Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Άποψη του ζωολογικού κήπου γύρω στα 1904.
Η σημαντικότερη περιβαλλοντική προσπάθεια που έγινε στη χώρα μας τους δύο προηγούμενους αιώνες, αφορούσε τη δημιουργία ενός νέου εθνικού κήπου, πολλαπλάσιου μάλιστα σε έκταση από τον σημερινό, ο οποίος θα λειτουργούσε ως ζωολογικός κήπος. Η ιδέα ανήκε στον «ζωολόγο» Νικόλαο Γερμανό, κατατέθηκε το 1896, υιοθετήθηκε από τον πρίγκιπα Νικόλαο και υποστηρίχθηκε από ευεργέτες-χορηγούς και τους Δήμους Αθηναίων και Πειραιώς. Για την υλοποίηση της ιδέας επιλέχθηκε η ακατοίκητη, παραθαλάσσια και τελματώδης περιοχή βορείως του παλαιού Δέλτα του Φαλήρου, προς τον ευρύτερο ορίζοντα όπου αργότερα δημιουργήθηκε το αεροδρόμιο.
Νικόλαος Γερμανός, ο εμπνευστής του ζωολογικού κήπου.
Το 1902, πραγματοποιούνταν τα εγκαίνια του ζωολογικού κήπου και εντός δύο ετών οι πρώτες διαμορφώσεις ήταν εντυπωσιακές. Αντιγράφηκαν και κατασκευάστηκαν περίτεχνα περίπτερα για ζώα και πτηνά από ευρωπαϊκές χώρες, πραγματοποιήθηκαν ατελείωτες επιχωματώσεις, δημιουργήθηκαν τεχνητές λίμνες, μεταφέρθηκε θαλασσινό νερό για τη λειτουργία φυσικών ενυδρείων, ενώ ανεγέρθηκαν εξαιρετικές εγκαταστάσεις για καμηλοπαρδάλεις, αρκούδες, λιοντάρια, ύαινες, κυναίλουρους, στρουθοκαμήλους, καγκουρό και δεκάδες ακόμη άγνωστα στη χώρα μας ζώα. Μέχρι γάτες Αγκύρας και ρώσικες αλεπούδες φιλοξενούσε ο κήπος, ενώ ο περιβάλλων χώρος φυτευόταν με επιμέλεια από τους καλύτερους κηπουρούς. Επίσης, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσίαζε ο μεγάλος αριθμός πτηνών που είχαν συγκεντρωθεί και οι ειδικές εγκαταστάσεις που είχαν δημιουργηθεί για τη φιλοξενία τους.
Ο ζωολογικός κήπος καταλάμβανε μία περιοχή περίπου 50 στρεμμάτων. Εισερχόμενος ο επισκέπτης συναντούσε ένα τεχνητό είδος ενυδρείου, το οποίο είχε στη μέση ένα σπήλαιο φυσικού μεγέθους. Εκεί φιλοξενούνταν δύο φώκιες, ενώ λίγο παραπέρα και σε απόσταση λίγων βημάτων υπήρχε ένα κυκλικός κλωβός με δύο κατασκευές προορισμένες για αρκούδες! Και για να μη… στενοχωριούνται, όπως εξηγούσαν οι άνθρωποι του ζωολογικού κήπου, είχαν τοποθετηθεί στο κέντρο του μεγάλου κλωβού δύο κορμοί δένδρων και έτρεχε άφθονο νερό! Ήταν προσφορά του Αλέξανδρου Βλάγκαλη, ο οποίος διετέλεσε γενικός διευθυντής των Σιδηροδρόμων Αθηνών – Πειραιώς [1].
Προχωρώντας προς το εσωτερικό του κήπου ο επισκέπτης συναντούσε μία κατασκευή που θύμιζε τον ελληνικό ποιμενικό βίο. Μία μάντρα χωριάτικη και μέσα ένα οίκημα ξύλινο, σαν κι αυτά που υπήρχαν στα χωριά για να φιλοξενούνται τα αιγοπρόβατα. Δηλαδή επρόκειτο περί μιας στάνης, της οποίας ο περίβολος ήταν διηρημένος σε τρία διαμερίσματα. Στα δύο εξ αυτών φιλοξενούνταν πέντε ήμερα ελάφια, τα οποία ενθουσίαζαν τον κόσμο. Πλησίαζαν τους επισκέπτες περιμένοντας να τους δώσουν τεμάχια άρτου και ζαχαρωτά! Στο τρίτο διαμέρισμα υπήρχαν πράγματι αίγες. Σε απόσταση εκατό βημάτων υψωνόταν ένας περίεργο κλωβός που έμοιαζε με οικίσκο προορισμένο για άγρια ζώα.
Ήταν και αυτός διηρημένος σε διαμερίσματα. Στο πρώτο φιλοξενείτο ζεύγος λεοπαρδάλεων, άκρως φιλικών προς τους ανθρώπους. Εξαιρετικά ήρεμες, μόλις αντιλαμβάνονταν την παρουσία επισκέπτη, έσπευδαν να τριφθούν στα σιδερένια κάγκελα αναζητώντας προφανώς θωπείες! Στο δεύτερο όμως χώρισμα του περιπτέρου εκείνου υπήρχε μία τρομακτική λέαινα, η οποία διαρκώς εβρυχάτο όταν έβλεπε άνθρωπο.
