Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
-Τι κάνουν εκεί όξω, αυτοί, βρε Γενναίο;
-Καμάρα για τη γιορτή πατέρα!…
Κούνησε το κεφάλι του ο Γέρος του Μοριά. Με το συνηθισμένο του Μοραΐτικο χιούμορ είπε:
—Από χασομέρηδες τι περιμένεις, βρε παιδί μου… Στολίδια και παράτες!…
Ιωάννης (Γενναίος) Θ. Κολοκοτρώνης. Φωτ. Π. Μωραΐτη (1867).
Αυτός είναι ο διάλογος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη με τον γιο του Ιωάννη (Γενναίο) Κολοκοτρώνη, όπως μας τον παρέδωσε ο Δημήτριος Γατόπουλος[1]. Ήταν Μάρτιος 1837. Αργότερα, ο δοξασμένος Γέρος κατέβηκε κάτω στον δρόμο, έξω από το σπίτι του και κρέμασε κι αυτός κάτι ανάμεσα στα στολίδια της αψίδας. Ένα τσαρούχι!
Αυτά συνέβαιναν στην συμβολή των σημερινών οδών Κολοκοτρώνη και Λέκκα, εκεί όπου βρισκόταν το σπίτι που κατοικούσε ο Γέρος του Μοριά, στην συνοικία Καλαμιώτη ή Βρύση του Λέκκα. Δηλαδή το σπίτι, το οποίο του είχε παραχωρήσει ο πατέρας του Θεόδωρου Αρεταίου, με αντάλλαγμα ένα γλίσχρο και συμβολικό ενοίκιο. Γιατί ο αρχιστράτηγος του Αγώνος δεν απέκτησε σπίτι στην Αθήνα. Εκεί έζησαν ο Γέρος του Μοριά με την σύντροφό του Μαργαρίτα και απέκτησαν το τελευταίο παιδί τους, τον Παναγιώτη (1836-1893), τον οποίο αναγνώρισε με την διαθήκη του.
Εν Αθήναις τω 1837
Παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό το γεγονός ότι έναν χρόνο νωρίτερα από την καθιέρωση του επίσημου εορτασμού, δηλαδή το 1837, με πρωτοβουλία του δημάρχου Αθηναίων Δημητρίου Καλλιφρονά και του νομάρχη εορτάστηκε η 25η Μαρτίου. Επιλέχθηκε δε, να στηθεί η πρώτη αψίδα (καμάρα), η οποία στολίστηκε με κλαδιά μύρτου και δάφνης και διάφορες επιγραφές, έξω από το σπίτι του Κολοκοτρώνη. Αυτονόητη επιλογή. Για όλους το σπίτι όπου κατοικούσε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης λειτουργούσε ως εμβληματικό τοπόσημο και παρέπεμπε στις πολύχρονες θυσίες του ελληνικού λαού[2].
Οδός Κολοκοτρώνη, τέλη 19ου αιώνα.
Οι μαρτυρίες που διαθέτουμε είναι πλούσιες και αναφέρουν ότι τοποθετήθηκαν πάνω στην αψίδα όπλα, τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί στην Επανάσταση, αλλά και πάσης φύσεως ενδύματα της περιόδου του Αγώνα. Βεβαίως και το τσαρούχι του Κολοκοτρώνη, το οποίο εννοείται πως συνοδευόταν με πλήθος συμβολισμών. Οι τελετές πραγματοποιήθηκαν «μεθ’ όλης της πομπής και επισημότητος»[3]. Παραβρέθηκαν όλες οι δημοτικές Αρχές της Αττικής και πλήθος κόσμου από τα περίχωρα με σημαίες, όπλα και τύμπανα. Ο εορτασμός μετατράπηκε σε ένα πραγματικό πανηγύρι, όπου επικράτησε πρωτοφανής τάξη.
Η Λέκκαινα
Την επόμενη χρονιά (1838) και με την έκδοση ιδιαίτερου βασιλικού διατάγματος γιορτάστηκε πλέον η 25η Μαρτίου στην πλατεία Κλαυθμώνος, όπου βρισκόταν το Παλάτι του βασιλιά (σήμερα Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία). Συνέχισε πάντα να στήνεται η πανηγυρική αψίδα, σε διάφορα σημεία της πόλης. Αποτελούσε το κυριότερο ίσως μέρος του εορταστικού προγράμματος. Διαθέτουμε μια θαυμάσια περιγραφή από την εφημερίδα «Εστία» για την παρουσία της αψίδος στον πρώτο επίσημο εκείνον εορτασμό:
Ξύλινη αψίδα. Σχεδίασμα με μολύβι Χρ. Χάνσεν (1834).
