Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων της βασιλείας του Όθωνος, στον απόηχο του πολέμου της Κριμαίας και της Συνθήκης των Παρισίων (1853-1856), η χώρα μας αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της προς τους δανειστές της. Δεν είχε καταβάλει τους τόκους των δανείων για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια. Οι εφημερίδες δε είχαν καθιερώσει σχεδόν μόνιμη στήλη, υπό τον τίτλο «Οικονομική Επιτροπή», όπου καταγράφονται οι πρόοδοι των εργασιών και των συνεννοήσεων!
Ο Nαύαρχος Ουΐλιαμ Πάρκερ (1850) με το πιστόλι στο χέρι, ζητά από τους φτωχούς Έλληνες την εξόφληση των προς τη Αγγλία «χρεών» τους. Σχέδιο του Γάλλου Honoré Daumier (1808-1879).
Η τρόικα εκείνης της επόχής, της οποίας η έδρα ευρίσκετο στην Αθήνα, αποτελείτο από τους εκπροσώπους των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας Th. Wyse, Ρωσίας A. Ozeroff και Γαλλίας Ch. De Montherot). Πίεζαν αφόρητα και κατόρθωσαν το 1859 να επιβληθεί ετήσια συνεισφορά στη χώρα μας 900.000 φράγκων, όταν το σύνολο των εξόδων ανερχόταν 15.735.000 φράγκα. Ακολούθησε η έξωσις του βασιλέως Όθωνος και η περίοδος της Μεσοβασιλείας, όταν η Ελλάς περιήλθε σχεδόν σε κατάσταση αναρχίας. Αλλά ακόμη δεν είχαν καταβληθεί τα συμφωνηθέντα παρά μόνον ένα έτος, ενώ παρέμεναν σε εκκρεμότητα και τα δάνεια της Επαναστάσεως. Αυτές ήταν οι συνθήκες που επικρατούσαν όταν παρενέβη ο Ιωάννης Α. Σούτσος (1804-1890), ο πρώτος Έλληνας Ακαδημαϊκός Οικονομολόγος.
Η «συνταγή»
Τι πρότεινε; Κατάργηση όλων των περιττών θέσεων δημοσίων υπαλλήλων στο σύνολο της κρατικής μηχανής, μείωση υγειονομικών υπηρεσιών, περιορισμό του αριθμού των βουλευτών και κατάργηση των επιδομάτων τους. Επίσης, αλλαγή του τρόπου φορολογήσεως των ακινήτων και γενικότερα του φορολογικού συστήματος, κατάργηση υπηρεσιών όπως η δασοφυλακή και η δημοτική αστυνομία και ανάθεση των καθηκόντων τους στις κεντρικές αρχές.
Ακόμη, μείωση των εξόδων των διπλωματικών υπηρεσιών, μείωση του αριθμού των νομαρχιών και των δήμων, μείωση των εξόδων των τελωνείων και του στρατού. Μπορεί να ομοιάζουν με μέτρα που λαμβάνονται στις ημέρες μας, αλλά στη πραγματικότητα πρόκειται περί των δέκα προτάσεων τις οποίες κατέθετε το 1863 ο θεωρούμενος, από τους νεώτερους ιστορικούς, «πατέρας» της ελληνικής οικονομίας Ι. Σούτσος! Οι προτάσεις του αυτές συμπεριελήφθησαν στο «Δοκίμιον περί Οικονομικών Μεταρρυθμίσεων» που εξέδωσε, 160 χρόνια πριν, το 1863.
Ο οικονομολόγος
Ο Ι. Σούτσος κατείχε την έδρα του Πανεπιστημίου από την ίδρυσή του (1837) έως τον θάνατό του (1890)! Επρόκειτο περί ενός φιλελευθέρου ανδρός, ο οποίος απολάμβανε αναγνώριση από το σύνολο του πολιτικού κόσμου της χώρας και απέφυγε συστηματικώς να εμπλακεί στους οξύτατους πολιτικούς ανταγωνισμούς της εποχής του. Ο πατέρας του Αλέξανδρος Σούτσος υπήρξε ηγεμόνας της Βλαχίας και της Μολδοβλαχίας, ο ίδιος σπούδασε στην Ελβετία και στη Γαλλία και διορίσθηκε καθηγητής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, ενώ διετέλεσε και πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου. Αναμφισβήτητα το έργο του υπήρξε μεγάλο και δεν έχει αποτιμηθεί ανάλογα με το μέγεθός του.
Συνδέεται με την εμφάνιση της οικονομικής επιστήμης στη χώρα μας, καθώς και με σειρά πρωτοποριακών διδασκαλιών ακόμη και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Διαπνέεται από τις καταβολές και τα δεδομένα των Φαναριωτών και εμμέσως συμμετέχει στους μηχανισμούς εξουσίας, ενώ αποδεδειγμένα έχει διαρκή επαφή και αλληλογραφία με πρόσωπα που σχετίζονται με τους δανειστές και τους ομολογιούχους που προβάλουν απαιτήσεις έναντι της Ελλάδος. Γνωρίζει εκ των έσω τις εξελίξεις, δέχεται προτάσεις και κάνει υποδείξεις και δεν είναι καθόλου τυχαία η εργασία που δημοσιεύει το 1863 καταγράφοντας την υπάρχουσα κατάσταση και υποδεικνύοντας μακρά σειρά μέτρων.
