Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Από τα στοιχεία που παραμένουν ασχολίαστα μέχρι σήμερα είναι μία άγνωστη πτυχή της ζωής και της δραστηριότητος τόσο της Θηρεσίας Μακρή, όσο και των αδελφών της. Είναι η λογία διάσταση της προσωπικότητος της ωραίας Αθηναίας, η οποία αγνοείται προκλητικά. Και όμως υπήρξε μία από τις ελάχιστες Ελληνίδες λόγιες της εποχής της, γλωσσομαθέστατη, με αγάπη για την ποίηση, τα βιβλία και τα αρχαία αντικείμενα. Είναι γνωστό εξάλλου ότι και οι τρεις αδελφές ήταν μέλη της «Φιλομούσου Εταιρείας».
Υπάρχει όμως και εκδεδομένο έργο το οποίο συνέγραψε η Θηρεσία από κοινού με τις αδελφές της Μαριάννα και Κατίγκω και αποκαλύπτει τις εξαιρετικές για την εποχή γνώσεις τους. Πρόκειται περί του πρώτου Ελληνο-αγγλικο-ιταλικού Λεξικού εν είδει διαλόγων, το οποίο εκτυπώθηκε στην Κέρκυρα το 1825[1]! Ο λόγος ήταν ότι η οικογένεια του Προκόπιου Μακρή, που είχε αποβιώσει, φιλοξενήθηκε στην Κέρκυρα από την Αγγλική κυβέρνηση καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνος.
Ο Πρ. Μακρής είχε διατελέσει υποπρόξενος της Αγγλίας στην Αθήνα και γι’ αυτό η χήρα του αποκαλείτο στην Κέρκυρα «Κονσολίνα» και λάμβανε ως σύνταξη για τη συντήρηση της οικογένειάς της μηνιαίως εκατό τάλιρα «κολοννάτα»[2]. Επίσης είχε δωρεάν κατοικία από τον Άγγλο Λόρδο Ύπατο Αρμοστή των Ιονίων Νήσων Αρμοστή Φρέντερικ Ανταμ (Frederick Adam, 1784-1853).
Επιστρέφοντας στο έργο που συνέταξαν οι τρεις «Κονσουλίνες» καταγράφουμε τον τίτλο του που είναι «Modern Greek Interpreter, being a translation of Mlle Genlis and other Dialogues into Modern Greek, English and Italian by Mesd’ ells M.C. and T. MACRI, of Athens, Corfu 1825, January» (Ο Διερμηνεύς της Νεωτέρας Ελληνικής, μετάφρασις των διαλόγων της κ. Ζανλί και άλλων εις νεωτέραν Ελληνικήν, Αγγλικήν και Ιταλικήν υπό των Δίδων Μ. Κ. και Θ. ΜΑΚΡΗ εξ Αθηνών, Κέρκυρα 1825, Ιανουάριος) και αποτελείται από 228 σελίδες.
Από την έκδοση των τριών κοριτσιών της οικογένειας Μακρή (1825).
Μεταξύ άλλων, κατά τους χρόνους της Εθνεγερσίας, φαίνεται πως θα αντιμετώπισαν και οικονομικές στεναχώριες, οι οποίες ανάγκασαν τις τρεις κοπέλες να επιστρατεύσουν τις γνώσεις τους συγγράφοντας το βιβλίο αυτό το οποίο και φρόντισαν να διανεμηθεί σε ευρύτατο κύκλο. Στον λίαν αξιόλογο πρόλογο των διαλόγων οι τρεις αδελφές ευχαριστούν τους πολυάριθμους συνδρομητές και όλοι όσοι τις «συνέτρεξαν».
Πράγματι, περισσότεροι από πεντακόσιοι πενήντα Έλληνες και ξένοι ευγενείς συνδρομητές ενεγράφησαν, κατά τη συνήθεια της εποχής, και τα ονόματά τους δημοσιεύονται στην έκδοση[3]. Περιλαμβάνονται σπουδαίες προσωπικότητες, άνδρες και γυναίκες, Άγγλοι ευγενείς, Γάλλοι και Ιταλοί που ενισχύουν την έκδοση των τριών κοριτσιών σε κρίσιμη περίοδο και οπωσδήποτε έχοντας προ οφθαλμών τον Ελληνικό Αγώνα.
Οικογένεια Μπλακ
Η Τερέζα Μακρή (Αθήνα 15 Νοεμβρίου 1797 – 4 Οκτωβρίου 1875), η «Κόρη των Αθηνών», παντρεύτηκε, στις 28 Ιανουαρίου 1829, στην Αίγινα, τον κατά έξι χρόνια μικρότερό της Τζέιμς Μπλακ (James Black, 31 Ιουλίου 1803 – 11 Φεβρουαρίου 1868). Το ζεύγος απέκτησε τέσσερα παιδιά. Τον Φρειδερίκο Προκόπιο Μπλακ (Αίγινα 1831 – Πειραιεύς 10 Ιουλίου 1854), την Καρολίνα Μπλακ (1833 – Αθήνα 14 Ιανουαρίου 1920), τον Λεωνίδα Μπλακ που πέθανε παιδί (1835-1839) και τον Αριστοτέλη Νικόλαο Μπλακ, ο οποίος επίσης πέθανε σε νεαρή ηλικία (1837-1854)[4].