«Ο Δήμος των Αθηναίων είχε στήσει εν τρόπαιον έξωθεν της πλατείας του Παλατίου διά την εορτήν ταύτην, περί το οποίον συνηθροίζοντο και εχόρευον οι Έλληνες, εν τω μεταξύ λοιπόν τούτω παρουσιάζεται έξαφνα η πρεσβύτις και λευκόκομος αδελφή των διακρινομένων διά την ξεχωριστήν ανδρείαν των αδελφών Λέκκα, ήτις αποτεινομένη προς τους χορηγούς τους είπε: Σταματήσατε, παιδιά μου, εις εμέ ανήκει ν’ αρχίσω τον χορόν, διότι εις αυτό το έδαφος επρόσφερα θύματα δύω ανδρείους αδελφούς και τον μοναχόν μου υιόν. Και τοιουτοτρόπως με τα δάκρυα εις τα όμματα συνεχόρευε και συναγάλλετο με τους Έλληνας»[4].
Της δόξας το καμάρι!
Ανάμεσα στις παρελάσεις, στις κανονιές, τους λόγους των ρητόρων, τα βεγγαλικά και τα λυχνάρια στα παράθυρα, την αψίδα που στηνόταν, οι αγωνιστές της Επανάστασης την είχαν περί πολλού. Έβαζαν τα δυνατά τους για να την στολίσουν με κάθε λογής φανταχτερά στολίδια. Αυτή η αψίδα, μια φορά τον χρόνο, ήταν ο θαυμασμός της νεολαίας της εποχής εκείνης.
Ο θρίαμβος των θερμών πατριωτών και ρητόρων που γύρευαν να «φάνε την Τουρκιά» ως το κόκαλο[5]. Η Μεγάλη Ιδέα βρισκόταν στην ακμή της. Γενική υπερηφάνεια απλωνόταν παντού και η αψίδα ήταν το καμάρι τους. Της δόξας το καμάρι. Αυτή ήταν και η ονομασία της: καμάρι, που σήμαινε αψίδα. Όπως εξάλλου από την καμάρα βγήκε και το καμάρωμα. Δεν μπορούσε να εννοηθεί εθνική εορτή χωρίς την πατριωτική «καμάρα», όπως την αποκαλούσε ο λαός στα Οθωνικά χρόνια.
Ο αγώνας του Ρήγα Παλαμήδη
Η καμάρα λοιπόν ήταν απαραίτητη και στα χρόνια που ακολούθησαν. Ο λαός την ήθελε. Ξαφνικά όμως, το 1855, όταν στην κυβέρνηση βρισκόταν ο Δημήτριος Βούλγαρης, δεν στήθηκε καμάρα. Οι υπεύθυνοι δικαιολογήθηκαν ότι η εθνική γιορτή συνέπιπτε με το Μεγάλο Σαββάτο. Αλλά και άλλες φορές που είχε συμβεί η ίδια σύμπτωση, δεν είχε εμποδίσει το στήσιμο της αψίδος. Φωτιά και λαύρα λοιπόν ο Ρήγας Παλαμήδης ξεσήκωσε τον κόσμο στην Γερουσία. Διερμηνέας του αναβρασμού του ελληνικού λαού ζήτησε τον λόγο από την Κυβέρνηση: «Τι έγινε η καμάρα, της δόξας το καμάρι;»[6].
Αδυσώπητος ο παλαίμαχος αγωνιστής κατέκρινε τον πρωθυπουργό λέγοντας ότι ενώ «η Κυβέρνηση ξοδεύει κάθε χρόνο 30 και 40 χιλιάδες δραχμές για να διατηρεί το Ιταλικό Μελόδραμα, λυπήθηκε 600 δραχμές για την καμάρα». Ο μπαρουτοκαπνισμένος Ρ. Παλαμήδης ήταν αποφασισμένος να διασφαλίσει την συνέχιση του στησίματος της αψίδος. Απευθυνόμενος πάντα στα μέλη της Γερουσίας έλεγε: «Δεν πιστεύω πάλι να είναι πολιτικοί λόγοι στην μέση. Επιμένω να μας εξηγήσει το Υπουργείο. Και η Γερουσία να γνωμοδοτήσει, ώστε να στήνεται άλλη φορά η αψίδα και μάλιστα μαρμαρωμένα!».
Τότε γεννήθηκε για πρώτη φορά και ζήτημα ανέγερσης μόνιμου «Τροπαίου της Παλιγγενεσίας». Η Γερουσία αποφάσισε το μόνιμο αυτό Μνημείο και η αψίδα να στήνεται απαραιτήτως. Εννοείται ότι το περίφημο «Τρόπαιον» ουδέποτε στήθηκε ώσπου να κατασκευαστεί το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα, δηλαδή την σημερινή Βουλή των Ελλήνων. Η πρώτη παρέλαση πραγματοποιήθηκε μπροστά από τον Άγνωστο Στρατιώτη στις 25 Μαρτίου 1924 και συνδυάσθηκε με την ανακήρυξη της Α΄ Ελληνικής Δημοκρατίας[7].
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 26 Μαρτίου 2017