«Τα της Πολιτείας…»
Λόγω των ειδικών συνθηκών που επικρατούσαν, αφού μετά την ανατροπή του Όθωνος τα πάντα ευρέθησαν σε αταξία (περίοδος Μεσοβασιλείας, Οκτώβριος 1862 – Φεβρουάριος 1863), ο Καθηγητής υπενθύμιζε πως δεν μπορούσε να προαχθεί η υλική ευημερία του Έθνους χωρίς ριζικές αλλαγές στο φορολογικό σύστημα. Έπρεπε να ξεπερασθούν «πεπαλαιωμέναι έξεις» και «συμφέροντα ευερέθιστα» και η αρχή να γίνει από την διοικητική διαίρεση του κράτους με δραστική μείωση του αριθμού των δήμων. Ήταν εμφανής η προσπάθειά του να εντοπίσει την ρίζα του κακού, αναγνωρίζοντας πως υφίστατο ιδιόμορφη «περιπλοκή» της πολιτικής με την οικονομία.
Γι’ αυτό ανέσυρε μία ρήση του Γάλλου μαθηματικού Augustin Louis Cauchy (1789-1857), ο οποίος απευθυνόμενος στον συμπατριώτη του τραπεζίτη και πολιτικό Casimir Perier (1777-1832), την υστεραία μιας επαναστάσεως, είπε πως «εάν θέλετε να τακτοποιηθούν τα οικονομικά, φροντίστε πρώτα να ρυθμίσετε τα της πολιτείας». Ακόμη περισσότερο ο Ι. Σούτσος υποστήριζε ότι το πρόβλημα δεν ήταν η ένδεια των κρατικών ταμείων αλλά η έλλειψη πίστεως που οδηγούσε ιδιώτες και έθνη να «περιπίπτουσιν εις αμηχανίαν αδυνατούντα να διαθέσωσι τους μέλλοντας αυτών πόρους προς θεραπείαν των παρόντων». Κατέθεσε λοιπόν την πρότασή του στο πόνημα που προαναφέρθηκε και το οποίο διαιρείται σε τρία μέρη.
Το πρώτο αφορούσε το φορολογικό σύστημα με βάση την αρχή της «αναλογικής ισότητος», το δεύτερο την πιο άφθονη πηγή πλούτου, την γεωργία και το τρίτο, σχεδίασμα οικονομικής διαρρυθμίσεως για τα έσοδα και τα έξοδα του Κράτους «ισολογίζον αυτά προς άλληλα».
Iωάννης Σούτσος (1804-1890). Σκίτσο Θέμου Άννινου.
Τα ευνομούμενα έθνη
Πέραν όσων αναφέρθηκαν ήδη, ο Ι. Σούτσος δεν παρέλειψε να επισημάνει την αναγκαιότητα αμέσου συντάξεως κτηματολογίου, την μεθοδική πώληση των εθνικών γαιών και να προτείνει την ακόμη μεγαλύτερη φορολογία των ακινήτων. Σημειωτέον ότι ήδη από το 1836 είχαν επιβληθεί βαρείς φόροι οι οποίοι ολοένα και αυξάνοντο, όπως ο φόρος επί του ενοικίου, επί των θυρών αλλά και επί των παραθύρων, οι οποίοι άλλοτε επιβάρυναν τους ιδιοκτήτες και άλλοτε τους ενοικιαστές. «Οι οικοδομαί οιοσδήποτε και εάν ή ο προορισμός αυτών θεωρούνται ως κεφάλαιον προσοδοφόρον, καθό τοιούτον, πρέπει να φορολογηθή», έγραφε ο Καθηγητής, ο οποίος ζητούσε να επιβληθεί ουσιαστικώς φόρος ιδιοκατοικήσεως! «Άπαντες οφείλουσι να συνεισφέρουν εις τα δημόσια βάρη αναλόγως της περιουσίας των», έγραφε ο Ι. Σούτσος! Ο οποίος σημειωτέον εδήλωνε οπαδός της θεωρίας ελαττώσεως των εξόδων και όχι αυξήσεως φόρων και δανείων.
Θεωρούσε μέσον αναπτύξεως την δημιουργία ενός σύγχρονου οδικού δικτύου για ευχερή μετακίνηση ανθρώπων και διακίνηση αγαθών και την ίδρυση αγροτικής τραπέζης. Έτσι αφού θα είχε μεταρρυθμισθεί το φορολογικό σύστημα και θα λειτουργούσε αγροτική τράπεζα θα αντιμετωπίζετο και η «ελάττωσις των ετησίων καθυστερήσεων, του χρονίου τούτου νοσήματος του οικονομικού της Ελλάδος οργανισμού». Ήταν τα ανείσπρακτα έσοδα των παρελθουσών χρήσεων, τα οποία ουδέποτε το ελληνικό κράτος κατόρθωσε να εισπράττει εγκαίρως. Η διαπίστωσή του ήταν σαφής: «Παρά τοις ευνομουμένοις έθνεσι τα προς το δημόσιον οφειλόμενα δεν επισωρεύονται επί ματαίω, επί δέκα συνεχείς ολυμπιάδας, ουδέ καταδιώκονται οι έκγονοι δι’ ακαταζήτητα χρέη των προγενεστέρων, αλλά ή εισπράττονται εντός τεταγμένων προθεσμιών, ή διαγράφονται και εξοβελίζονται ως απαλειπτέα»!
