Ήταν σε ευρεία χρήση στην καλαθοπλεκτική και μάλλον σε ακόμη πιο ευρεία στα χέρια των διδασκάλων. Οι οποίοι έριχναν και καμιά βιτσιά εξ αποστάσεως, εκμεταλλευόμενοι το μήκος της βέργας. Αναλόγως από ποιο φυτό προερχόταν ποίκιλε η ονομασία της. Έτσι, υπήρχε η κληματόβεργα από τον βλαστό του αμπελιού, η σχοινόβεργα, από τον βλαστό του σχοίνου, η συκαμινόβεργα από τη συκιά κ.ά. Σε πολλές περιοχές της χώρας η βίτσα κατασκευαζόταν από κυδωνιά ή βατσινιά, ώστε να είναι πιο εύκαμπτη και άθραυστη.
Η παλιά μέθοδος «Διά του ξύλου της γνώσεως». Σχέδιο Αιμίλιου Προσαλέντη (1859-1926).
Το δόγμα πως «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» απολάμβανε ευρείας δημοτικότητας ακόμη στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Απώλεσε όμως την αίγλη του σχεδόν πλήρως δύο δεκαετίες αργότερα. Όσοι γνώρισαν τις επιπτώσεις στις παιδικές παλάμες τους θυμούνται μάλλον με οργή την ταπεινωτική αυτή μέθοδο. Ένα βασιλικό διάταγμα του 1955 καθόριζε τις ποινές που έπρεπε να επιβάλλονται στους μαθητές που παρέβαιναν τις σχολικές διατάξεις. Δεν προβλεπόταν βεβαίως χειροδικία αλλά σημειώνονταν ανησυχητικά περιστατικά επί πολλά χρόνια. Ένας καθηγητής στα Κάτω Πετράλωνα κοπανούσε το κεφάλι μαθήτριας στον τοίχο. Άλλος δάσκαλος στη Νέα Ιωνία κόντεψε να βγάλει το μάτι ενός δεκάχρονου μαθητή με τον χάρακα. Οπότε σταδιακά άρχισε πλέον η καταδίκη της χειροδικίας. Απέμεινε ωστόσο η άποψη του γνωστού ιστορικού Γεωργίου Ρούσσου, ο οποίος από το 1979 ακόμη έγραφε πως «από το αποκρουστικό εκείνο… παραδείσιο δόγμα ως τις σημερινές συνθήκες διαπαιδαγώγησης, η απόσταση μοιάζει μεγάλη και τη διανύσαμε μάλλον στα γρήγορα»!
