Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Πιτσιρικάδες και ενήλικοι ανεβασμένοι στο τραμ του Κολωνού. Ο λουστράκος με το κασελάκι του ποζάρει στο φακό (τέλη δεκαετίας 1930). Φωτογραφικό αρχείο Π.Πουλίδη- ΕΡΤ.
Οι νεότεροι από φωτογραφίες και ταινίες εποχής ή τα περίφημα προπολεμικά επίκαιρα βλέπουν κυρίως άνδρες και παιδιά να κρέμονται σαν τσαμπιά από σταφύλια πίσω ή στα πλάγια των τραμ ενώ αυτά βρίσκονταν σε κίνηση. Είναι μια πραγματικότητα που έχει παραμείνει ασχολίαστη, παρά το γεγονός ότι αναδεικνύει πτυχές της κοινωνικής ζωής του τόπου μας, αλλά και τη ρομαντική διάσταση της παιδικής ηλικίας μιας άλλης εποχής.
Διότι το φαινόμενο αυτό ξεκίνησε περίπου ως παιχνίδι των χαμινιών. Των παιδιών από την επαρχία που βρέθηκαν εξ ανάγκης στην μεγαλούπολη και περνούσαν την καθημερινότητά τους στους δρόμους. Σκληραγωγημένα κορμάκια της ζωής, θεώρησαν ως παιχνίδι το πήδημα στα τραμ και το γάντζωμα στους προφυλακτήρες τους ενώ βρίσκονταν σε κίνηση.
Διασκέδαζε η πιτσιρικαρία αυτή, κοροϊδεύοντας και ανταλλάσσοντας ύβρεις με τους οδηγούς του τροχιόδρομου, τους τραμβαγέρηδες. Περίφημοι και αυτοί τύποι της αθηναϊκής ζωής δύσκολα μπορούσαν να εμποδίσουν τα χαμίνια και να αποτρέψουν την επικίνδυνη διασκέδασή τους. Όσο περνούσε ο καιρός αποκτούσε όλο και περισσότερη δεξιότητα και αξιοθαύμαστη σχοινοβατική ευκαμψία. Αρπάζονταν από τα τραμ και πηδούσαν απ’ αυτά με θαυμαστή ευκολία. Ξαφνικά βρίσκονταν στο έδαφος κοροϊδεύοντας τους οδηγούς, οι οποίοι έξαλλοι ξεσπούσαν σε φωνές και ύβρεις.
Οπωσδήποτε το παιχνίδι των χαμινιών έκρυβε εξαιρετικά σημαντικούς κινδύνους για τη σωματική τους ακεραιότητα. Ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να βρεθούν κάτω από τους τροχούς του τραμ, γεγονός το οποίο προβλημάτιζε ιδιαίτερα τις Αρχές αλλά και την διοίκηση της εταιρείας των τροχιοδρόμων. Οι εφημερίδες της εποχής παρουσίαζαν τα ζωηρά χαμίνια ως πιθηκάκια που κρέμονταν από τα κλαδιά των δένδρων! Κάθε μέρα η οδός Σταδίου αναστατωνόταν από τους μαθητές του Παρνασσού οι οποίοι έτρεχαν και φωνάζοντας, ανέβαιναν στα εξωτερικά μέρη του τραμ.
Με το πέρασμα του χρόνου η συνήθεια έπαψε να αποτελεί μόνον παιχνίδι για τα χαμίνια και μετατράπηκε σε τρόπο μετακίνησης ενηλίκων ανδρών, ιδιαίτερα μετά το 1922. Και τι δεν σκαρφιζόταν η διοίκηση για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Εκδόθηκαν αυστηρές αστυνομικές εγκύκλιοι, καθιερώθηκε το παιδικό εισιτήριο αλλά και το αποκαλούμενο εργατικό εισιτήριο. Το τελευταίο επέτρεπε την δωρεάν μετακίνηση των εργατών τις πρωινές ώρες. Η λαθραία επιβίβαση ενηλίκων σχεδόν καθιερώθηκε από το 1926, όταν η εταιρεία που ανέλαβε την εκμετάλλευση των τραμ κατάργησε τα εργατικά εισιτήρια.
Τραμ της γραμμής 12 κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Τα πρώτα χρόνια τοποθετήθηκαν λαμαρίνες, πάνω στους προφυλακτήρες του τραμ, ώστε να αποτρέπεται η άνοδος σ’ αυτούς των παιδιών. Ωστόσο οι λιλιπούτειοι και σκληραγωγημένοι επιβάτες σύντομα έλυσαν το πρόβλημα. Έριχναν μια κλωτσιά στη χωνοειδή λαμαρίνα, την ισοπέδωναν και τη μετέτρεπαν σε απολαυστικό κάθισμα. Λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου έγινε οργανωμένη εκστρατεία της αστυνομίας, με εξαιρετικά πλούσια συγκομιδή, εναντίον των παιδιών που απολάμβαναν τους αναβατήρες των τραμ.
Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν, όλοι όσοι ενεπλάκησαν στο κυνηγητό των «λαθρεπιβατών», ήταν πάντα το ίδιο: «Όσον και αν αποβεί άγρυπνος η επιτήρησις των αστυνομικών και οσονδήποτε αυστηραί και αν είναι αι ποιναί του δικαστηρίου, θα ευρίσκονται πάντοτε απειθάρχητα παιδιά, τα οποία θα παραβαίνουν τας αστυνομικάς διατάξεις»!
Αυτή ήταν η πραγματικότητα. Απέτυχαν ακόμη και τα αυστηρά μέτρα που έλαβε η πρώτη κατοχική κυβέρνηση, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα της εταιρείας και στέλνοντας πλέον κατηγορούμενους τους γονείς διότι αμελούσαν τα παιδιά τους! Τα οποία όμως συνέχιζαν να… παίζουν με τα τραμ, όσο κυκλοφορούσαν, ακόμη και στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής.
