Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
«Εγκρίνομεν όπως διατεθή εκ του δασσυλίου Ποδονύφτη της περιφερείας Αθηνών… έκτασις συνολικού εμβαδού 82.695 τετραγωνικών μέτρων, οριζομένη γύρωθεν με οδόν Αθηνών – Τατοΐου, αγρούς και αμπέλους και δασύλλιον, προς ανέγερσιν προσφυγικού συνοικισμού Φιλαδελφείας», ανέφερε το Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο υπέγραψε στις 10 Νοεμβρίου 1924 ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης και δημοσιεύτηκε στις 14 Νοεμβρίου 1924 στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.
Ο Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος κ.κ. Γαβριήλ και ο Δήμαρχος Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνας, ο κ. Ιωάννης Λ. Τομπούλογλου, υποδέχτηκαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο. Τιμώντας έτσι με τον πλέον δόκιμο τρόπο την 50ετία από την ίδρυση της Ιεράς Μητρόπολης Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος (1974-2024) και την 100ετία από την ίδρυση της πόλης Νέα Φιλαδέλφεια (1924-2024).
Ιδιαίτερος λόγος!
Το διάταγμα που προαναφέρθηκε και διέθετε γη για την ίδρυση του Προσφυγικού Συνοικισμού Φιλαδελφείας, περιλάμβανε ρύθμιση, η οποία συχνά δεν αναφέρεται στις κατά καιρούς ιστορήσεις της περιοχής. Διότι υπήρχε και ιδιαίτερος λόγος για τον οποίο η διοίκηση και συγκεκριμένα το υπουργείο Γεωργίας παρέμβαινε στη διαδικασία αποκατάστασης προσφύγων. Οφειλόταν στο γεγονός ότι η περιοχή αυτή, εννέα χρόνια νωρίτερα, είχε ανακηρυχθεί ως δασωτέα.
Οπότε με το νέο διάταγμα, αφενός η περιοχή αποχαρακτηριζόταν και αφετέρου εγκρινόταν να διατεθεί «προς ανέγερσιν προσφυγικού συνοικισμού Φιλαδελφείας». Η απόφαση είχε ήδη ληφθεί και οι ελάχιστες αντιδράσεις, κυρίως εκ μέρους της Φιλοδασικής Εταιρείας, κάμφθηκαν στη γέννησή τους λόγω των έκτακτων συνθηκών που επικρατούσαν. Οι εργασίες για την ανέγερση του Συνοικισμού άρχισαν αμέσως και προέβλεπαν την αποκατάσταση δυόμιση χιλιάδων προσφύγων.
Ποδονίφτης (1930). Φωτ. αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.
Ο Ποδονίφτης
Η ευρύτερη περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας και της Νέας Χαλκηδόνας, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας 1920, ήταν γνωστή με το εκτεταμένο τοπωνύμιο «Ποδονίφτης». Ο Δημήτριος Χατζόπουλος, υπογράφοντας με το ψευδώνυμο «Πεζοπόρος», επισκέφθηκε και περιέγραψε την περιοχή, λίγο πριν αποφασισθεί η δημιουργία του συνοικισμού. Παραδίδει λοιπόν ότι το τοπωνύμιο «Ποδονίφτης» κάλυπτε όλη την περιοχή από την Αλυσίδα των Αθηνών μέχρι το Ηράκλειο. Συμπληρώνοντας ότι μεγάλα τμήματα καλλιεργούνταν, ενώ υπήρχαν περιβόλια με καλλιέργεια λουλουδιών, αμπελάκια με συκιές και ελαιόδεντρα.
Παρακάτω δε αναφέρει ότι «το άλσος της (:βασιλίσσης) Σοφίας αποτελείται κατά το πλείστον από πεύκα και προχωρεί βόρεια των Ποδαράδων και προς τις Κουκουβάουνες. Βραδέως αναπτύσσονται τα πευκάκια, μίαν δε ημέραν το πάρκο αυτό, αν δεν καταστραφή θα είνε η μεγαλητέρα χαρά του αθηναϊκού λαού, εξυγίανσις και ωμορφιά της πόλεως. Εις τα περιβολάκια πέριξ υπάρχουν μικροί, πενιχροί οικίσκοι, πολλά δε από τα λουλούδια, που έρχονται εις τας ανθοαγοράς των Αθηνών, εκείθεν έχουν την προέλευσίν των».
Η ωραιοτέρα…
Κάπως έτσι περιέγραφαν την περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας και της Νέας Χαλκηδόνας, η οποία λίγα χρόνια αργότερα αποκαλείτο χαϊδευτικά από τους δημοσιογράφους «αριστοκρατικοπροσφυγούπολις»! Διότι τόσο η περιοχή που επιλέχθηκε για την ανάπτυξη της νέας πόλης, όσο και ο τύπος των πρώτων κατοικιών, διέφεραν από τις δεκάδες άλλες προσφυγικές εγκαταστάσεις στην Αττική. Κυριαρχούσαν τα κομψά σπίτια, με τις βεραντούλες, τις αυλές, τις ταράτσες και τους εξώστες τους.
«Μεταξύ όλων των προσφυγικών συνοικισμών αναμφισβητήτως η Φιλαδέλφεια είναι η ωραιοτέρα», έγραφε η εφημερίδα «Ακρόπολις» στα τέλη της δεκαετίας 1920, προσθέτοντας πως η ρυμοτομία ήταν καλή και τα κέντρα της «υπεραθηναϊκώτατα»! Όπως έγραφε το 1931 ο Διονύσιος Δεβάρης οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή διακρίνονταν για τη φιλοκαλία, ενώ ο συνοικισμός αναπτύχθηκε, στο μεγαλύτερο μέρος του, με το σύστημα των γερμανικών κηπουπόλεων.