Ωραία και αξιόπιστη περιγραφή για την «Κόρη των Αθηνών», όταν πλέον ήταν 55 ετών, μας παρέδωσε ο Ναθάνιελ Πάρκερ Γουίλλις (Nathaniel Parker Willis, 1806-1867), Αμερικανός συγγραφέας και περιηγητής που επισκέφθηκε τη χώρα μας το 1852[5]. Έχοντας βεβαίως ασχοληθεί με τον Λόρδο Βύρωνα και γνωρίζοντας το έργο του, αναζήτησε την Τερέζα και την εντόπισε στην Αίγινα όπου ήταν με την οικογένειά της. Η σχέση της οικογένειας με την Αίγινα ήταν στενή λόγω της μητέρας των κοριτσιών, της Αιγινήτισσας Ταρσίτσας.
Η Τερέζα Μακρή σε μεγάλη ηλικία (1870).
Πολύ όμορφη
Στο βιβλίο που εξέδωσε τον επόμενο χρόνο (1853) αφιέρωσε αρκετές σελίδες στον Λόρδο Βύρωνα και σε εκείνη, καθώς επίσης και στον Κυριακό Πιττάκη που είχε νυμφευθεί την αδελφή της Αικατερίνη (Κατίγκω) και τον ξενάγησε στις αρχαιότητες. Η «Κόρη των Αθηνών» έχει γίνει η «Κυρία Μαύρου της Αίγινας» γράφει ο Γουίλλις, λογοπαίζοντας με το Black = Μαύρος και υποστηρίζοντας πως τα γλυκά ερωτικά λόγια του Βύρωνος είχε διαδεχθεί το αντιρομαντικό όνομα ενός Σκωτσέζου[6].
Ο Αμερικανός περιηγητής την περιγράφει ως μία πολύ όμορφη γυναίκα, με το πιο γλυκό χαμόγελο που είχε συναντήσει. «Νόμιζα ότι υπήρχαν λίγες πιο γλυκές φωνές στον κόσμο», γράφει εντυπωσιασμένος, ενώ αντιθέτως έβρισκε όχι όμορφο το αγόρι της που ζούσε ακόμη. Πιθανόν να ήταν ο πιο μικρός, ο Αριστοτέλης Νικόλαος.
Από την περιγραφή του συμπεραίνουμε πως φορούσε αθηναϊκό κεφαλόδεσμο και χρωματιστό σάλι, αφήνοντας μία γαλάζια φούντα από μπλε μετάξι να πέφτει στους ώμους της. Κατά τα άλλα το ντύσιμό της ήταν ευρωπαϊκό. Μεσαίου ύψους, παρέμενε καλοσχηματισμένη, με σκούρο δέρμα, μεγάλα μάτια, πάλλευκα δόντια, ωοειδές πρόσωπο και μύτη «ευθεία γραμμή του ελληνικού μοντέλου»[7]! Ενοχλήθηκε ο Γουίλλις που βρήκε την ονειρεμένη κόρη απλά ως «Κυρία Μπλακ» στην Αίγινα.
Από τη συζήτηση που είχε μαζί της εξήγαγε το συμπέρασμα ότι ο σύζυγος ήταν εκείνος που την κρατούσε στην Αίγινα ενώ εκείνη ήθελε να ζει στην Αθήνα. Καταγράφει όμως και μία κίνηση η οποία μας διδάσκει πολλά για τη γνώμη που επικρατούσε διεθνώς και συνόδευσε τη Θηρεσία μέχρι το τέλος της ζωής της. Παρουσιαζόταν ψευδώς να ζει σε διάφορες πόλεις και σε κατάσταση ένδειας, κάτι βεβαίως που δεν ίσχυε, δεδομένων και των θέσεων που κατείχε ο σύζυγός της. Οπότε ο περιηγητής φεύγοντας έκανε τη χειρονομία στην έξοδο να δώσει χρήματα στην υπηρέτρια του σπιτιού. Εκείνη βεβαίως, όχι μόνον απέκρουσε την κίνηση εκείνη, αλλά του μίλησε ψυχρά κάνοντάς του λόγο για την υπερηφάνεια της οικογένειας.
Τερέζα Μακρή. Σχέδιο Ε.Stone (1812).
