Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ο πρώτος Έλληνας Αρμοστής που έφθασε στην Κρήτη κατά το τρίτο έτος της μεγάλης Εθνεγερσίας (Μάιος 1823) ανήκε σε μία από τις αρχαιότερες ναυτικές οικογένειες της Ύδρας. Οικογένεια που φημιζόταν για τις ηρωικές και πατριωτικές υπηρεσίες της. Την οικογένεια του διάσημου θαλασσόλυκου Νικολάου Γιακουμάκη Τομπάζη. Ένα παλιό δημοτικό τραγούδι της Ύδρας έμεινε να θυμίζει τους θαλασσινούς αγώνες από τα χρόνια των Ναπολεόντειων πολέμων ακόμη: «Μαρτυράτε το Φραντσέζοι / πέστε το και σεις Ιγγλέζοι, / η γολέτα του Τομπάζη / την Τουρκιά τηνε τρομάζει!…».
Προσωπογραφία Μανόλη Τομπάζη. Έργο Νικηφόρου Λύτρα (1894). Ιδιωτική συλλογή.
Διάσωση Δ. Καλλέργη
Η παλαιά αυτή προεπαναστατική παράδοση είχε βεβαίως συνέχεια και στην εποχή του πολέμου της Ανεξαρτησίας. Από τους δύο γιους του προεστού οικογενειάρχη ο ένας, ο Ιάκωβος Τομπάζης, υπήρξε επιφανής μύστης της Φιλικής Εταιρείας και πρώτος ναύαρχος της Επαναστάσεως. Ο δεύτερος, ο Μανώλης Τομπάζης, υπήρξε εξαίρετος πρωταγωνιστής και χορηγός του αγώνα. Οι χρηματικές θυσίες του υπέρ του πολέμου υπολογίστηκαν σε 58.000 χρυσά τάλιρα περίπου[1].
Εξ αυτών σημαντικό ποσό διέθεσε για να απελευθερωθεί ο στρατηγός Δημήτριος Καλλέργης που είχε συλληφθεί αιχμάλωτος (Απρίλιος 1827) στην πολύνεκρη μάχη του Ανάλατου. Ως γνωστόν, ο Δ. Καλλέργης, υπηρετούσε υπό τις διαταγές του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη και οι Τούρκοι του έκοψαν το ένα αυτί. Έχουμε γράψει και παλαιότερα πως ο περίφημος αυτός αρχηγός του Συνταγματικού Αγώνα του 1843 κάλυπτε με κατάλληλο κτένισμα την κεφαλή του. Όταν κάποτε η Βασίλισσα Αμαλία τον ρώτησε πως έχασε το αυτί του ο Καλλέργης απάντησε: Το ένα, Μεγαλειοτάτη, μου το κράτησαν οι Τουρκαλβανοί ως ενθύμιο. Το άλλο, μαζί με το κεφάλι μου, το χρωστώ στον Τομπάζη[2]!
Το εξώφυλλο της «ΕΣΤΙΑΣ» με το χειρόγραφο (1877).
Θαυμαστός και ιδιοφυής
Πριν από την Επανάσταση τα δύο αδέλφια Τομπάζη είχαν αποκτήσει ως εμποροπλοίαρχοι μεγάλη περιουσία. Ιδιαιτέρως ο Μανώλης φημιζόταν για την ευγένεια και τα αισθήματα φιλοξενίας που έτρεφε. Άνθρωπος μορφωμένος στην εποχή του, προκαλούσε αισθήματα θαυμασμού στους Υδραίους, οι οποίοι τον σέβονταν ως «λόγιο» και τον σύστηναν στα παιδιά τους ως αξιομίμητο παράδειγμα: Να γίνεις και συ Τομπάζης, τους έλεγαν. Είχε επίσης εξαιρετικά πνευματικά χαρίσματα, όπως μας παραδίδει ο Δ. Γατόπουλος από τις στήλες της «Εστίας»[3]. Αγαπούσε την θάλασσα, την ζωγραφική και την γεωπονία.
Το περιβόλι του ήταν φημισμένο για τα ωραία και σπάνια φυτά που πρώτος εκείνος εισήγαγε στην Ελλάδα. Φαίνεται, ωστόσο, ότι υπήρξε και ιδιαιτέρως ιδιοφυής σε ζητήματα ναυπηγικής τέχνης. Παρά το γεγονός ότι ήταν αυτοδίδακτος, σημείωνε μεγάλες επιτυχίες. Πολύ πριν εμφανιστεί ο ηλεκτρισμός είχε επιδοθεί στην χρήση πρωτόγονων ηλεκτρικών μηχανών και στην βελτίωση ναυτικών εξαρτημάτων. Στον Μανώλη Τομπάζη οφείλονταν τα θωράκια των ιστών των ελληνικών πλοίων και αρκετοί νεωτερισμοί και βελτιώσεις τους[4].
Αρμοστής Κρήτης
Από το πρώτο έτος του αγώνος αναδείχθηκε σε προσωπικότητα για τις ναυτικές και πολιτικές υπηρεσίες που παρείχε. Υπήρξε πλοίαρχος και πολιτικός εντολοδόχος του αγωνιζόμενου Έθνους. Αρκετοί επιφανείς Φιλέλληνες τον τιμούσαν με την φιλία τους. Ο Κοραής τον αποκαλούσε γνήσιο τέκνο της Ελλάδος, αφού αγωνιζόταν υπέρ της ελευθερίας της, προσφέροντας και όχι κερδίζοντας χρήματα. Οι αγώνες του, ως πρώτου Αρμοστού στην Κρήτη (1823-1824) δεν ήταν μόνον πολιτικοί.
