Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Το επώνυμο Σπυρομήλιος είναι σύνθετο και προήλθε από το όνομα Σπύρος και το πατρωνυμικό Μίλιος (Μιχαήλ – Μιχαήλος – Μίλιος). Είναι γνωστό ότι στην Ήπειρο και σε τμήμα της Μακεδονίας, όπως και στην Κύπρο, αντί επωνύμου τα παιδιά έφεραν το όνομα του πατέρα. Έτσι ξεκίνησε και ο αγωνιστής του 1821 και μετέπειτα αντιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού Σπύρος Μίλιος (1800-1880). Ήταν γιος του Μιχαήλ και της Μαρίας, το γένος Ανδρέα Βάρφη. Σπύρος Μίλιος ή Μήλιος γραφόταν ο αγωνιστής της Επανάστασης στην Στρατιωτική Επετηρίδα και γενικότερα στον δημόσιο βίο του.
Ζάχος Μίλιος. Ελαιογραφία Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.
Σπύρος Μίλιος (Σπυρομίλιος)
Επειδή στην ομιλία το Σπύρος Μίλιος προφερόταν ως ένα, Σπυρομίλιος, ο γιος του πρώτος το χρησιμοποίησε ως επώνυμο. Τα άλλα αδέλφια του αγωνιστή του 1821 ονομάζονταν Ζάχος Μίλιος, Νικόλαος Μίλιος και Γιαννάκης Μίλιος. Ο τελευταίος απόκτησε γιο τον Μιχαήλ και παιδί αυτού ήταν ο Σπύρος Σπυρομίλιος (1864-1930), ταγματάρχης της Χωροφυλακής που έδρασε στον Μακεδονικό Αγώνα και στον αγώνα της Χειμάρρας για την ελευθερία της. Τιμώντας την μνήμη του μεγάλου του θείου προσέλαβε μόνος του το επώνυμο Σπυρομίλιος, διότι και ο ίδιος ονομαζόταν Σπύρος. Οι λοιποί Μίλιοι, μετά από αυτόν, προσέλαβαν πλέον ως επίθετο το Σπυρομίλιος.
Αυτά κατέθετε εγγράφως το 1940 όταν γινόταν λόγος περί των Σπυρομίλιων μία από τις γυναίκες της οικογένειας, η Μαρίκα Σπυρομίλιου που ήταν η μόνη επιζώσα εγγονή του αντιστράτηγου Σπύρου Μίλιου [1]. Άλλη πηγή, αναφέρει πως ο προαναφερθείς Σπύρος Σπυρομίλιος, το 1912 και με δική του αίτηση, η οποία εγκρίθηκε με βασιλικό διάταγμα όπως προέβλεπε ο νόμος, άλλαξε το επώνυμο σε Σπυρομίλιος. Προσθέτει δε, ότι προέβη στην πράξη αυτή μόνον και μόνον για να τοποθετήσει την κάλπη του τελευταία στις εκλογές που συμμετείχε, ως υποψήφιος βουλευτής στην Άρτα [2].
Η γραφή
Ιδιαίτερο όμως είναι το ενδιαφέρον και για την γραφή του ονόματος Σπυρομίλιος ή Σπυρομήλιος. Τόσο η προαναφερθείσα Μαρίκα όσο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας χρησιμοποιούσαν την γραφή με ι (γιώτα). Με αυτή τη γραφή συναντάμε τον Ιωάννη Σπυρομίλιο του Μιχαήλ -που αποβίωσε το 1928- καθώς και άλλα μέλη της οικογένειας (τον Μιχαήλ, τον Ηρακλή και τον Αίαντα όλα παιδιά του προαναφερθέντος Ιωάννη και τα αδέλφια του Σπυρίδωνα, Νικόλαο και Μιλτιάδη). Αλλά και με την ίδια γραφή βρίσκουμε να καταγράφεται και ο Σπυρίδων όταν έφυγε από τη ζωή το 1930[3]. Εξάλλου, ο αρχηγός της Χειμάρρας με το Σπυρομίλιος υπέγραφε δημόσια κείμενά του. Όταν νοσηλεύτηκε στον Ευαγγελισμό χτυπημένος και αυτός από την επιδημία του δάγκειου (1928) έγραφε επιστολή ευχαριστώντας τους γιατρούς του Ευαγγελισμού για τις φροντίδες του και υπέγραφε ως «Σ. Σπυρομίλιος, συνταγματάρχης, Αρχηγός Χειμάρρας»[4].