Παραδίπλα ένα υπερήφανο λιοντάρι με πυκνή χαίτη και βλοσυρό βλέμμα δυσανασχετούσε εμφανώς για τον περιορισμό του. Αλλά φρίκη προκαλούσε η τίγρη η οποία φιλοξενείτο δίπλα του. Μαζεμένη σε μία γωνιά του κλουβιού της, επιδείκνυε συνέχεια τα κοφτερά δόντια της και ήταν πάντα έτοιμη για… έφοδο. Σε αρκετή απόσταση υπήρχε και το διαμέρισμα του ουρακοτάγκου. Ιδιόμορφη κατασκευή με δύο εξώστες είχε κατασκευαστεί για να φιλοξενήσει έναν ουρακοτάγκο και πιθήκους.
Υπήρχε όμως και ένα ολόκληρο τμήμα με περιστερώνες, δωρεά του Εμμανουήλ Φραγκόπουλου[2]. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί πολλά είδη περιστεριών και φαίνεται πως ήταν από τα αγαπημένα των ομογενών, οι οποίοι είχαν φροντίσει ιδιαίτερα για την εμφάνιση και συντήρηση των περιστερώνων.
Ο περιστερώνας του Εμμανουήλ Φραγκόπουλου.
Παραδίπλα οι όρνιθες όλων των ειδών αλλά και επτά είδη παπαγάλων. Οι μεγαλύτεροι και εξωτικοί με τις άναρθρες κραυγές τους προσήλκυαν τα βλέμματα και το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Ελλείψει χώρου, σε ένα μικρό κλουβί με συρματόπλεκτο περίφραγμα, λίγο πιο πέρα, είχαν συγκεντρωθεί πολλά μικρού μεγέθους πουλιά.
Δεξαμενή υδρόβιων πτηνών.
Στο μέσο όμως του κήπου υπήρχε το περίπτερο των στρουθοκαμήλων. Με τους μακρούς λαιμούς και τα γυαλιστερά πτερά τους, παρατηρούσαν τους κύκνους που βρίσκονταν στην κοντινή λιμνούλα. Σε πρόχειρους σιδερένιους κλωβούς είχαν τοποθετηθεί με δύο αρκούδες ακόμη, οι οποίες φαίνεται πως ήταν δύστροπες. Ο πληθυσμός των φιλοξενούμενων ζώων ήταν εντυπωσιακός αν λάβουμε υπ’ όψη ότι βρισκόμαστε στο 1902. Έξι αλεπούδες, δύο άγριοι λύκοι, δύο καγκουρό και δύο είδη από τους πιο άγριους πιθήκους. Σε ιδιαίτερο κλουβί είχαν τοποθετηθεί δύο ακόμη είδη εξαιρετικά χαριτωμένων πιθήκων, οι οποίοι προκαλούσαν την αγάπη των επισκεπτών με τις κωμικές κινήσεις και την ευκινησία τους.
Δίπλα τους υπήρχε και ένα κλουβί με κουνέλια, ενώ από τα σπάνια είδη για ζωολογικό κήπο σε όλο τον κόσμο θεωρείτο ένα ζεύγος ιάκχων, δηλαδή πλατύρρινων δενδρόβιων πιθήκων προερχομένων από τη Βραζιλία.
Γενική άποψη του ζωολογικού κήπου.
Οι αντιδράσεις, η εγκατάλειψη και το αεροδρόμιο
Δεν έλειπαν και εκείνοι που εξέφραζαν τις αντιρρήσεις τους για την ίδρυση του ζωολογικού κήπου σε εκείνο το σημείο. Υποστήριζαν ότι σε όλο τον κόσμο αντίστοιχα εγχειρήματα αναπτύσσονταν κοντά σε δάση και σε θέσεις όπου υπήρχαν άφθονα νερά και όλα τα μέσα για να συντηρούνται και να αναπτύσσονται τα ζώα. Αλλά, όπως όλα τα όμορφα πράγματα, έτσι και η φιλόδοξη εκείνη προσπάθεια κράτησε λίγο.
Το 1912, όταν ο Δήμος Αθηναίων πρόσθεσε σε εκείνες τις εγκαταστάσεις και το πρώτο μεγάλο λούνα παρκ, ιδιώτες διεκδικούσαν σημαντικές εκτάσεις, ενώ την ίδια χρονιά ξέσπασαν τα μεγάλα εθνικά γεγονότα και άρχισαν η εγκατάλειψη και η καταστροφή των εγκαταστάσεων.
Μέχρι το 1916 ο ζωολογικός κήπος έχει πάψει τη λειτουργία του και η περιοχή γίνεται γνωστή ως χώρος προσγειώσεως και απογειώσεως των ελάχιστων αεροπλάνων της εποχής.