Κυρίως ήταν σκληροί και αποφασιστικοί πολεμικοί αγώνες. Οι εθνικές υπηρεσίες του συνεχίσθηκαν και μετά τον Αγώνα. Διετέλεσε υπουργός Ναυτικών αλλά παραιτήθηκε λόγω διαφωνιών με τον Καποδίστρια ενώ διετέλεσε μέλος της Διοικητικής Επιτροπής Ύδρας έως την 15η Μαΐου 1831, όταν πέθανε στο νησί του από πνευμονία.
H σφραγίδα του Αρμοστή Κρήτης Εμμ. Τομπάζη επί εγγράφου του 1823.
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος
Ένας από τους επιφανέστερους θαυμαστές του ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865), πρόεδρος του Εκτελεστικού και πρωθυπουργός, ο οποίος είναι γνωστό ότι έγραψε το επίγραμμα του τάφου του που βρίσκεται στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής του Πόρου. Δεν ήταν όμως γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες για το επίγραμμα αυτό ώσπου ανέδειξε το θέμα η «Εστία» (1877)[5].
Δημοσίευσε την χειρόγραφη επιστολή που έστειλε στον γνωστό πολιτικό, δημοσιογράφο και δικαστικό Αναστάσιο Πολυζωίδη (1802-1873) με το επιτάφιο επίγραμμα που είχε γράψει για τον Μανώλη Τομπάζη, προφανώς μετά από συνεννόησή τους. Έχει ενδιαφέρον αυτή η επιστολή, η οποία γράφηκε στην Ύδρα, αφού περιλαμβάνει τα δύο τετράστιχα του επιγράμματος
«Λαμπράς πατρίδος λαμπρός υιός»
«Βλέπεις το δίπηχον τούτο μνήμα; / Γενναίον άνδρα μέσα κρατεί, / Δεν τον εφόβισεν άγριο κύμα, / Ούτε πολέμου ποτέ βροντή. / Σε βλέπω, ξένε, πόσον θαυμάζεις, / Μη τον νομίζης γόνον Διός; / Μανώλης ούτος ήν ο Τομπάζης, / Λαμπράς πατρίδος λαμπρός υιός». Ακολούθησε η επεξήγηση του Α. Μαυροκορδάτου ότι χρησιμοποίησε το «Αλεξανδρινόν μέτρον», διότι «έκαστος στίχος ημπορεί να χαραχθή εις το πλάτος της πλάκας, χωρίς να κοπή».
Αναφέρει ακόμη ότι «Αι λέξεις Μανώλης Τομπάζης ήσαν δυσκολοχώρητοι εις τοιούτον μέτρον∙ τούτο έβλαψεν ίσως πολύ το δεύτερον τετράστιχον, το οποίον είναι πολύ κατώτερον του πρώτου». Ακολούθησε ένα σχόλιο του Α. Μαυροκορδάτου, άξιο ιδιαίτερης μνείας: «Συμπέρανε πόσην δυσκολίαν θε να λάβωμεν όταν θελήσωμεν να γράψωμεν το επιτάφιον του Λιβερίου Λιβεροπούλου, του οποίου το ανάστημα μακρύ ως το όνομά του, όχι εις δίπηχον, αλλ΄ουδ’ εις τετράπηχον μνήμα θέλει χωρέσει»! Ο Λιβέριος Λιβερόπουλος υπήρξε Φιλικός και αγωνιστής, διορισμένος από τον Υψηλάντη διοικητής των Αθηνών.
«Πάλιν Μανώλης ζη ο Τομπάζης»
Συνεχίζοντας ο Α. Μαυροκορδάτος και απευθυνόμενος πάντα στον Αν. Πολυζωίδη έγραφε πως θα τον υποχρέωνε εάν διόρθωνε το ατελές έργο του, δηλαδή τους στίχους. Παρακάτω όμως του ανέφερε πως ενώ είχε κλείσει το γράμμα, το άνοιξε για να αλλάξει το δεύτερο τετράστιχο αντικαθιστώντας το προηγούμενο που δεν τον ευχαριστούσε ως εξής: «Βαρεία πλάκα τι τον σκεπάζεις; / Και εις τον τάφον μέσα νεκρός / Πάλιν Μανώλης ζη ο Τομπάζης, / Λαμπράς πατρίδος υιός λαμπρός».
Εντέλει το αναφερόμενο οκτάστιχο επίγραμμα γράφηκε στον τάφο του Μανώλη Τομπάζη που βρίσκεται στην Μονή Ζωοδόχου Πηγής του Πόρου, με μικρή μεταλλαγή μιας λέξης στο πρώτο τετράστιχο: ««Βλέπεις το δίπηχον τούτο μνήμα; / Γενναίον άνδρα μέσα κρατεί, / Δεν τον εφόβισεν άγριο κύμα, / Ούτε πολέμου σκληρού βροντή. / Βαρεία πλάκα τι τον σκεπάζεις; / Και εις τον τάφον μέσα νεκρός / Πάλιν Μανώλης ζη ο Τομπάζης, / Λαμπράς πατρίδος υιός λαμπρός». Προφανώς το «ποτέ» έγινε «σκληρού» από τον Αν. Πολυζωίδη.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Εστία» Σάββατο 13- Κυριακή 14 Μαρτίου 2021