Το ίδιο ίσχυσε και με τα αγγελτήρια της κηδείας του όπου αναγραφόταν ως «Σπυρομίλιος». Η σχετική σύγχυση και η διπλή χρήση με ι και η ξεκίνησε από την εποχή του αγωνιστή της Εθνεγερσίας Σπύρου Σπυρομήλιου, ο οποίος καταγράφεται σε υπηρεσιακά, επίσημα και ανεπίσημα έγγραφα και με τις δύο εκδοχές. Η ορθή εκδοχή είναι με ι, Σπυρομίλιος δηλαδή, αφού ο πατέρας από τον οποίο προήλθε το δεύτερο συνθετικό ονομαζόταν Μίλιος (Μιχάλης). Ωστόσο οφείλουμε να αποδεχτούμε την εκδοχή που καθιερώθηκε στην κοινή συνείδηση και φαίνεται πως αποδέχτηκε η οικογένεια στα νεότερα χρόνια. Όσο για τη δημοφιλή Στοά Σπυρομήλιου έλαβε το όνομά της προκειμένου να τιμηθεί ο αγωνιστής του 1821 Σπύρος Σπυρομήλιος, ο οποίος ήταν ο ιδρυτής του Μετοχικού Ταμείου Στρατού που είναι ο ιδιοκτήτης του οικοδομικού συγκροτήματος στο οποίο ανήκει η Στοά.
Προσωπογραφία του Σπύρου Μήλιου ή Σπυρομήλιου. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.
Η καταγωγή
Δεν έχει ακόμη ξεκαθαριστεί, με αδιάσειστα τεκμήρια, η καταγωγή και πορεία πολλών και σημαντικών οικογενειών που διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο σε εθνικούς και πολεμικούς αγώνες. Ανάμεσά τους και η οικογένεια των Σπυρομήλιων.
Αρχηγέτης της οικογένειας των αγωνιστών Μιλέων ή Μίλιων (Μήλιων) φέρεται με τα μέχρι τώρα στοιχεία ο Ιωάννης Σπύρου, της οικογένειας των Σπυράδων όπως τους αποκαλούσαν. Άνδρας πεπαιδευμένος και ευγενών φρονημάτων[5]. Έζησε απολαμβάνοντας τιμές από τους κατοίκους της Νεάπολης της Ιταλίας, αφού εκεί χρημάτισε στρατηγός επί μία τεσσαρακονταετία δίνοντας λαμπρά δείγματα ανδρείας!
Τα αδέλφια
Γιός του υπήρξε ο Μίλιος (Μιχαήλ – Μιχαήλος – Μήλιος), πατέρας των νεότερων αγωνιστών (Σπύρου, Ζάχου, Νικόλαου, Γιαννάκη). Σημειωτέο ότι ο Μίλιος είχε φτάσει στον βαθμό του ταγματάρχη στη Νεάπολη. Υπήρξε άνδρας φιλελεύθερος, ευφυής, με πολιτική φρόνηση και προστάτης της δικαιοσύνης. Έχοντας αυτές τις ιδιότητες ξεσήκωσε επανάσταση στην επαρχία Χειμάρρας και εναντίον του Αλή Πασά το 1814. Αποτυγχάνοντας να πετύχει τον ιερό σκοπό του, συνελήφθη από τους Τούρκους και μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στο Νησί των Ιωαννίνων. Εκεί έμεινε φυλακισμένος μέχρι το 1820, όταν τα στρατεύματα του Σουλτάνου που πολεμούσαν τον Αλή Πασά πολιόρκησαν τα Ιωάννινα που ήταν η έδρα του.
