Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Το 1896 η Αθήνα φιλοξενεί τους αναγεννημένους Ολυμπιακούς Αγώνες. Έχει λοιπόν ήδη συμπληρώσει περίπου 50 χρόνια ως πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους. Όταν τον Σεπτέμβριο του 1834 ανακηρύχθηκε επίσημα «βασιλική καθέδρα» δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα μικρό χωριό που έμοιαζε περισσότερο με «αρχαιολογικό πάρκο», στο οποίο συνυπήρχαν διεσπαρμένα αρχαία, βυζαντινά και μεσαιωνικά χαλάσματα.
Εξώφυλλο της έκδοσης «Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896» της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 1896. Ο Βλάσης Γαβριηλίδης εξέδωσε σε τεύχη το έργο, το εξώφυλλο των οποίων κοσμούσαν συνθέσεις Ολυμπιακού περιεχομένου γνωστών καλλιτεχνών.
Η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα εντασσόταν στο νεοκλασικό ιδεολογικό πλαίσιο στο οποίο κινείτο η σκέψη του βασιλιά της Βαυαρίας και πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκου. Ο τελευταίος σε νεαρή ηλικία είχε επισκεφθεί τη Ρώμη και είχε συναναστραφεί με τον κύκλο των νεοκλασικιστών ζωγράφων, «αρχαιολόγων» και γλυπτών που είχαν συγκεντρωθεί εκεί, κυρίως από την Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη. Ο θαυμασμός του για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό εντάθηκε από τα ταξίδια του στην κάτω Ιταλία, όπου επισκέφθηκε τους μεγαλοπρεπείς ναούς. Προεπαναστατικά, δε, «εισήγαγε εαυτόν» με ιδιαίτερη μανία στη συλλογή αρχαιοτήτων και διέλυσε τον λυσσαλέο ανταγωνισμό ανάμεσα στα μουσεία του Λονδίνου και του Λούβρου προς απόκτηση των ελληνικών θησαυρών[1].
Ο έμπιστός του αρχιτέκτονας Λέων φον Κλέντσε θα αναλάβει, κυρίως, την πραγματοποίηση των αισθητικών του οραμάτων. Πρώτα στο Μόναχο και ύστερα στην Αθήνα, όπου θα επιμεληθεί το σχέδιο πόλεως, που πρώτοι εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Σάουμπερτ και Κλεάνθης. Μια πλειάδα, κατά κύριο λόγο Γερμανών, αλλά και «γερμανοτραφών» Ελλήνων αρχιτεκτόνων και ζωγράφων θα εμπεδώσει το νεοκλασικό ύφος στον αθηναϊκό χώρο. Στη μεταοθωνική περίοδο το νεοκλασικό ύφος θα εδραιωθεί ακόμα περισσότερο με τον Ερνέστο Τσίλλερ και θα διαδοθεί τόσο στα υπόλοιπα νεοελληνικά αστικά κέντρα όσο και διαταξικά.
Η Ολυμπία έπαιξε και αυτή σημαντικό ρόλο ως ιδεολογικό στίγμα στην υπόθεση της κλασικής αναβίωσης στην Ελλάδα. Το 1836 ο τυχοδιώκτης πρίγκιπας Πίκλερ Μούσκαου θα προτείνει στον Βαυαρό αντιβασιλέα του νεοελληνικού κρατιδίου Άρμανσμπεργκ, με τη σύμφωνη γνώμη του εφόρου αρχαιοτήτων Λουδοβίκου Ρος, να αγοράσει την Ολυμπία προκειμένου να την ανασκάψει και να τη μετατρέψει σε εορταστικό πάρκο όπου θα λάμβαναν χώρα και αγωνιστικές εκδηλώσεις για τους ευγενείς νέους, όπως σκοποβολή, πυγμαχία, αγώνες δρόμου και ιπποδρομίες. Ήδη είχε καθιερωθεί λίγο νωρίτερα στο Μόναχο το περίφημο Oktoberfest για τον εορτασμό της γαμήλιας επετείου του Λουδοβίκου. Τον Ιανουάριο του 1852 ο Ερνέστος Κούρτιος, ευνοούμενος παλαιότερα του Όθωνα και τώρα του Φρειδερίκου Γουλιέλμου Δ’ της Πρωσίας, θα δώσει διάλεξη στο Βερολίνο, παρουσιάζοντας την Ολυμπία ως τον ιερό τόπο από όπου πηγάζουν οι αιώνιες αξίες της ζωής, η λαχτάρα για το φως, ο ενθουσιασμός για την τέχνη[2]. Με λίγα λόγια, ο κήπος της Εδέμ του Ευρωπαίου, ο μύθος της παραδεισένιας Αρκαδίας, με τις βουκολικές σκηνές και τα μαρμάρινα χαλάσματα, που επέζησε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και τη ζωγραφική από την Αναγέννηση και εξής, έκανε την επανεμφάνισή του, αυτήν τη φορά με τον χαρακτήρα της αρχαιοδίφησης. Ο κύριος ιδεολογικός προπάτορας ανθρώπων σαν τον Κούρτιο ήταν ο Βίνκελμαν.