Aπόσπασμα χάρτη δεκαετίας 1950.
Θεμελίωση
Η θεμελίωση του συνοικισμού άρχισε από το κράτος το 1924, όταν υπουργός Υγιεινής και Πρόνοιας ήταν ο φιλελεύθερος ιατρός Απόστολος Ν. Ορφανίδης (1890-1973). Τα σπίτια άρχισαν να παραδίδονται από το 1926. Αρχικώς επρόκειτο περί λαϊκών κατοικιών με ένα δωμάτιο και κουζίνα. Ωστόσο τα αρχικά σχέδια τροποποιήθηκαν λόγω του αιτήματος αποκατάστασης εκ μέρους αρκετών αστών προσφύγων.
Οπότε προέκυψαν σπίτια με δύο δωμάτια και κουζίνα αλλά και σπίτια «πολυτελείας» με τρία δωμάτια, κουζίνα και λουτρό! Κύριο χαρακτηριστικό όμως, το οποίο δεν παρατηρείτο σε άλλους προσφυγικούς συνοικισμούς, ήταν ο χώρος πέριξ του κτιρίου, οι βεράντες. Στις αρχές της δεκαετίας 1930 οι κατοικίες ανέρχονταν σε εξακόσιες περίπου με 1.800 οικογένειες. Οι κάτοικοι ήταν από την Κωνσταντινούπολη, Σμυρνιοί, από την πόλη και τα πέριξ, Πόντιοι, Θράκες αλλά και αρκετοί από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στην περίπτωση της Νέας Φιλαδελφείας η ομαδική προσπάθεια των κατοίκων ήταν εκείνη που δημιούργησε την περίζηλη πόλη με τις ευρείες καλοστρωμένες οδούς και την άφθονη βλάστηση. Το 1932 ο αριθμός των κατοίκων είχε ξεπεράσει τις 12.000, με τάσεις αύξησης, αφού πολλοί ήταν και γηγενείς που έσπευδαν να εξασφαλίσουν κατοικία. Ενώ περίπου διακόσιες προσφυγικές οικογένειες από τον συνοικισμό Γηροκομείου, ο οποίος καταστράφηκε από πυρκαγιά, φώλιασαν στη Νέα Φιλαδέλφεια και σταδιακά αποκαταστάθηκαν.
Πρόσφυγας Πατριάρχης
Όπως κάθε προσφυγική περιοχή είχε τον Αρχιερέα της έτσι και η Νέα Φιλαδέλφεια είχε τον Πατριάρχη της, τον Κωνσταντίνο ΣΤ΄ (1859-1930)! Διακρινόταν για τη σύνεση, τον πατριωτισμό, τη σωφροσύνη και την ωριμότητά του. Ολιγόλογος, αντιπροσωπευτικός τύπος της εκκλησιαστικής αριστοκρατίας αλλά και βαθύς γνώστης της Φαναριώτικης διπλωματίας. Έδωσε τον αγώνα του έχοντας προ οφθαλμών αποκλειστικά και μόνον την εξυπηρέτηση του Γένους και της Εκκλησίας.
Ο πατριάρχης Κωνσταντίνος ΣΤ΄.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1930 ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος επισκεπτόταν τον ασθενή Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντίνο και εξελίχθηκαν συγκινητικές στιγμές. Ο πρωθυπουργός φίλησε το χέρι του άγιου εκείνου αρχιερέα, ο οποίος στα μάτια του κόσμου εκπροσωπούσε τον Ελληνισμό. Τους εκατοντάδες χιλιάδες βασανισμένους πρόσφυγες που είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους. Λίγες ημέρες αργότερα η κυβέρνηση αποφάσιζε να χορηγηθούν δωρεάν τα οικήματα στα οποία είχαν εγκατασταθεί ο πρώην Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντίνος και οι αδελφές του μάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου.
Ονοματοδοσία
Τραγική ειρωνεία ήθελε την ημέρα που έγινε αυτή η ανακοίνωση, στις 28 Οκτωβρίου 1930, δημοσιευόταν και η είδηση ότι την προτεραία είχε αφήσει την τελευταία πνοή ο άνδρας που είχε διατελέσει Αρχηγός της Ορθοδοξίας. Δικαιολογημένα λοιπόν, σήμερα, μεταξύ των τελετών που πραγματοποιούνται, περιλαμβάνεται και η ονοματοδοσία «Πλατεία Πατριάρχου Νέας Φιλαδελφείας» και η αποκάλυψη αναμνηστικής στήλης.
Με τον τρόπο αυτό η Δημοτική Αρχή αποκαθιστά μία ιστορική αδικία, αφού η προ της οικίας του Πατριάρχη πλατεία έφερε το όνομά του ήδη από τα τέλη της δεκαετίας 1920. Με το πέρασμα των ετών όμως λησμονήθηκε η πράξη και στην πλατεία αποδόθηκε το όνομα του Ελ. Βενιζέλου. Πρόκειται περί πράξεων με υψηλούς συμβολισμούς και είναι ευτυχής συγκυρία το γεγονός ότι στο τιμόνι τόσο της τοπικής Εκκλησίας όσο και της τοπικής αυτοδιοίκησης βρέθηκαν ηγεσίες που στέκονται στο ύψος των περιστάσεων.