Έτσι η οικογένεια των Μήλιων είχε ως κληρονομικό σύνθημα τον διαρκή πόλεμο για την ελευθερία του Ελληνικού έθνους διάγοντας ηρωικό βίο. Περισσότερο γνωστός στην ιστοριογραφία μας είναι ο Σπύρος Μήλιος (Σπυρομήλιος), αλλά δεν υστέρησαν σε αγωνιστικότητα και θυσίες τα αδέλφια του, με πρώτο και καλύτερο τον γεννημένο το 1805 Ζάχο Μήλιο. Συμμετείχε στην συγκέντρωση στρατιωτικού σώματος αποτελούμενου από Χειμαρριώτες και από κοινού με τον αδελφό του το οργάνωσαν και ξεχύθηκαν στον αγώνα. Εκστράτευσαν εναντίον του Ομέρ Βρυώνη υπό τις διαταγές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και σε μάχες εναντίον του Κιουταχή στην περιοχή Μακρυνόρους και στο Καστέλι Ανατολικού.
Η ταφόπλακα του Ζάχου Μίλιου (1802-1860) στο νεκροταφείο των Θηβών.
Η προσφορά
Με διοικητή τον αδελφό του ανέλαβαν τη φύλαξη του Πόρου και στη συνέχεια μπήκε στο ιστορικό Μεσολόγγι. Εκεί πολέμησε με γενναιότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας, συμμετέχοντας και στην Έξοδο. Υπέστη κακουχίες και στερήσεις και είδε να θυσιάζονται μέλη της οικογενείας του, όπως ο αδελφός του Νικόλαος Μίλιος. Μετά την Έξοδο τάχθηκε υπό τις διαταγές του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Συμμετείχε σε πολλές μάχες, κυρίως δε στις μάχες Δόμβραινας, Αράχωβας και Κεραστίνης, όπου πληγώθηκε σοβαρά στην αριστερή ωμοπλάτη. Το 1827 τίθεται επικεφαλής του Σώματος και το 1828 και στη συνέχεια τέθηκε αυθόρμητα υπό τις διαταγές του Δημήτριου Υψηλάντη. Πολέμησε σθεναρά τις δυνάμεις των Τουρκαλβανών στην Στερεά Ελλάδα. Επίσης Πολέμησε στις θέσεις Στεβενίκο (νυν Αγία Τριάδα Βοιωτίας), Μαρτίνο (Λοκρίδας) και το ύψωμα Ανηφορίτη Θηβών. Στην έφοδο που έκαναν οι Τούρκοι στους Αγίους Θεοδώρους πληγώθηκε τρεις φορές, ενώ τέλος βρέθηκε και στην μνημειώδη μάχη της Πέτρας[6].
Εκεί ο Δημ. Υψηλάντης, με τον γραμματέα του Ι. Φιλήμονα, υπέγραψαν την Συνθήκη της 14ης Σεπτεμβρίου 1829 επισφραγίζοντας τον πολεμικό αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Το 1831, σε συνεργασία με τον ε3πίσης υπέροχο αγωνιστή Ιωάννη Ρούκη, πρωταγωνίστησε στην καταστολή του Κινήματος του Τσάμη Καρατάσου. Αυτός ήταν ο Ζάχος Μίλιος, πρόθυμος και ορμητικός στον αγώνα, ανδρείος και ατρόμητος πολεμιστής. Έφυγε από την ζωή σε ηλικία 54 ετών, τον Ιούλιο 1859, έχοντας τον βαθμό του συνταγματάρχη της Φάλαγγας και αφήνοντας πίσω μία όμορφη οικογένεια. Επίσης τον αδελφό του Σπύρο που πρωταγωνιστούσε στην στρατιωτική και πολιτική ζωή της χώρας. Υπήρξε πιστός στον Όθωνα όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των αποκαλούμενων ετεροχθόνων στρατιωτικών. Ο Ζάχος Μίλιος πέθανε σε ηλικία 55 ετών, διατηρώντας μέχρι τέλους την ελπίδα απελευθέρωσης της αλύτρωτης πατρίδας του.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 20 Φεβρουαρίου 2020.