Ανυπόστατοι θρύλοι
Έχουν γραφεί και συνεχίζουν να γράφονται απίστευτα πράγματα. Θρύλοι ανυπόστατοι και πληροφορίες ψευδείς οι οποίες αλλοιώνουν την πραγματική εικόνα και κατά βάθος προσβάλλουν τη μνήμη εκείνης της γυναίκας. Είναι γνωστή η ιστορία με τον διάσημο Γάλλο συνθέτη Σαρλ Φρανσουά Γκουνό (Charles Francois Gounod. 1818-1893) που μελοποίησε το Άβε Μαρία. Διάβασε σε ένα χρονογράφημα ότι σε κάποια τρώγλη του Λονδίνου πέθαινε από την πείνα κάποια γριά γυναίκα, η κυρία Μπλακ, η πάλαι ποτέ «Κόρη των Αθηνών».
Ευαίσθητος άνθρωπος και με τα δάχτυλά του να τρέμουν από συγκίνηση, εμπνεύσθηκε μία τρυφερή σύνθεση «εις την Κόρην των Αθηνών» και την έστειλε αμέσως στον εκδότη του γράφοντάς του: «Εκχωρώ εις την κυρίαν Μπλακ τα εκ της συνθέσεως ταύτης κέρδη. Το έργον δεν ανήκει πλέον εις εμέ, ανήκει εις εκείνην, την οποίαν έψαλεν ο Βύρων»[8]. Βεβαίως η Θηρεσία Μακρή, η κυρία Μπλακ, ουδέποτε επισκέφθηκε την Αγγλία και ούτε υπήρξε πτωχή.
Είναι απροσδιόριστος ο αριθμός των ξένων -κυρίως αγγλικών- αλλά και ελληνικών δημοσιευμάτων τα οποία θέλουν τη Θηρεσία Μακρή, ούτε λίγο ούτε πολύ, να ξεψυχά πάμπτωχη σε κάποια χαμοκέλα του Μεταξουργείου. Παρά το γεγονός ότι ο βίος της υπήρξε μακρύς -έφθασε στην ηλικία των 78 ετών- και διέμενε σε ιδιόκτητη μονοκατοικία προς το τέρμα της οδού Σοφοκλέους, έχοντας κοντά την κόρη της Καρολίνα και τις κοπέλες που τη φρόντιζαν. Ζούσε κυρίως με τη σύνταξη του συζύγου της, βυθισμένη στις αναμνήσεις.
Υπήρξε πράγματι μελαγχολική, διότι δεν είχε επιζήσει κανένα από τα τρία αγόρια που είχε φέρει στον κόσμο. Αυτός ήταν και ο μεγάλος καημός της ζωής της. Εγκατέλειψε τα εγκόσμια στις εννέα το πρωί της 21ης Σεπτεμβρίου 1875 από πνευμονία, όπως αναφέρει η επίσημη ληξιαρχική πράξη θανάτου της «Θηρεσίας Βλακ»[9]. Η κηδεία της από τον ναό της ενορίας της, τον Άγιο Δημήτριο Ψυρρή, έλαβε παναθηναϊκό χαρακτήρα, όπως άρμοζε σε μια γηραιά και σεβάσμια αρχόντισσα.
Η οικία Μακρή όπως την είδε και τη σχεδίασε ο Φωκίων Δημητριάδης (1894-1977).
Η Καρολίνα και το σπίτι
Έτσι εξάλλου την κατέγραψε και ο Τύπος ο οποίος φρόντισε να δημοσιεύσει την ιστορία της, τις περιγραφές της ομορφιάς της αλλά και τους στίχους του Βύρωνος από το «The Maid of Athens». Θεματοφύλακας των αναμνήσεών της έμεινε η ανύπαντρη μοναχοκόρη της Καρολίνα, η οποία έφυγε από τη ζωή στις αρχές του 1920. Ο μόνος που την αποχαιρέτησε, μέσω των στηλών της «Εστίας», ήταν ο Δημήτριος Καμπούρογλου, κάνοντας λόγο για τον «χρυσό κρίκο» που ένωνε την Παλαιά με τη Νέα Αθήνα[10].
Ζούσε και εκείνη με τις ποιητικές αναμνήσεις της μητέρας της και είχε μετατρέψει το σπίτι της σε θησαυροφυλάκιό τους «όπου πανταχού εκυριάρχει ο θρυλικός του Βύρωνος έρως». Κανείς δεν είπε τι απέγιναν τα τεκμήρια εκείνου του σπιτιού. Ούτε όμως τι απέγινε το σπίτι της οδού Αγίας Θέκλας το οποίο μεταβλήθηκε σε οικόπεδο. Όσοι έχουν γράψει μέχρι τώρα είτε αποφεύγουν κάθε αναφορά είτε επισημαίνουν γενικώς ότι «κατεδαφίστηκε». Η αλήθεια είναι ότι το ιστορικό παλαιό διώροφο κατεστράφη από πυρκαγιά, η οποία εκδηλώθηκε στις 4:48 το απόγευμα της 17ης Ιουλίου 1974 στο ισόγειο όπου στεγαζόταν αποθήκη δερμάτων[11].
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Εστία» 2 Ιουνίου 2024