Ο Κούρτιος, υπό την προστασία του πρωσικού θρόνου, αναλαμβάνει στα 1874, με τη σύμφωνη γνώμη του νέου και συνταγματικά πιο φιλελεύθερου καθεστώτος των Δανών, ανασκαφές στην Ολυμπία με τον όρο τα ευρήματα να παραμείνουν στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών τροφοδότησαν ακόμη περισσότερο το φαντασιακό των υπέρμαχων της κλασικής αναβίωσης. Ένας από αυτούς ήταν και ο βαρόνος Πέτρος ντε Κουμπερτέν, που πρωτοστάτησε στην αναγέννηση των Ολυμπιακών Αγώνων, τόσο οργανωτικά όσο και ιδεολογικά.
Το γεγονός της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα είχε ανάγκη και από την ανάλογη εικαστική υποστήριξη. Ο σπουδασμένος στο Μόναχο ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας σχεδιάζει το αναμνηστικό μετάλλιο των Αγώνων. Σε αυτό, σχεδόν όλα τα αναπαραστατικά στοιχεία τονίζουν συμβολικά τη σημασία της αναβίωσης: η σταθερή, ήδη από τις αρχές του αιώνα, μορφή του φοίνικα που αναγεννάται μέσα από τις φλόγες, ο ήλιος που ανατέλλει πίσω από τον Παρθενώνα, ο κίονας και το μνημείο που βγαίνουν από την αφάνεια. Στο κέντρο, η αλληγορική γυναικεία φιγούρα των Αθηνών στεφανώνει, επιβραβεύει την προσπάθεια.
Επίχρυσο αναμνηστικό μετάλλιο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, Νικηφόρος Λύτρας.
Ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, επίσης αναγνωρισμένος στην Ακαδημία του Μονάχου, θα φιλοτεχνήσει το δίπλωμα των Ολυμπιονικών. Ο ίδιος σημειώνει στην αλληλογραφία του: «Η Ελλάς, ήτις με επαίδευσε πάντοτε, με παιδεύει και εις το Δίπλωμα. Δεν ημπορώ να την ζωγραφίσω τόσον ωραίαν ως την αισθάνομαι, και τέτοιαν αξιοπρεπή μητέρα, μητέρα των φώτων σύμπαντος του κόσμου. Λοιπόν, θέμα του Διπλώματός μας είναι ο Ευαγγελισμός της Ελλάδος…»[3], και αλλού περιγράφει ως εξής: «Εις το μέσον και άνωθεν του Διπλώματος μακράν φαίνονται τα ερείπια του Παρθενώνος, επ’ αυτών κυματίζει η ελληνική σημαία, περί τον Παρθενώνα προβαίνει λαμπαδηφορία, της οποίας τα φώτα και οι καπνοί μόνον φαίνονται. Όπισθεν των ερειπίων, διασκορπών τους πυκνούς καπνούς, φαίνεται υψούμενος μέγας φοίνιξ. Εις το Vordergrund δεξιά η πάλιν εμψυχωθείσα Άπτερος Νίκη, ως άγαλμα ωραίον και ζωντανόν, κρατούσα κλάδον ελαίας, όπως ευαγγελίση την από το απέναντι μέρος καθημένην Ελλάδα. Τρέχουσα σταματά, όπως μη την ενοχλήση, ακούουσαν παρά του όπισθεν αυτής Χρόνου ύμνον παλαιάς λαμπράς εποχής και βυθισμένην εις αναμνήσεις. Πετούν οι γλαύκες εκ των ερειπίων και μία, η της Αθηνάς, φθάνει και καθίζει πλησίον της Ελλάδος. Επί του μεταξύ Ελλάδος και Νίκης αναγλύφου παριστάνω Ολυμπιακούς Αγώνες»[4].
Πρώτη Δημοσίευση: Σκιαδάς, Ελευθέριος Γ., 1996. 100 Χρόνια Νεώτερη Ελληνική Ολυμπιακή Ιστορία. Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων 1896-1996. Τα Νέα, Αθήνα.
