Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Απεικόνιση σε αγγείο
Μία περίεργη υπόθεση δυόμιση χιλιάδων ετών κλήθηκε να δικάσει ο Πρόεδρος Πρωτοδικών τον Νοέμβριο του 1932. Ο Αλέξανδρος Γαβριήλ ήγειρε αγωγή κατά των αδελφών Χαραλάμπους και Κωνσταντίνου Τζίτζη, ζητώντας τους 150.000 δραχμές, διότι ισχυριζόταν πως υπέκλεψαν το μυστικό της εφεύρεσής του, την οποία ονόμαζε αιωρούμενη σβούρα, θέτοντας στην κυκλοφορία σημαντικές ποσότητες. Δεν πίστευε στα μάτια του ο δικαστής αφού το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας είχε χορηγήσει στον Αλ. Γαβριήλ δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για το παιχνίδι που είχε κατακτήσει Αμερική και Ευρώπη και είχε μεταβληθεί σε μανία της εποχής και στην Ελλάδα. Διότι η αιωρούμενη σβούρα δεν ήταν άλλο από το γνωστό μας «γιο-γιο»!
Πρόκειται για παιχνίδι που ξεκίνησε την διαδρομή του από την αρχαία Ελλάδα. Παραστάσεις από το 440 π.Χ. παρουσιάζουν αγόρια να παίζουν με ένα γιο-γιο κατασκευασμένο από τερακότα. Στο πέρασμα των αιώνων ήταν πλούσια η διαδρομή του. Ήδη από τον από τον 18ο αιώνα έχουμε μαρτυρίες για την επανεμφάνισή του, ενώ τη δεκαετία 1860 στις Ηνωμένες Πολιτείες έπαιζαν με το βρετανικό μπανταλόρε (bandalore). Ωστόσο, η επιθετική επάνοδός του στην επικαιρότητα θα γίνει σε Αμερική και Ευρώπη, την δεκαετία 1920 κλέβοντας τις καρδιές μικρών και μεγάλων.
Η ονομασία γιο-γιο (yo–yo) οφειλόταν στον Φιλιππινέζο Πέδρο Φλόρες, ο οποίος φρόντισε να παράγει και να πωλεί το νέο παιχνίδι για να εξασφαλίζει τα προς το ζην. Εξάλλου και η λέξη γιο-γιο είναι προϊόν παλαιάς διαλέκτου των Φιλιππίνων και σημαίνει «επιστροφή». Εκείνος πλούτισε, το γιο-γιο εξαπλώθηκε σε όλη τη γη ως τρέλα, φθάνοντας βεβαίως και μέχρι την Ελλάδα. «Το παιχνίδι είναι ηλίθιο και γι’ αυτό το λόγο ξεκουραστικό» έγραφε ο Παντελής Χορν τον Οκτώβριο 1932. Τόνιζε μάλιστα ότι «παιδιά, νέοι, μεσόκοποι, γέροι, κοριτσάκια, κοπέλες, γεροντοκόρες, νέες και ώριμες κυρίες, ακόμη και γιαγιές, κρατάνε στα χέρια τους ένα τέτοιο κολοκύθι και το κάνουν να ανεβοκατεβαίνει με ισόχρονες παλμικές κινήσεις.
Κοπέλα παίζει γιο-γιο (1930)
Την φρενίτιδα που επικράτησε την περιέγραψε εμμέτρως ο ευφυολόγος Πωλ Νορ (Νίκος Νικολαίδης). Έγραφε μεταξύ άλλων ότι «δεσποινίδες και κυρές /στέκουν όλες σοβαρές, / καθεμιά τους καμαρώνει, / σαν τυλίγει το κορδόνι» και πως «Σαν γεννιέται το μωρό, / στρουμπουλό και τρυφερό, / είν’ η πρώτη του η λέξη / και “γιο-γιο” ζητά να παίξει». Ακόμη συμπλήρωνε: «Μέσα στα υπουργικά / τα συμβούλια τακτικά / οι υπουργοί μας σε καλό τους, / παίζουν όλοι το “γιο-γιο” τους». Ωστόσο εξέφραζε την άποψή του περί του νέου παιχνιδιού στο τελευταίο τετράστιχό του. Εκεί συμπέραινε ότι «Και μας λεν για το “γιο-γιο”, / τας Γραφάς όσοι ερευνάν / ότι το παιχνίδι αυτό / το πρωτόπαιξ’ ο Αυνάν»!
Η υπόθεση του «γιο-γιο» δεν απασχολούσε όμως μόνον την Ελλάδα. Η τρέλα είχε εξαπλωθεί, απ’ άκρου εις άκρον, σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και στη Συρία είχε φτάσει η χάρη του την ίδια περίοδο κατά την οποία επικρατούσε κρύο και ξηρασία. Τα ποίμνια αποδεκατίζονταν και οι δεισιδαίμονες ποιμένες απευθύνθηκαν στους μουσουλμάνους ιερείς. Οι τελευταίοι απέδωσαν την κατάσταση στην… πονηρή επίδραση του παιχνιδιού. Ισχυρίζονταν πως το «γιο-γιο» ανεβοκατεβαίνει διαρκώς χωρίς να ακουμπά τη γη, εγκλείοντας έναν απαίσιο συμβολισμό. Οπότε απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του και αστυνομικοί γυρνούσαν στους δρόμους καταδιώκοντας τα επικίνδυνα αθύρματα. Ακολούθησε όμως και μία σύμπτωση. Λίγες ημέρες μετά την καταδίωξη του παιχνιδιού ξέσπασε κατακλυσμιαία βροχή προς μεγάλη χαρά των ποιμένων αλλά και πλήρη… δικαίωση των μουσουλμάνων ιερέων!
Ας επανέλθουμε όμως στο δικαστήριο για να δούμε τι απέγινε. Η δίκη κατέστη πολύκροτη, αφού πολλοί εκ των φανατικών οπαδών του παιχνιδιού παρευρέθηκαν στην δίκη. Ο Πρόεδρος, ο οποίος είχε επιφυλαχθεί να αποφασίσει, έβγαλε λίγες ημέρες την απόφασή του απορρίπτοντας το αίτημα του Αλ. Γαβριήλ αφενός διότι το παιχνίδι ήταν αρχαίο και αφετέρου διότι αποδείχθηκε πως είχε εισαχθεί στην Ελλάδα από την Ιταλία. Έτσι ο δήθεν εφευρέτης έμεινε με τη χαρά και το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και οι αδελφοί Τζίτζη συνέχισαν να παράγουν το προϊόν. Όσο για το παιχνίδι ατόνησε στα τέλη περίπου της δεκαετίες, όταν πλέον νέα παιχνίδια κατέκτησαν τον κόσμο. Εν εξ αυτών ήταν και η περίφημη «Μονόπολη». Το γιο-γιο επανήλθε στην επικαιρότητα στις αρχές της δεκαετίας 1960, όταν στις ΗΠΑ εξαπολύθηκε διαφημιστική εκστρατεία από την εταιρεία παραγωγής του. Μέχρι και παγκόσμιο πρωτάθλημα καθιερώθηκε που διεξάγεται σε διάφορες πρωτεύουσες.
