Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η 31η Μαΐου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος. Δράττουμε την ευκαιρία να αφηγηθούμε πως Έλληνες εισήγαγαν την κακή συνήθεια του τσιγάρου στην Αγγλία! Βέβαια η συνήθεια του καπνίσματος είναι παμπάλαια αλλά για την επινόηση του τσιγάρου έχουν γραφτεί πολλά. Μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι ήταν ακόμη στην Ελλάδα βασιλιάς ο Όθωνας όταν η συνήθεια του τσιγάρου εξαπλώθηκε στην Αγγλία. Θεωρείται, δε, ότι το εισήγαγε ένας Έλληνας και ότι Έλληνες θεμελίωσαν την αγγλική τσιγαροβιομηχανία, όπως και τη γερμανική και αργότερα την αιγυπτιακή!
Τόσο παλαιότερα δημοσιεύματα όσο και το θεμελιώδες έργο των Μάνου Χαριτάτου – Πηνελόπης Γιακουμάκη «Η ιστορία του ελληνικού τσιγάρου» αποδίδουν τον τίτλο του πρώτου καπνέμπορου στην Αγγλία στον Νικόλαο Κοντόπουλο[1]. Ίδρυσε καπνοπωλείο πώλησης κομμένου καπνού και τσιγαρόχαρτου, το 1857 στην Queen Victoria Street. Στο μικρό εκείνο μαγαζί σύχναζαν Ρώσοι, Ισπανοί, Έλληνες και κάποιοι Άγγλοι που είχαν αποκτήσει τη συνήθεια να καπνίζουν ρωσικά τσιγάρα κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου.
Έναν χρόνο αργότερα (1858) φτάνει στην Αγγλία ο επίσης Έλληνας Νικόλαος Ι. Κουντούρης. Ήταν έμπορος καπνών από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη και ίδρυσε κατάστημα πωλήσεως τσιγάρων στο Λονδίνο. Ορισμένα μάλιστα δημοσιεύματα αναφέρουν ότι λειτούργησε υπό την αιγίδα του Δούκα του Κέιμπριτζ[2] . Πωλούσε ψιλοκομμένο καπνό και τσιγαρόχαρτο και έφτασε η στιγμή που λειτουργούσε 20 καταστήματα!
Τρία χρόνια αργότερα (1861), ένας ακόμη Έλληνας, ο Ιωάννης Θεοδωρίδης, πρώην λοχαγός του ρωσικού στρατού, άνοιξε κατάστημα στην Leicester Square και ίδρυσε το πρώτο εργαστήριο τσιγαροβιομηχανίας. Ο Θεοδωρίδης προσέλαβε τέσσερις «τσιγαράδες» και πωλούσε έτοιμο το προϊόν, χρησιμοποιώντας καπνά από την περιοχή της Θεσσαλονίκης που βρισκόταν κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Τον Ι. Θεοδωρίδη ακολούθησαν και μιμήθηκαν αρκετοί Έλληνες και ανάμεσά τους οι Ιωάννου, Κωνσταντινίδης, Παπαηλιού, Αργυρόπουλος κ.ά.
Το επιστόμιο των τσιγάρων ήταν από χαρτόνι, ενώ η διαφήμιση απογείωσε την επιχείρησή του. Ο ίδιος καθιέρωσε και τις «μάρκες» με περίεργα ονόματα, όπως «Κανόνι», «Τουφέκι», «Όπερα» κ.ά. Ακολούθησε άλλος Έλληνας, ο Τ. Αβραμάκης, καθιερώνοντας τη μάρκα «Κέιμπριτζ» για να απαντήσει ο Θεοδωρίδης με τη μάρκα «Οξφόρδη». Τα κουτιά ήταν πολυτελή, διακοσμημένα συνήθως με πορτρέτα ωραίων γυναικών, βελούδινο περίβλημα και καθρεφτάκια. Σύντομα τα επιστόμια από χαρτόνι αντικαταστάθηκαν από ολόκληρη κλίμακα επιστομίων με χρυσό, κεχριμπάρι, γυαλί και μετάξι.
Η προσπάθεια τοποθέτησης επιστομίων από φελλό –που αργότερα απλώθηκε σε όλα τα τσιγάρα– απέτυχε όταν πρωτοεφαρμόσθηκε τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Πάντως, μετά το 1860 τα αγγλικά τσιγάρα είχαν αποκτήσει την αδιαφιλονίκητη υπεροχή σε όλο τον κόσμο από άποψη ποιότητας. Και ο θρίαμβος αυτός αποδόθηκε, κατά μέγα μέρος, στο γεγονός ότι ένας ακόμη Έλληνας, ο Α. Τσικαλιώτης, ίδρυσε στο Λίβερπουλ «Σχολείον Γυναικών Σιγαρεττοποιών» (1869)[3]! Σημαντικά εργοστάσια ίδρυσαν στο Λονδίνο οι Μ. Οικονομίδης, Α. Χαλκιάδης, Ν. Νοταράς, Δ. Γεράκης, Γ. Φεσσάς, Γ. Ανθούλης, Ι. Μελαχροινός κ.ά.
Έτσι, σιγά-σιγά εκδιώχθηκαν οι ξένοι τεχνίτες που είχαν μαζευτεί στην Αγγλία. Οι Έλληνες όμως επικράτησαν και οι δραστηριότητές τους εξαπλώθηκαν και γνώρισαν υπέρμετρη άνθιση. Ανάμεσά τους ο Παναγιώτης Θεοφάνης που ξεκίνησε από τη Μάλτα, μετακινήθηκε στην Αγγλία και η επιχείρησή του γνώρισε δόξες εξάγοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες, τις βρετανικές αποικίες, την Ινδία κ.α. Επίσης στην Αγγλία ανέπτυξε δραστηριότητα και ένας από τους σημαντικότερους καπνεμπορικούς οίκους της Κωνσταντινούπολης (Β. Μουράτη Υιοί & Σία). Ίδρυσαν εργοστάσιο κατασκευής τσιγάρων στο Μάντσεστερ και στο Λονδίνο, ανοίγοντας και υποκαταστήματα σε Βρυξέλλες και Βερολίνο. Αργότερα ίδρυσαν εργοστάσια στο Αμβούργο και στη Δρέσδη. Η τελευταία είναι από τις πλέον ιστορικές καπνοβιομηχανίες του κόσμου και παρά το γεγονός ότι η εταιρεία εξαγοράστηκε, ο λογότυπος «Muratti» διατηρείται και κυκλοφορεί ακόμη!
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 30 Μαΐου 2020
