Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Καλοκαίρι του 1891 στην Αίγινα. Με τον πρωινό μαΐστρο, καθισμένοι στην παραλία, μικροί και μεγάλοι παρατηρούν τα καΐκια να έρχονται προς το μικρό λιμάνι με φουσκωμένα πανιά. Όλοι παρακολουθούν από μακριά εάν έχουν την ελληνική σημαία πάνω στον ιστό. Όταν την βλέπουν, αναφωνούν: «Άι, δόξα να έχει ο Θεός! Κανείς δεν χάθηκε στο τρίμηνο αυτό ταξίδι»[1]. Εάν εμφανιζόταν κανένα που δεν είχε υψωμένη τη σημαία, τότε θα μαυροντυνόταν κάποια μάνα, κάποια γυναίκα, κάποια αδελφή…
Ήταν το θέμα της καλοκαιρινής επικαιρότητας. Επάγγελμα που έδινε τις χαρές του τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, όταν επέστρεφαν από την περιπέτειά τους οι σφουγγαράδες της Αίγινας ή «σπογγαλιείς της Αιγίνης» σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής. Τα σπογγαλιευτικά καΐκια με την «καταδυτική μηχανή» τους κατέπλεαν στο λιμάνι του νησιού, επιστρέφοντας από την αλιεία τους στα ελληνικά αλλά και οθωμανικά παράλια. Συνοδεύονταν συνήθως και από ένα μεγαλύτερο σκάφος, το λεγόμενο «αποθήκη» ή «ντεπόζιτο» (φορτηγίδα), στο οποίο τοποθετούσαν πρόχειρα τον αλιευθέντα σπόγγο και έκαναν την πρώτη επεξεργασία του.
Σε κάθε καΐκι επέβαιναν οκτώ με δέκα άνδρες, περισσότεροι δε στα «ντεπόζιτα», τα οποία χρησιμοποιούνταν και ως αναπαυτήριο των πληρωμάτων τις ημέρες αργίας ή ακόμη και ως πρόχειρο πλωτό νοσοκομείο σε οργανωμένους στολίσκους σφουγγαράδων… Χαρακτηριστικό, ωστόσο, όλων των ανδρών ήταν η ολιγάρκεια στην τροφή.
Η στιγμή του κατάπλου ήταν συγκινητική. Στο λιμάνι συγκεντρώνονταν γύρω στα είκοσι σπογγαλιευτικά ζευγάρια από τα παράλια της Ελλάδας και της Τουρκίας, ενώ άλλα τόσα έρχονταν από τη Βεγγάζη. Εκείνα είχαν μάλλον πολυκύμαντη τύχη. Ήταν οι λεγόμενες «γκαγκάβες» που αλίευαν με γρύπο, μια τεχνική με δίχτυα που «χτένιζαν» τον βυθό.
Ο σπογγαλιευτικός στόλος της Αίγινας (πλοία, μηχανές, εξαρτήματα, εκμισθώσεις πληρωμάτων κ.λπ.) αντιπροσώπευε εντυπωσιακό για την εποχή κεφάλαιο που υπερέβαινε τις 1.250.000 δραχμές. Η επιχείρηση βέβαια ήταν ιδιαίτερη ριψοκίνδυνη, ωστόσο τα κέρδη άξιζαν τον κόπο.
Από τη σπογγαλιεία ζούσαν πολυμελέστατες οικογένειες, μεσίτες, έμποροι, γραφεία μικρά και μεγάλα και εμπορικοί οίκοι.Όσο για τους Αιγινήτες σφουγγαράδες, δύτες και ναύτες, θεωρούνταν οι καλύτεροι, ενώ ήταν πολλοί περισσότεροι από τους Υδραίους με τους οποίους συναγωνίζονταν. Κατέβαιναν σε μεγαλύτερο βάθος και αρκετοί έγραψαν την δική τους προσωπική ιστορία με τα κατορθώματά τους. Πέρα από την αγωνία για την επιβίωση, ήταν συνήθης η επίδειξη της παλικαριάς. Δεν έλειπαν οι περιπτώσεις εκείνων που ανασύρονταν λιπόθυμοι για να καταβυθιστούν πάλι «εις το υδαρόν χάος των αγνώστων πυθμένων»[2].
Αρκετές φορές τα κατορθώματά τους έβλεπαν και το φως της δημοσιότητας στον Τύπο της εποχής. Να μια χαρακτηριστική περιγραφή του 1891: «Είναι ένας, εκ Σύμης ούτος κατάγεται, πετσί και κόκαλο, κοντός αλλά σκυλί μονάχο. Είκοσι πέντε χρόνια κάμνει αυτήν την με ζωήν και θάνατον παίζουσαν καταδυτικήν εργασίαν και δεν έπαθε τίποτε. Ούτε σκοπεύει να παύση, αν και έπιασε με τα χέρια του είκοσι πεντε περιουσίας κατ’ αυτόν τον τρόπον»[3]. Προφανώς πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Βογιατζή, ο οποίος με τα χρόνια εξελίχθηκε σε μεγαλέμπορο σφουγγαριών. Ένας απόγονός του, ο Κώστας Χάνος, εξέδωσε και βιβλίο όπου παραδίδει πλούσιες πληροφορίες.
Στην ουσία απέμεναν μικρά πράγματα. Οι ώρες της παραμονής στη στεριά τούς έκαναν να ξεχνούν τις περιουσίες και έτρεχαν την επομένη με τους ίδιους κινδύνους να αναζητήσουν νέες περιπέτειες. «Ψαρεύω σε βαθιά νερά» συνήθιζαν να λένε. Πάντως, οι Αιγινήτες ήταν φειδωλοί στο σκόρπισμα του πλούτου από τη σπογγαλιεία. Οι περισσότεροι αποταμίευαν τις οικονομίες τους και τις επένδυαν με επιμέλεια στην καλλιέργεια περιβολιών, στην αγορά ή στην ανέγερση κατοικιών, ενώ αρκετοί ήταν εκείνοι που φιλοδοξούσαν να ναυπηγήσουν το δικό τους πλοίο και να γίνουν καπετάνιοι.
Η ευημερία που προκαλούσαν τα έσοδα και οι ατελείωτες συζητήσεις τις ώρες του χειμώνα, κατέληγαν και σε προτάσεις πρωτοποριακές ακόμη και για τα διεθνή δεδομένα, όπως η σύσταση συνεταιρισμού για τη δημιουργία αποθεματικού κεφαλαίου, μετοχικού ταμείου για την απονομή συντάξεων και επικουρικού ταμείου για την περίθαλψη όσων έμεναν ανάπηροι και των οικογενειών τους. «Θα έχωμεν εν δίδαγμα παγκόσμιον εξ Αιγίνης, εις τον εργαζόμενον και κατά στοιχείων παλαίοντα κόσμον όλον της οικουμένης», δήλωναν οι σφουγγαράδες της Αίγινας[4].
